در بخش های پيشين رشته گزارش های راديو فردا ويژه بررسی تحليلی مسائل مربوط به انتخابات دوره هشتم مجلس به انتخابات پيش و پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، روند رسيدگی به صلاحيت ها و نظر گروه های منتقد و مخالف نظام جمهوری اسلامی پرداختيم که نامزدهای آنان از امکان شرکت در انتخابات محروم هستند.
در اين بخش، در گفت و گو با صاحب نظران و تحليلگران نگاهی می اندازيم به دسته بندی ها، برنامه ها و شعارهای انتخاباتی دو جناح عمده حکومتی يعنی اصولگرايان و اصلاح طلبان .
انتخابات هشتم؛ برنامه یا شعار؟
در بسياری از کشورهای جهان انتخابات رقابتی است ميان برنامه ها و شعارهایی که جناح های رقيب برای حل مشکلات اقتصادی، سياسی و اجتماعی عرضه می کنند تا به اين وسيله نظر رای دهندگان را جلب کنند و برنده انتخابات شوند.
در بسياری از کشورهای جهان اين گونه رقابت ها در چارچوب احزاب تجلی پيدا می کند. گرچه سابقه تشکيل احزاب سياسی در ايران به حدود يک قرن پيش و جنبش مشروطيت باز می گردد، اما افت و خيزهای سياسی عمر احزاب ايران را کوتاه کرده و بر شکل رقابت های انتخاباتی در ايران تاثير گذاشته است.
ضعف احزاب و تشکل های سياسی با سابقه و دارای کارنامه مشخص، به گفته برخی آگاهان سياسی، از وزن برنامه های انتخاباتی می کاهد و در عوض بر اهميت نزديکی و دوری رقيبان به اهرم های قدرت می افزايد. به گفته اين کارشناسان، نتيجه اين روند، گرايش رقيبان انتخاباتی به طرح شعارهايی کلی و عقيدتی است.
- «جريان اقتدار گرا در عين حال که يک سياست واحد را پيش می برد در درون خود يک نوع رقابت را به نمايش می گذارد. رقابتی که قرار است از اين به بعد يک سوی آن آقای حداد و سوی ديگر آن آقای لاريجانی باشد که دو جناح معتدل و تندرورا شکل می دهند.»
با اين همه به گفته برخی ديگر از تحليلگران، به رغم وحدت عقيدتی جناح ها بر سر حفظ نظام جمهوری اسلامی، نه جناح معروف به اصولگرا در درون خود يکدست است و نه جناح اصلاح گرا.
عيسی سحر خيز، روزنامه نگار و تحليل گر سياسی در تهران در باره طيف های موجود در ميان اصولگرايان مي گويد: «اين جناح به رقيبان سياسی فرصت عرض اندام نمی دهد، اما در درون خود رقابتی را به نمايش می گذارد که بازتاب آن را می توان در اختلاف های ميان دو شخصيت اين جناح سراغ گرفت.»
وی می گوید: «جريان اقتدار گرا در عين حال که يک سياست واحد را پيش می برد در درون خود يک نوع رقابت را به نمايش می گذارد. رقابتی که قرار است از اين به بعد يک سوی آن آقای حداد و سوی ديگر آن آقای لاريجانی باشد که دو جناح معتدل و تندرورا شکل می دهند.»
آقای سحر خیز می افزاید: «به اين ترتيب جريان اصلاح طلب هر چه بيشتر به حاشيه رانده می شود، به ويژه گروه های پيشرو که به قول آقای معين در انتخابات رياست جمهوری گذشته شکل گرفته بودند. در واقع می خواهند برای سازمان مجاهدين انقلاب و حزب مشارکت، شرايطی مشابه وضعيت فعلی نهضت آزادی فراهم کنند و آنها را به طور رسمی و غير رسمی از دور خارج کنند و فعاليت شان را محدود سازند.»
این روزنامه و تحلیل گر می افزايد: «طبيعی است غير از موارد محوری که توسط رهبری هدايت می شود، در ساير موارد از جمله مسائل اقتصادی، رانت خواری ها و بهره جويی های سياسی با هم رقابت دارند و تلاش می کنند جای پای خود را در قدرت محکم کنند و رقيب را هم کنار گذارند.»
دو گرایش اصلی در درون اصولگرایان
در درون اصولگرايان دو گرايش اصلی وجود دارد که سابقه رقابت شان به سومين دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهرها و روستاها در آذرماه سال ۱۳۸۵ و پيش از آن به انتخابات نهمين دوره رياست جمهوری در تيرماه سال ۱۳۸۴ باز می گردد.
صادق زيبا کلام، استاد علوم سياسی دانشگاه تهران و تحليل گر سياسی در تهران به راديو فردا می گويد: «می توانيم جريانات اصولگرا را به دو گروه طرفداران آقای احمدی نژاد و مخالفين يا منتقدين او تقسيم بندی کنيم.»
با مشخص شدن نام داوطلبان تاييد صلاحيت شده، تشکل های دو جناح نام فهرست های خود را اعلام کرده اند: به اين ترتيب که اصلاح طلبان با سه و اصولگرايان با دو فهرست اصلی وارد کارزار انتخاباتی شده اند.
«حزب اعتماد ملی» به رهبری مهدی کروبی، رییس پيشين مجلس شورای اسلامی، «ستاد ائتلاف اصلاح طلبان» با حمايت حزب مشارکت، حزب کارگزاران و سازمان مجاهدين انقلاب اسلامی و حلقه واسط اين دو «ائتلاف مردمی اصلاح طلبان» سه گرايشی هستند که فهرست نامزدهای اصلاح طلبان را ارائه داده اند.
- «در جريان اصولگرا هم هيچ شعار و گفتمان جديدی ساخته نشده و مردم را ارجاع می دهند به گفته های آقای صدر که طی روزهای اخير بارها تأکيد کرده که راه نجات کشور، تکيه بر اصولگرايی است. اين نشان می دهد فضای سياسی ايران فضايی بدون محتواست. مگر کشور در دست اصولگرايان نيست؟ مگر مجلس، دولت و تمام نهادهای سياسی در دست اصول گرايان نيست؟ قرار است کشور از چه چيز نجات پيدا کند؟»
در اردوی مقابل، نام حاميان محمود احمدی نژاد، رییس جمهوری عمدتا در فهرست «جبهه متحد اصولگرايان» و نام حاميان رقبای او در همين جناح، در فهرست «ائتلاف فراگير اصولگرايان» جای گرفته است.
اختلاف اصلی اصولگرایان و اصلاح طلبان
اما اختلاف نظر اصلی دو جناح اصولگرا و اصلاح طلب در چيست؟
برخی از صاحبنظران در پاسخ به اين پرسش بر برنامه قبلی دو جناح در ده سال گذشته تاکيد می گذارند.
اما برخی ديگر از تحليل گران بر آنند که تاکيد بر کارنامه پيشين جناح ها کمک چندانی به برخورداران از حق رای نمی کند.
مهدی مهدوی آزاد، روزنامه نگار و تحليل گر سياسی در تهران در باره شعارهای دو جناح می گويد: فضای سياسی در آستانه انتخابات «بی محتوا» است و هر دو جناح گرفتار نوعی «جمود تبليعاتی» شده اند.
وی می گوید: جريان اصلاح طلب که در گذشته شعار «همراه شو عزيز، کين درد مشترک، هرگز جدا جدا درمان نخواهد شد» را انتخاب کرده بود، اين بار به دليل تحولات و رد صلاحيت های گسترده ای که اتفاق افتاده است، احساس کرد که ديگر نمی تواند گفتمان جديدی ايجاد کند و گروه خاموش مردم را پای صندوق رأی بکشاند. بنابراين شعار گذشته خود را حذف کرده و اين روزها شعارهای معيشتی را در دستور کار خود قرار داده است.
آقای مهدوی آزادمی افزاید: «در جريان اصولگرا هم هيچ شعار و گفتمان جديدی ساخته نشده و مردم را ارجاع می دهند به گفته های آقای صدر که طی روزهای اخير بارها تأکيد کرده که راه نجات کشور، تکيه بر اصولگرايی است. اين نشان می دهد فضای سياسی ايران فضايی بدون محتواست. مگر کشور در دست اصولگرايان نيست؟ مگر مجلس، دولت و تمام نهادهای سياسی در دست اصول گرايان نيست؟ قرار است کشور از چه چيز نجات پيدا کند؟»
صادق زيبا کلام هم بر اين نظر است که شعارهای همه گروه ها و جناح ها چه اصلاح طلب و چه اصولگرا شبيه يکديگر هستند و تفاوتی قابل مشاهده نيست.
وی اظهار عقیده می کند: «شعارها زيبا، مردمی و در جهت وعده های اقتصادی هستند. اين طور نيست که بگوييم شعارهای مخالفين و موافقين آقای احمدی نژاد با هم متفاوت است. شعارهای اصلاح طلبان شبيه شعارهای حزب موتلفه است و شعارهای موتلفه شبيه شعارهای اعتماد ملی است.»
فريبرز رییس دانا، کارشناس اقتصادی و تحليل گر سياسی در تهران نيز بر اين نظر است که اصولا اين جناح ها به جز اختلاف های سطحی در زمينه سياست های اقتصادی چيزی برای گفتن ندارند.
آقای رییس دانا مي گويد: شايد در زمينه های اجتماعی بتوان به تفاوت های بينشی دو جناح اشاره داشت هر چند تحقق اين بينش ها هم در اختيار جناح ها نيست.
این کارشناس اقتصادی معتقد است: «کانديداها چيزی برای گفتن ندارند. اگر چيزی هم ارائه می کنند، برای صاحبان قدرت است. برای کسانی که احتمال می دهند بر روی انتخاب شدن اينها تأثير بگذارند و در آينده در داد و ستدهای مديريتی و قدرت قرار می گيرند، امتياز به هم مي دهند و می گيرند، کارهای يکديگر را در مجلس و دستگاه های قضايی راه می اندازند.»
وی می افزاید: «از نظر اقتصادی، همه اينها در جهت گسترش خودسازی و تفسيری که از اصل ۴۴ قانون اساسی شده، همسو هستند. با اين تفاوت که اصلاح طلبان علاقه دارند که برای همين تحولات اقتصادی، موازين قانونی وجود داشته باشد، به عنوان مثال سازمان برنامه و رديف های بودجه داشته باشيم. در حالی که جناح ديگر معتقد است، نيت خير کافی است و ديگر نيازی به سازمان برنامه و از اين قبيل نيست.»
سعيد رجائی خراسانی، نماينده پيشين مجلس و سفير پيشين جمهوری اسلامی در سازمان ملل به راديو فردا می گويد: هيچکدام از جناح ها برنامه ای عرضه نکرده اند تا بتوان اختلاف های آنان را ديد.
به گفته این نماینده سابق مجلس، « بين شعارها و مواضع گروه ها، اختلافات چشمگير ديده نمی شود و اکثريت وسيع داوطلب ها از اصولگرايان هستند. غير اصولگرايان هم برنامه مشخصی ارائه نداده اند که در تضاد با اصولگرايان باشد. در حال حاضر تمام تلاش مطبوعات و رسانه ها معطوف است به تشويق مردم برای شرکت در انتخابات.»
تثبیت موقعیت جناح ها؟
از لابلای گفته های آگاهان سياسی چنين بر می آيد که هدف دو جناح سياسی اين است که با طرح شعارهای انتخاباتی موقعیت خود را تثبيت کنند.
با اين معنی که اصولگرايان می کوشند با برجسته کردن رقابت انتخاباتی در طيف خودی ها و حفظ چيرگی خود بر مجلس، از هم اکنون سرنوشت انتخابات رياست جمهوری آينده را رقم زنند و در مقابل اصلاح گرايان اميدوارند با آوردن بيشترين تعداد رای دهندگان به حوزه های رای گيری نشان دهند که اصولگرايان در انتخابات رياست جمهوری آينده بی رقيب نخواهند بود .
اما در نظامی که بر مبنای تفسيری از مذهب شيعه پی ريزی شده و احزاب آن نيز هر بار در آستانه انتخابات می کوشند حمايت بخشی از روحانيت را به دست آورند، اين قشر اجتماعی چه تاثيری بر فضای انتخاباتب گذاشته است؟
در بخش ششم اين برنامه و در گفت و گو با صاحب نظران و تحليلگران به بررسی نقش رهبر جمهوری اسلامی و روحانيت در اين انتخابات خواهيم پرداخت.
