در بخش چهارم رشته مقالات مربوط به مداحی و نقش آن در جامعه امروز ايران، اقتصاد مداحی و حضور مداحان در مجادلات جناحی مورد بررسی قرار گرفته است.
اقتصاد مداحی
بر خلاف مداحان سنتی که مداحی شغلشان نبود بلکه به عنوان کاری جنبی و بر خاسته از علايق قلبی به آن می نگريستند، در سال های اخير مداحی به شغلی پر منفعت و درآمدزا تبديل شد.
مداحی چرخه اقتصادی خاص خود را نيز ساخته و پديد آورده است. دستمزد گروهی از مداحان در سال های اخير به دستمزدهايی ميليونی بدل شده است.
قسسمت اول- مداحی از سينه زنی تا سياستگری
قسمت دوم- مداحان از ميدان جنگ تا کاخ رياست جمهوری
قسمت سوم- چرا مداحی در ايران عزيز شد؟
چندی پيش در جريان درگيری ميان دو گروه از مداحان تهران، گروهی از آنها با انتشار يادداشتی با عنوان «پابرهنه ها می رويم کربلا البته با پرادوی ۶۰ ميليونی» از زندگی اشرافی غلامرضا هلالی، يکی از مداحان مشهور چند سال اخير انتقاد کردند.
اگر چه مداحان می گويند که برای مداحی دستمزد نمی گيرند، اما آنان نيز به مانند روحانيان هديه هايی را از سوی صاحبان مجالس دريافت می کنند که بسته به مداح و شهرتش از سی هزار تومان تا چند ميليون تومان در نوسان است.
علاوه بر اين، تعدادی از مداحان مشهور به مداحان پروازی تبديل شده اند و برای اجرای برنامه های خود روزانه به نقاط مختلف کشور سفر می کنند.
هر مداحی برای خود طرفدارانی دارد که حاضرند برای حضور در مجلسش کيلومتر ها سفر کنند. در واقع، همان گونه که در برخی از نقاط دنيا، جوانان برای شرکت در کنسرت خواننده يا گروه موسيقی مورد علاقه خود از شهری به شهر ديگری سفر می کنند، مداحان نيز چنين طرفدارانی يافته اند.
وقتی در چند سال اخير فشارهايی بر مداحان وارد شد برخی از آنها کاشان را به عنوان مرکز فعاليت های خود برگزيدند، آن گونه که روحانيان پيشتر قم را برگزيده بودند.
فروش امتياز سی دی های صوتی يا تصويری، امتياز پوستر و نوارکاست بخشی ديگر از اقتصاد مداحی در سال های اخير بوده است و اين غير از بودجه های ميلياردی است که سياستمداران برای ترويج و تبليغ خود به مداحان و هيات های مذهبی اختصاص می دهند.
وقتی يک سال پيش فاش شد که سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در دوره مديريت محمود احمدی نژاد بر شهرداری، بودجه ۲۶ ميليارد تومانی يک ساله را تنها در شش ماه اول سال هزينه کرده، يکی از اعضای شورای شهر تهران اعلام کرد که بخشی از اين بودجه به مداحان و هيات های مذهبی واگذار شده است.
نقش موثر مداحان، شهردار بعدی پايتخت را نيز واداشت که در محرم سال گذشته بيش از ۱.۵ ميليارد تومان را در اختيار هيات های مذهبی تهران قرار دهد تا مداحان و هيات ها نظر مساعدی نسبت به او پيدا کنند.
ترويج مداحی جديد
عوام گرايی در چند سال اخير گسترش غير قابل انکاری در ايران داشته است، نشستن محمود احمدی نژاد بر کرسی رياست جمهوری حاصل سوار شدن راستگرايان بر موج سياسی عوام گرايی بود.
شواهد بسياری در سخنان آيت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی وجود دارد که نشان می دهد او يکی از طرفداران عوام گرايی و گسترش آن در کشور است.
مخالفت مکرر او با فعاليت های حزبی، طرد و رد رسانه های آزاد، پيشگيری و ايجاد محدوديت برای تشکل های صنفی، تاکيد بر نظريه تهاجم فرهنگی، افزايش فشار و سانسور نخبگان از جمله مواردی هستند که می توانند بيانگر ميزان مخالفت رهبر جمهوری اسلامی با هر فعاليت های نخبه گرايانه باشند.
حمايت رهبر جمهوری اسلامی و طيفی از راستگرايان نزديک به او از دينداری عوامانه زمانی قوت بيشتری گرفت که گروهی موسوم به «روشنفکران دينی» توانستند با بسيج نخبگان در انتخابات خرداد ۷۶ نتيجه ای متفاوت را رقم بزنند.
مداحان در انتخابات رياست جمهوری سال ۷۶ که يکی از نقاط دخالتشان در سياست بود، شکست خوردند.
حمايت بخش هايی از عالی ترين سطوح رهبری در جمهوری اسلامی از مداحان از اين پس افزون شد و آنها اجازه يافتند تا به طور مداوم در مجالس مخصوص مداحی کنند و تصاويرشان به کرات از تلويزيون پخش شود.
از اين زمان به بعد بود که رويارويی دينداری روشنفکرانه و دينداری عوامانه آشکارتر از گذشته شد و تنها به جدالی فکری محدود نماند و ابعادی سياسی و عينی نيز به خود گرفت.
هر چقدر روشنفکران دينی در مجالس خود سخنرانی های نخبه پسند ارائه دادند، راستگرايان به برگزاری مجالس مذهبی عوام پسند رو آوردند و حتی وعظ و خطابه روحانيان نيز در مجالس آنان تعطيل شد.
راديو و تلويزيون نيز در فاصله سال ۷۶ تا ۸۴ پخش مجالس برخی از مداحان سرشناس را به يکی از ماموريت های اصلی خود تبديل کرد.
وقتی شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۸۳ به تحقيقی در باره هيات های مذهبی و نقش مداحی ها دست زد، معلوم بود که مقامات ارشد حکومت در ازای کاهش نفوذ روحانيان در مردم، در جست و جوی گروه های جانشينی هستند تا با اتکا به آن دينداری عوام گرايانه را در کشور گسترش دهند.
وجود سی هزار هيات مذهبی در کشور و نزديک به هشتاد هزار مکان مذهبی که نزديک به ۵۶ هزار باب آن مسجد و حسينه است، دليل اصلی اين توجه بوده و هست.
نقش تلويزيون به خصوص در ظهور مداحان جديد غيرقابل انکار است.
اين نقش به خصوص پس از خرداد ۷۶ که جناح راست در آستانه دستيابی به تمام ارکان قدرت،انتخابات رياست جمهوری را به رقيب خود واگذار کرد بيشتر شد؛ چرا که راستگرايان برای يکدست سازی حاکميت بر آن شدند تا از همه امکانات خود استفاده کنند.
با اين همه، در جريان تحولات داخلی در بين محافظه کارانی که اندک اندک نام اصولگرايان را بر خود می نهادند، مداحان به تدريج از راست سنتی فاصله گرفتند و در جريان ظهور راستگرايان تندرو به متحدی برای آنان تبديل شدند.
سياست ورزی مداحان
اگرچه در نخستين سال های انقلاب چند مداح مشهور به خاطر دعاگويی شاه، زندانی و حتی مداح سرشناسی چون ذبيحی اعدام شد، اما مداحان همچنان مداح حکومت نيز باقی مانده اند.
تقريبا تمامی مداحان در سال های اخير در مجالس مداحی و مذهبی به تبليغ جناحی از حاکميت و حتی اشخاص می پردازند قريب به اتفاق ايشان را در برمی گيرد.
در دو سال گذشته هر چه از نزديکی مداحان با روحانيان کاسته شده، بر نزديکی آنها با راستگرايان تندرو افزوده شده است تا جايی که منصور ارضی يکی از اين مداحان که پيشتر به کار تبليغ سران جامعه روحانيت و جامعه مدرسين مشغول بود در يک سال گذشته و به دنبال بروز شکاف در جناح راست، خود را به تندروهای راست نزديک تر کرده و حتی انتقادات تندی را متوجه تشکل های روحانی ساخته است.
گروهی ديگر از اين مداحان البته به تدريج از سياست فاصله می گيرند، جواد ذاکر يکی از اين مداحان بود که بيشترين مخاطب را در ميان جوانان يافته بود.او پس از تکفير شدن از سوی برخی از مراجع و واکنش رقبای قدرتمندش به اصفهان و سپس به کاشان رفت و چند ماه پيش به طرز مشکوکی درسن سی سالگی درگذشت.
