تصویب تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی یک چالش است، اما اجرای تحریم‌ها، ظاهراً چالشی بزرگ‌تر! مقام‌های بلندپایه آمریکایی می‌گویند، از هفته آینده، نمایندگان این کشور به کشورهای مختلف از جمله چین و امارات متحده عربی سفر خواهند کرد تا آنها را به اجرای تحریم‌های ایران ترغیب کنند.
تا کنون چهار قطعنامه تحریمی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شده است، اما به نظر می‌آید که در اجرای این تحریم‌ها مشکلاتی وجود دارد.
برای روشن شدن ابعاد حقوقی این موضوع، با دکتر یوخن برنس تورف، کارشناس حقوق بین‌الملل در شهر مانهایم آلمان، گفت‌وگو کرده‌ایم.
یوخن برنس تورف: قطعنامه‌های سازمان ملل اگر با استناد به فصل هفتم منشور سازمان ملل تصویب شوند، برای همه کشورهای عضو، لازم‌الاجرا هستند.
البته به متن قطعنامه هم بستگی دارد. اگر شورای امنیت در متن قطعنامه بنویسد که کشورها موظف به انجام کاری هستند، این قطعنامه‌ها از نظر حقوق بین‌الملل، حکم یک دستور و فرمان را دارد و باید اجرا شود. ولی گاهی هم در قطعنامه‌ها از عبارت «توصیه می‌شود»، استفاده می‌شود که در این صورت، قطعنامه‌ها لازم‌الاجرا نیست.
شورای امنیت می‌تواند کشورهایی را که تحریم‌های لازم‌الاجرا را اجرا نمی‌کنند، مجازات کند. ولی اصولاً اجرای تحریم‌ها، کار دشواری است.
شورای امنیت از نظر حقوقی همه امکانات را در اختیار دارد. ولی باید کشورهایی را پیدا کند که کار اجرای تحریم‌ها را برایش انجام دهند و خودش نهادی برای این کار ندارد و به کشورهای عضو وابسته است.
درست است که منشور سازمان ملل، تصمیمات شورای امنیت را لازم‌الاجرا می‌داند. ولی وقتی پای عمل به میان می‌آید کشورها، عملکرد متفاوتی دارند.
برخی از قطعنامه‌ها، فضا را برای مانور باز می‌گذارند. گاهی هم با وجود اینکه قطعنامه‌ای لازم‌الاجراست، برخی کشورها به آن عمل نمی‌کنند. از این رو فقط با مذاکره و گفت‌وگوی سیاسی می‌توان کار را پیش برد.
طبق ماده ۴۱ فصل هفتم، می‌شود تحریم‌های اقتصادی وضع کرد و مرحله بعد از آن ماده ۴۲ است که در آن اقدام نظامی برای مقابله با خطری که صلح جهانی را تهدید می‌کند، پیش‌بینی شده است.
از نظر تئوری اقدام نظامی ممکن است. ولی همان طور که می‌بینید، ترکیب شورای امنیت طوری نیست که همه اعضای صاحب حق وتو، در صورتی که آمریکا تصمیم به حمله نظامی بگیرد، با او همکاری کنند. حتی در صورتی که آمریکایی‌ها چنین تصمیمی بگیرند، غیر ممکن است که روسیه و چین در این اقدام، همراهی کنند.
تا کنون چهار قطعنامه تحریمی علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل تصویب شده است، اما به نظر می‌آید که در اجرای این تحریم‌ها مشکلاتی وجود دارد.
برای روشن شدن ابعاد حقوقی این موضوع، با دکتر یوخن برنس تورف، کارشناس حقوق بین‌الملل در شهر مانهایم آلمان، گفت‌وگو کرده‌ایم.
- رادیو فردا: آقای برنس تورف، قطعنامه‌های سازمان ملل در چه صورت لازم‌الاجرا هستند؟
یوخن برنس تورف: قطعنامه‌های سازمان ملل اگر با استناد به فصل هفتم منشور سازمان ملل تصویب شوند، برای همه کشورهای عضو، لازم‌الاجرا هستند.
البته به متن قطعنامه هم بستگی دارد. اگر شورای امنیت در متن قطعنامه بنویسد که کشورها موظف به انجام کاری هستند، این قطعنامه‌ها از نظر حقوق بین‌الملل، حکم یک دستور و فرمان را دارد و باید اجرا شود. ولی گاهی هم در قطعنامه‌ها از عبارت «توصیه می‌شود»، استفاده می‌شود که در این صورت، قطعنامه‌ها لازم‌الاجرا نیست.
- در قطعنامه اخیری که بر علیه ایران صادر شده است، بارها از لغت «باید» و «نباید» استفاده شده است. مثلاً گفته شده که کشورهای عضو سازمان ملل باید مانع از انتقال مواد و فناوری هسته‌ای و حتی بسیاری از تجهیزات نظامی شوند. اکنون با توجه به لازم‌الاجرا بودن این تحریم‌ها، چه تضمینی برای اجرای آن وجود دارد؟
شورای امنیت می‌تواند کشورهایی را که تحریم‌های لازم‌الاجرا را اجرا نمی‌کنند، مجازات کند. ولی اصولاً اجرای تحریم‌ها، کار دشواری است.
شورای امنیت از نظر حقوقی همه امکانات را در اختیار دارد. ولی باید کشورهایی را پیدا کند که کار اجرای تحریم‌ها را برایش انجام دهند و خودش نهادی برای این کار ندارد و به کشورهای عضو وابسته است.
- آمریکا قرار است نمایندگانی را به کشورهایی از جمله چین و امارات بفرستد تا این کشورها را برای اجرای تحریم‌های سازمان ملل، قانع کند. چرا آمریکایی‌ها به جای استفاده از ابزارهای حقوقی، در این مسیر سعی می‌کنند کار را با ابزارهای سیاسی به پیش ببرند؟
درست است که منشور سازمان ملل، تصمیمات شورای امنیت را لازم‌الاجرا می‌داند. ولی وقتی پای عمل به میان می‌آید کشورها، عملکرد متفاوتی دارند.
برخی از قطعنامه‌ها، فضا را برای مانور باز می‌گذارند. گاهی هم با وجود اینکه قطعنامه‌ای لازم‌الاجراست، برخی کشورها به آن عمل نمی‌کنند. از این رو فقط با مذاکره و گفت‌وگوی سیاسی می‌توان کار را پیش برد.
- همان طور که اشاره کردید، قطعنامه‌های سازمان ملل علیه ایران با استناد به فصل هفتم منشور سازمان ملل تصویب شده‌اند که به صلح جهانی مربوط می‌شوند. تا کنون پنج قطعنامه علیه ایران تصویب شده که چهار تا از آنها تحریمی بوده است. در صورتی که ایران، برنامه هسته‌ای خود را متوقف نکند، آیا اقدام دیگری در فصل هفتم منشور پیش‌بینی شده است؟
طبق ماده ۴۱ فصل هفتم، می‌شود تحریم‌های اقتصادی وضع کرد و مرحله بعد از آن ماده ۴۲ است که در آن اقدام نظامی برای مقابله با خطری که صلح جهانی را تهدید می‌کند، پیش‌بینی شده است.
از نظر تئوری اقدام نظامی ممکن است. ولی همان طور که می‌بینید، ترکیب شورای امنیت طوری نیست که همه اعضای صاحب حق وتو، در صورتی که آمریکا تصمیم به حمله نظامی بگیرد، با او همکاری کنند. حتی در صورتی که آمریکایی‌ها چنین تصمیمی بگیرند، غیر ممکن است که روسیه و چین در این اقدام، همراهی کنند.
