فرمانده سپاه پاسداران ، سرلشکر محمد علی جعفری ، روز دو شنبه ۱۴ مرداد، در پی آزمايش يک موشک جديد ضد ناو، با برد ادعائی ۳۰۰ کيلومتر، گفت : ايران با توجه به وضعيت جغرافيائی تنگه هرمز و جنگ افزارهائی که در اختيار دارد مي تواند تنگه هرمز را به راحتی و برای مدت نامحدودی مسدود کند.
در واکنش به اين اظهارات ، جف مورل، سخنگوی پنتاگون، وزارت دفاع آمريکا ، گفته بود : برای اقتصاد ايران که وابسته به واردات بنزين از خارج است، چنين اقدامی در واقع خود زنی و خود شکنی است.
مقامهای کشورهای عرب حوزه خليج فارس، از جمله، وزير امور خارجه کويت، از سخنان فرمانده سپاه پاسداران انتقاد کردند.
پروفسو پل استيونز، استاد پيشين اقتصاد نفت در دانشگاه داندی اسکاتلند، و پژوهشگر ارشد موسسه سلطنتی مطالعات بين المللی، موسوم به چتم هاوس، در گفت وگو با رادیو فردا دیدگاه های خود را در این زمینه مطرح کرده است.
رادیو فردا: آيا بستن تنگه هرمز برای ايران که حدود ۸۵ در صد ارز خارجی آن از درآمد نفت تامين مي شود، تيشه به ريشه خود زدن نيست ؟
بله، اين کار حتما تيشه به ريشه خود زدن است. دليل اين هم بسيار روشن است. حدود پنجاه تا شصت درصد نفت مصرفی دنيا، از طريق تنگه هرمز، به خارج صادر می شود، بنا براين اگر تنگه هرمز بسته شود کشورهای دنيا يکباره مقدار منتابهی از نفت مورد نياز خود را از دست مي دهند و در نتيجه قيمت نفت به طور سرسام آوری افزايش خواهد يافت.
اقتصاد دنيا فلج خواهد شد و اين فاجعه به بار خواهد آورد. به همين جهت غرب هرگز اجازه نخواهد داد که تنگه هرمز بسته شود.
امکان دارد، سپاه پاسداران، تنگه هرمز را برای چند ساعتی ببندد، ولی پس از آن، غرب وارد عمل خواهد شد و آن را باز خواهد کرد. کوشش برای بستن تنگه هرمز، ممکن است، با حمله به نفتکش ها آغاز شود ولی مسدود کردن اين تنگه امکان ندارد.
برخی بر اين باورند که تنگه هرمزرا با غرق کردن چند فروند نفت کش ميتوان مسدود کرد ولی پهنای باريک ترين بحش تنگه هرمز يازده مايل است و انجام اين کار ساده نخواهد بود.
- «برخی بر اين باورند که تنگه هرمزرا با غرق کردن چند فروند نفت کش ميتوان مسدود کرد ولی پهنای باريک ترين بحش تنگه هرمز يازده مايل است و انجام اين کار ساده نخواهد بود. نکته مهم اينکه آمريکا حضور نظامی گسترده ای در منطقه خليج فارس دارد و مي تواند در اسرع وقت تنگه هرمز را باز کند».
نکته مهم اينکه آمريکا حضور نظامی گسترده ای در منطقه خليج فارس دارد و مي تواند در اسرع وقت تنگه هرمز را باز کند. البته قبل از اين کار ممکن است چند فروند کشتی صدمه ببينند ولی پس از وارد عمل شدن آمريکا بستن تنگه هرمز غير ممکن خواهد بود.
البته اين واقعيت امر است اما انچه که قيمت نفت را در بازار جهانی بالا و پائين می برد، گمانه زنی ها است، به عبارت ديگر اگر ايران به نفتکش ها و يا ديگر کشتی ها، در تنگه هرمز حمله کند، قيمت نفت، در بازار جهانی، به سرعت افزايش خواهد يافت.
کوشش برای بستن تنگه هرمز بسيار سبک سرانه خواهد بود، گو اينکه سپاه پاسداران از نظر فيزيکی قادر به انجام اين کار نيست. دست زدن به اين کار واکنش شديد آمريکا و همه کشور های وارد کننده نفت را به دنبال خواهد داشت.
پروفسور استيونز، آيا در اين برهه زمانی، ايران می تواند از سلاح نفت استفاده کند؟ اصلا" چنين کاری امکان پذير هست؟
ايران به تنهائی نمی تواند از سلاح نفت استفاده کند. تنها گزينه پيش روی ايران اين است که از فروش نفت به آمريکا خودداری کند ولی آمريکا، به علت تحريم هايش عليه ايران، نفت چندانی از ايران نمی خرد.
اگر ايران تصميم به کاهش توليد نفت بگيرد، اين کار تاﱠثير نامطلوبی بر بازار نفت خواهد گذاشت و قيمت نفت را افزايش می دهد، ولی در مقابل، کاهش توليد نفت، درآمد ايران را نيز کاهش خواهد داد. بنابراين استفاده ايران از سلاح نفت ،گزينه معقولی نيست .
سلاح نفت آخرين بار در سال ۱۹۷۳ در جريان جنگ اعراب و اسرائيل به کار گرفته شد و باعث شد قيمت نفت افزايش يابد.
اما حالا با بازنگری آنچه که اتفاق افتاد ميبينيم که تحريم نفتی ۱۹۷۳ از سوی کشور های عرب تاثيری در عرضه نفت نداشت. به عبارت ديگر ، سلاح نفت نتيجه ای نداد و بهمين جهت رها گرديد.
ماهيت بازارهای جهانی طوری است که هر کشوری، چه دوست و چه دشمن، می تواند نفت هر کشور صادرکننده ای را بخرد. بنا براين، ايران نمی تواند کشور خاصی را هدف قرار دهد يا تحريم کند و اگر بخواهد صادرات نفت خود را کاهش دهد، هم به دوست صدمه خواهد زد و هم به دشمن، همينطور است؟
دقيقا" همينطور است. درجريان تحريم نفتی سال ۱۹۷۳ کشورهای عرب نه تنها از فروش نفت به آمريکا و هلند خودداری کردند، بلکه توليد خود را نيز کاهش دادند.
اين کار باعث شد که کشور های وارد کننده بيشتر کوشش خود را به تامين نفت مورد نياز خود معطوف کنند تا اينکه برای آمريکاو يا هلند نفت بخرند. کشور های عرب سعی کردند از سلاح نفت استفاده کنند چون در مجموع ميزان توليدشان بسيار بالا بود.
ايران توليد کننده مهمی است ولی نقش حياتی ندارد. کمبود نفت ايران را می توان از کشورهای ديگر تاﱠمين کرد. اگر ايران توليد خودرا کاهش دهد، آنوقت بايد ديد که عربستان سعودی چه واکنشی نشان خواهد داد؟ زيرا اين کشور، هم منابع عظيم نفتی دارد و هم ظرفيت ذخيره برای توليد.
عربستان دو و نيم ميليون بشکه ظرفيت ذخيره دارد. با اين حساب، عربستان می تواند کمبود عرضه نفت ايران را تاﱠمين کند. نظر شما چيست؟
در حال حاضر عربستان دو ونيم ميليون بشکه ذخيره برای توليد ندارد. ممکن است، سال آينده به اين مقدار ظرفيت برسد.
در حال حاضر عربستان يک تا يک ونيم ميليون بشکه ظرفيت ذخيره دارد. نکته مهم اين است، که در صورت تصميم ايران به کاهش توليد يا استفاده از سلاح نفت، عربستان به کمک چه کشوری خواهد آمد؟ آمريکا يا ايران؟
به باور من، اگر چنين موقعيتی پيش آيد، عربستان سعودی ترجيح می دهد که آمريکا را از خود خشنود کند، تا ايران را.
عربستان سعودی به چتر نظامی آمريکا برای حفاظت خود نياز دارد. به هرصورت، همانطور که پيشتر گفتم، تنگه هرمز برای مدت کوتاهی بسته خواهد شد و مصرف کنندگان راه های گوناگونی را برای تاﱠمين نيازهای خود پيدا خواهند کرد. مثلا" می توانند از ذخيره استراتژيک خود، که معادل نود روز نفت مصرفی است، استفاده کنند.
سئوال آخر اين که، تهديد به بستن تنگه هرمز، چه تاﱠثير عمده ای، بر بازار جهانی نفت و معاملات نفتی خواهد داشت؟
زمانی که در مورد بستن تنگه هرمز صحبت می کنيم، بايد بين واقعيت امر و تلقّی بازار نفت از اين امر و تاﱠثير آن بر معاملات سلف، يا پيش فروش فرق بگذاريم .
در بيشتر مواقع، معاملات پيش فروش، بر پايه واقعيت امر نيست و اين است که قيمت نفت را بالا می برد و يا پائين می آورد. بنابراين، اگر بازار نفت تهديد به بستن تنگه هرمز را باور کند، آنوقت قيمت نفت افزايش خواهد يافت و اين می تواند مشکل آفرين باشد.
گو اين که قيمت هر بشکه نفت در ماه ژوئن به ۱۴۷ دلار رسيده بود ولی حالا به حدود ۱۱۸ دلار تنزل کرده است. البته اين قيمت می تواند، بر اثر شايعه درباره، شروع يک جنگ يا جنگ واقعی، دوباره افزايش يابد.
