جامعه جهانی بهاییان در سازمان ملل در هفته گذشته خواستار توقف تخریب گورستان بهاییان در شیراز شد. گورستان معروف به گلستان جاوید شیراز آرامگاه بالغ بر ۹۰۰ بهایی است که بیش از ۹۰ سال قدمت دارد و پیکر شماری از بهاییان اعدام شده در پی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ هم در آن به خاک سپرده شده است.
اما از سال ۱۳۶۳ که حکومت این گورستان را مصادره کرد کسی در آن دفن نشده. به گفته جامعه جهانی بهایی ماموران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در هفته گذشته به سرعت با بولدوزر گورستان را تخریب کردند. سپاه پاسداران مدتها قبل اعلام کرده بود که می‌خواهد در این مکان یک مجتمع فرهنگی و ورزشی بسازد.
در پی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و پس از آن که بلندپایگان جمهوری اسلامی ایران پیروان آیین بهایی را رسما‌ً فرقه ضاله تعریف کردند. بنا بر گزارش نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر گورستان‌های بهاییان در شهرهای مختلف ایران هدف تخریب قرار گرفته است.
به گزارش همین نهادها علاوه بر این، این گروه در پی انقلاب به دلیل پافشاری بر باورهای خود و انجام فرایض مذهبی این آیین شامل محدودیت‌هایی در زمینه تحصیل به ویژه تحصیل دانشگاهی و اشتغال بوده است. بر این همه باید البته اعدام، بازداشت و زندانی کردن پیروان آیین بهایی را در ۳۵ سال اخیر افزود.
کم و کیف تخریب گورستان بهاییان شیراز و دیگر گورستان‌های پیروان این آیین در ایران موضوع بحث سه میهمان برنامه این هفته دیدگاه‌ها است: سیمین فهندژ، سخنگوی فارسی‌زبان جامعه جهانی بهاییان در سازمان ملل در ژنو، نرگس محمدی، سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر در ایران در زمان فعالیت در تهران و فرزند آیت‌الله حسینعلی منتظری احمد منتظری در قم.
خانم فهندژ، جزییاتی که جامعه بهایی از خبر تخریب گورستان بهاییان در شیراز در دست دارد چیست؟
سیمین فهندژ: بله. بنا به گزارش‌های رسیده سپاه پاسداران تخریب قبرستان بهاییان در شیراز را که یک قبرستان بسیار تاریخی برای بهاییان است از هفته پیش شروع کردند و از آن موقع حدود چهل تا پنجاه کامیون در محل حاضر شدند که به این کار سرعت ببخشند. و بنا به اخبار رسیده با اینکه مجوزی برای این کار صادر نشده سپاه پاسداران هنوز در حال تخریب این گورستان است. در آخرین خبرها هم آنها ۲۰۰ متر مربع و حدود یک متر و نیم عمق خاکبرداری کردند. که این گودال محل تعدادی از قبرهای خیلی قدیمی و در قسمت غربی این گورستان واقع شده است.
در این قبرستان حدود ۹۵۰ بهایی خاک شدند که تعدادی از آنها بهاییانی هستند که در سال‌های اولیه انقلاب توسط حکومت اعدام شدند. از جمله ده خانم بهایی که به خاطر بهایی بودن در دهه ۶۰ همگی در یک شب به شکل بسیار بی‌رحمانه‌ای به دار آویخته شدند.
نکته‌ای که تخریب این گورستان را دردناک‌تر هم می‌کند این است که خانواده‌های این افراد نه تنها در آن زمان باید شاهد دستگیری، زندانی شدن، شکنجه و اعدام عزیزان خود بودند بلکه حالا هم باید شاهد تخریب قبرها و بی‌حرمتی به اجساد آنها باشند. که تنها دلخوشی و اثر باقی‌مانده از آنها بوده.
این گورستان از سال‌های اولیه ۱۹۲۰ یعنی حدود بیش از ۹۰ سال پیش متعلق و مورد استفاده بهاییان بوده اما در سال ۶۳ توسط دولت مصادره شد و مالکیت آن هم بعدا‌ً چندین بار تغییر کرد و سه سال پیش سپاه پاسداران استان فارس اعلام کرد که مالک آن زمین است و تصمیم دارد در آن محل یک ساختمان فرهنگی و ورزشی بسازد.
با این حال بهاییان شیراز از سپاه درخواست کردند که ساختمان مورد نظر را در ناحیه‌ای از این مکان بسازند که قبری در آنجا وجود ندارد و اگر مجبور هستند که ساختمان را بسازند آن قسمتی هم که قبرها در آنجا قرار دارند را به فضای سبز تبدیل کنند که حداقل به قبر مردگان بی‌حرمتی نشود.
و نکته جالب هم این جاست که هم‌زمان با تخریب، آقای علی یونسی دستیار ویژه رییس جمهور ایران در امور اقوام واقلیت‌های دینی از یک عبادتگاه یهودیان شیراز دیدار کرد و در سخنان خودشان ایشان خاطر نشان کردند که هیچکس حق تعدی و تجاوز به حقوق هیچ اقلیتی را ندارد. و این دقیقا‌ً همان زمان بود که در نقطه دیگری از شهر سپاه پاسداران مشغول تخریب گورستان بهایی بود.
خانم فهندژ، پس از سال ۱۳۶۳ به بعد کس دیگری از بهاییان در آنجا دفن نشده در گورستان شیراز، درست است؟
تا آنجا که ما اطلاع داریم نه خیر.
خانم محمدی، نگاه قوانین ایران به تخریب گورستان‌ها چگونه است و نگاه اعلامیه جهایی حقوق بشر به تخریب آرامگاه‌های بهاییان و اقلیت‌های مذهبی چطور است؟
نرگس محمدی: ببینید، توی اعلامیه جهانی حقوق بشر و توی قوانینی که من مورد مطالعه قرار داده‌ام چیز خاصی را ندیده‌ام. چون اشکال مختلفی در این مناسک خاکسپاری یا سوزندان وجود دارد... یک قانون بین‌المللی در این زمینه وجود ندارد. حداقل در اعلامیه جهانی حقوق بشر من ندیدم.
اما در ایران در قانون شهرداری‌ها... یکی از وظایف شهرداری‌ها ساخت و نگهداری قبرستان است. من آرای وحدت رویه عمومی دیوان عدالت اداری را دید‌ه‌ام که سه مورد مربوط به سال‌های ۷۸ و ۸۱ و ۸۳ بود که هیئت عمومی دیوان عدالت اداری آرایی را جهت رعایت حرمت اعتبار مالکیت مشروع و قانونی اشخاص و آثار مترتب بر آن تصویب کرده و آرای وحدت رویه هم لازم‌الاجرا است و در حکم قانون است.
مثلا‌ً سال ۷۸ یعنی ۱/۱۲/۷۸ این قانون می‌گوید که برای تخریب می‌بایستی که فوریت طرح وجود داشته باشد و فعلیت اجرا. و مادامی که اینها اصلاح نشده باشند نمی‌توانند دست به تخریب بزنند...اما آن چه که در رابطه با تخریب این قبرستان‌ها هست این است که به هرحال حتی اگر فوریت و فعلیت اجرا هم وجود داشته باشد می‌بایستی که طبق کمیسیون ماده ۹ یک دستوری از مرجعی برای تخریب وجود داشته باشد که به نظر می‌رسد چنین حکمی به جایی ارائه نشده است...به نظر می‌رسد این عمل فاقد وجاهت قانونی هست؛ حداقل بر اساس معیار قوانینی که گفته شد.
آقای منتظری، با این اوصاف نگاه روحانیت شیعه به تخریب گورستان بهاییان چگونه است و حکم شرعی در این موارد چیست؟
احمد منتظری: در اسلام کلا‌ً حکمی به اسم مصادره اموال نداریم. تنها اموال ربوده شده از دیگران در دادگاه به صاحب اصلی‌اش برگردانده می‌شود و ذیل این عنوان قرار می‌گیرد بعلاوه اموالی که ناشی از ربا است، چون ربا حرام است و آن کسی که ربا گرفته بی‌جهت پول اضافه گرفته و آن پول را برمی‌گرداند. یعنی فقط برگرداندن اموال اشخاص به آنها هست که مجاز هست و این مصادره که ببینیم که صاحبش بهایی بوده از او بگیریم یا چون صاحبش خارج از کشور هست اموال مصادره شود اینها یک حکم‌های من‌درآوردی هست که متاسفانه بعد از انقلاب بود و حکم داده شد و هنوز هم آنها شکسته نشده و به قوت خودش باقی است.
یکی هم این گورستانی است که می‌شود گفت متروکه بوده و به عنوان آثار باستانی بوده و این آثار باستانی را به هیچ وجه نمی‌شود خراب کنند... سپاه پاسداران که مسئولیتش چیز دیگری است و در قانون اساسی تعریف شده و.. بیاید این کار را بکند بسیار جای تاسف دارد.
البته همین‌ها که گفتیم یک نقطه مثبت می‌خواهم عرض کنم و آن این که سپاه می‌آ‌ید به عنوان سپاه این را خراب می‌کند. در واقع یک حالتی است که در این حالت ۳۵ سال یک قدم به سوی شفافیت برداشته شده و گرنه دراویش قم حسینیه داشتند که آن را به نحو بسیار مشمئزکننده‌ای خراب کردند ولی کسی به عهده نگرفت...
آقای منتظری، خانم محمدی گفتند که در مقررات و قوانینی که خواندند اشاره شده به مجوزی که یک صاحب فتوا بدهد با توجه به این که سپاه پاسداران زیرمجموعه نهاد رهبری جمهوری اسلامی ایران است آیا فکر می‌کنید که رهبر جمهوری اسلامی ایران در این مورد مطلع بوده؟
خب از هر نظر که بگویید اشکال در آن هست. یعنی اگر مطلع بودند که خب باید توضیح بدهند که به چه دلیل این کار شده و اگر مطلع نبودند باز خوب نیست که یک رهبر کشور خبر نداشته باشد و اگر از این به بعد رسیدگی جدی نشود و آن خسارات جبران نشود...دوطرفش باعث تاسف است. چه خبر داشته باشند چه نداشته باشند.
خانم فهندژ، در روزهای آغازین انقلاب هم شیراز شاهد تخریب همین گورستان بهاییان بود. از آن زمان تا حالا موارد دیگری در شهرهای دیگر هم بوده. فهرست اینها کدام است؟
...یکی از موارد آزار و اذیت بهاییان در ایران که از انقلاب تا حالا به آنها وارد شده همین بی‌حرمتی و تخریب قبرستان‌های آنها بوده. و این در حالی است که دین اسلام و در حقیقت همه ادیان بی‌حرمتی به گورستان‌ها و اجساد مردگان را یک عمل بسیار ناپسند تلقی می‌کنند.
اما از سال ۸۳ تا ۹۰ جامعه جهانی بهایی ۴۲ مورد از این حملات به گورستان‌ها را به ثبت رساند و این یورش‌ها هم گسترده بودند و تقریبا‌ً تمامی نواحی کشور را در بر می‌گیرند. به طور مثال گورستان‌های شهرهای سنگسر، کوشکک، اهواز، بابلسر، سمنان، یزد، نجف‌آباد، اصفهان، آباده و شهرهای دیگر تخریب شدند.
در تهران در سال ۱۳۶۰ گورستان شهر مصادره و پلمب شد و ۱۳ نفر از کارکنان این گورستان دستگیر شدند و بعد هم حدود ده سال بعد این گورستان تخریب شد و به یک فرهنگسرا تبدیل شد که به حدود ۱۵ هزار قبر در آن دوره بی‌حرمتی شد.
همینطور در ده سال گذشته موارد زیادی از بی‌حرمتی گورستان بهایی گزارش شده که یکی از مثال‌هایش در سال ۲۰۰۵ بود که گورستان شهر یزد که از زمان انقلاب حداقل هفت بار تا آن موقع ویران شده بود دوباره توسط مهاجمان ناشناس تقریبا‌ً کاملا‌ً ویران شد.
همینطور گورستانی که مورد استفاده بهاییان سمنان و سنگسر بود در اسفند سال ۱۳۸۸ مورد حمله قرار گرفت و تقریبا‌ً ۵۰ سنگ قبر تخریب شد و غسالخانه گورستان به آتش کشیده شد و روی مخازن بزرگی که برای نگهداری آب در گورستان از آنها استفاده می‌شد با اسپری شعارهای ضد بهایی نوشته شد که در این شعارها بهاییان را به مرگ تهدید می‌کردند.
همینطور که خانم محمدی فرمودند غسالخانه، اتاق نماز و مخزن آب و دیوارهای گورستان سنندج هم در روز ۲۱ آذر ۹۲ تخریب شد و این هم بعد از تلاش‌های مقامات برای پس‌گیری این مکان که حدود ۲۰ سال پیش به صورت رسمی به بهاییان داده شده بود صورت گرفت.
همینطور گورستان بهاییان اهواز هم دو ماه پیش مسدود شد و از دفن مردگان بهایی جلوگیری شد.
سئوالی که وجود دارد این است که مردگان بهایی چه تهدیدی برای حکومت هستند؟ کلا‌ً بهاییان در ایران چه جرمی مرتکب شدند که نه تنها در طول زندگی‌شان از حق تحصیل، کار و بسیاری از حقوق اولیه یک انسان محروم‌اند بلکه حتی بعد از مرگ هم با آزار و اذیت و بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شوند؟
خانم محمدی موارد تخریب گورستان‌ها محدود به تخریب گورستان‌های بهاییان نمی‌شود.
در رابطه با تخریب قبرستان‌ها من آرای فقهی را هم نگاه می‌کردم که از سوی علما گفته شده نبش قبر مسلمانان و غیرمسلمانان در اسلام حرام اعلام شده. من در یکی از این نظرات آقایان دیدم.
بنابراین در رابطه با جامعه بهاییت که جزو شهروندان جامعه ایران هستند یا یک مورد دیگری بود مربوط به یهودیان بود که این کار بارها افتاده.... بنا به نظر علما این حرام است و هیچ توجیهی ندارد.
حالا صرفنظر از اینکه با اطلاع نهادها یا مراجعی صورت بگیرد یا نگیرد، نظر اسلام به نظر من جای تردید و جای سئوال جدی در این موارد دارد.
آقای منتظری، شما و خانم محمدی به رویه درست برخورد به گورستان اقلیت‌ها پرداختید از نگاه شرعی و از نگاه عرفی. قبل از انقلاب در سال ۱۳۳۴ محمدتقی فلسفی واعظ مشهور تهران همراه با سرلشگر نادر باتمانقلیچ سپهبد بعدی و سرتیب تیمور بختیار مقام‌های ارشد نظامی حکومت پیشین اولین کلنگ‌های تخریب حضرت القدس عبادتگاه مقدس بهاییان در تهران را زدند آیا این اقدام مورد حمایت طیف غالب روحانیت شیعه بوده؟
یک درگیری سیاسی محسوب می‌شده. اگر از دفن مردگان سی سال گذشته باشد... مسئله نبش قبر بر این موضوع صدق نمی‌کند . یعنی در قبرستان مسلمانان هم وقتی سی سال بگذرد آنجا دیگر نبش قبر حساب نمی‌شود و اهانت هم حساب نمی‌شود چون می‌گویند او دیگر تبدیل شده، تبدیل به خاک شده و فقط یک استخوان‌هایی هست و خلاصه از مورد نبش قبر دیگر خارج می‌شود.
ولی این که کلنگ می‌زدند وخراب می‌کردند درگیری سیاسی بوده و در واقع بهاییت را دین نمی‌دانستند و یک اقلیتی می‌دانستند که از خارج از کشور حمایت می‌شده. این درگفتارهای آقای فلسفی و دیگران خیلی صریح است که مثلا‌ً این یک دین ساختگی است. برای اینکه جلوگیری شود ... آن اقدامات انجام می‌شده و محل‌های آنها تخریب می‌شده. من یادم هست یک وقتی مرحوم آیت‌الله منتظری ...در جواب اینکه چطور این مواجهه با بهاییت این قدر زیاد است و مبارزه با دیگر ادیان نیست، ایشان می‌گفتند که از اول شروع این مسئله (مثلا)در نجف‌آباد ... به حالت عادی نبود که بیایند یک تبلیغ کنند و بعضی‌ها بگروند و بعضی‌ها قبول نکنند. می‌گفتند اینها آمدند یکی ازبهاییان خودشان را به عنوان امام جماعت در نجف‌آباد نفوذ دادند و در موقعی که یک مبلغ بهایی آمد به صورت سرزده و تبلیغ بهاییت کرد این امام جماعت نجف‌آباد گفت بله من قبول دارم و شما برحقید و این جور شد که مردم پیرو امام جماعتشان بهایی شدند تعداد زیادی و آن شیخ زین‌العابدین که بعدا‌ً از طرف مرکز بهاییت لقب زین القرآن داده شد.
و یک حالت غیرعادی بود یعنی یک دینی باشد و مبلغانی داشته باشد و به صورت طبیعی مردم بیایند تحقیق کنند و ببینند آیا پیرو شوند یا نه نبوده. بنابراین برخورد با آنها هم یک برخورد سخت بوده و به صورت خراب کردن مراکزشان ... عکس‌العمل نشان داده می‌شده.
خانم فهندژ، راه‌های موثری که جامعه بهایی برای متوقف کردن این گونه رفتارها پیدا کرده چیست؟ کدام اقدامات موثرتر بوده؟
یکی از موثرترین راه‌های حمایت از بهاییان ایران و کلا‌ً هر فرد یا گروهی که مورد ظلم در هر کشوری قرار می‌گیرد از طریق اعتراض و اقدامات مداوم بین‌المللی بوده. مقامات ایرانی هم از دیدگاه‌های بین‌المللی کاملا‌ً باخبرند و اعمال فشار بر آنها برای عمل کردن به پیمان‌های بین‌المللی که ایران خودش آنها را امضا کرده در گذشته موثر بوده.
تاریخ هم نشان داده که همیشه آزار و اذیت‌هایی که به گروه‌های مختلف اعمال شده در تاریکی و سکوت انجام شده. گروه‌های سرکوب‌گر در ایران باید این را بدانند که نمی‌توانند این اعمال غیرانسانی را در سکوت انجام بدهند و اینکه جامعه بین‌المللی این اعمال را می‌بیند و نمی‌پذیرد و آنها را محکوم می‌کند.
دفتر جامعه جهانی بهایی در سازمان ملل تخریب گورستان بهاییان شیراز را به گزارشگران سازمان ملل از جمله گزارشگر ویژه حق دین و مذهب، گزارشگر حقوق بشر در ایران، گزارشگر ویژه در مورد اقلیت‌ها و همینطور گزارشگر ویژه حقوق فرهنگی گزارش کرده و آنها هم پاسخ دادند که این خبر بسیار آنها را نگران کرده و قرار است در این مورد به جمهوری اسلامی بنویسند.
خانم محمدی، کدام اقدام کانون مدافعان حقوق بشر در ایران موثر بوده در این زمینه؟
در رابطه با تضییقاتی که در رابطه با جامعه بهاییت یا سایر موارد که صورت می‌گرفته زمانی که دفتر کانون مدافعان حقوق بشر در تهران دایر بود ما این موارد را داشتیم و در مورد آنها اقداماتی که در حد توانمان بود انجام می‌دادیم و حداقلش گرداوری این اخبار بود و این که در اختیارشان وکیل رایگان بگذاریم...
خب کانون مدافعان حقوق بشر هنوز هم شکایت‌هایی را از طرف جامعه بهاییان پی‌گیری می‌کند. مواردی مربوط به شغل آنها هست. مواردی مربوط به تحصیل آنها هست... از جمله این که آقای لاریجانی هم اعلام کرده بودند که اگر مواردی هست که می‌توانند گزارش کنند به دفتر ایشان... خب یکی از راه‌هایش این است که وقتی چنین نهادهایی وجود داشته باشد و این نهادها بتوانند این اطلاعات را گردآوری کنند و پرونده‌های اینها را مورد رسیدگی قرار دهند و نتیجه آنها را اعلام کنند، خب این به نفع کسانی هست که مدعی هستند که می‌توانند به این گونه موارد رسیدگی کنند یا حداقل این که از آن آگاه باشند.
همانطور که دوستمان هم گفتند این اطلاعات به نظر من وقتی که در افکار عمومی مطرح می‌شود تاثیر می‌گذارد، از چند جنبه. یکی این که خب روشن شدن افکار عمومی.
دوم این که اگر مسئولین قسمت‌هایی مدعی هستند که می‌توانند رسیدگی کنند به این جور شکایت‌ها آنها بتوانند اقدام کنند و بخشی از آنها که مطلع نیستند ...جریان این امور قرار گیرند.
به هر حال نقشی که کانون مدافعان حقوق بشر می‌تواند ... همین است. یا با توجه اظهار نظر آقای یونسی در شیراز به نظر من از طریق دولت می‌تواند این مورد حداقل مورد رسیدگی قرار گیرد و یا اینکه یک تحقیقی در موردش به عمل بیاید که آیا حکمی برای تخریبش وجود داشته و مبنای این حکم بر اساس قوانین خود نظام جمهوری اسلامی ایران آیا لازم‌الاجرا بوده یا نبوده، کم و کیف این حکم را باید مورد بررسی قرار دهند اگر روال غیرقانونی بر اساس قوانین نظام جمهوری اسلامی ایران حاکم بوده در این عمل که خب باید مانع شوند. اگر نه روال قانونی را طی کرده این باید اطلاع‌رسانی شود. آیا حکمی برای این تخریب وجود داشته یا نه.
آقای منتظری درخواست توقف تخریب گورستان‌های بهاییان در میان روحانیت شیعه محدود به خانواده آیت‌الله فقید حسینعلی منتظری و شما است یا هستند روحانیون و مراجعی که مستعد اعتراض به این اقدام‌ها هستند؟
همه دارند ولی اینکه بیان شود الان می‌بینیم که مظالم دیگری هم بوده که اعلام نکردند. مثلا‌ً همین حمله به زندانیان اسیر در اوین. خب هیچکس تایید نمی‌کند و همه هم اعتراض کردند. ولی با کمال تاسف حتی مراجع قم هم سکوت کردند و بعضی به پیغام‌های خصوصی اکتفا کردند و بعضی حتی همین پیغام خصوصی را هم نداشتند که باعث تاسف هست.
یعنی از بعد از پیروزی انقلاب آن احساس تکلیفی که قبل از انقلاب بود دیگر وجود ندارد که بیایند به کارهای خلافی که می‌شود اعتراض کنند و این نظام را نجات دهند. یعنی وظیفه است اگر کسی علاقه به نظام هم داشته باشد باید این کار را بکند. همین کار زشت تخریب گورستان شیراز. در حالی که دولت آقای روحانی می‌خواهد سیاست دیگر و سیاست آشتی ملی و رفع مشکلات را در نظر بگیرد می‌آیند این طور کارشکنی می‌کنند.
این چقدر برای نظام زشت است و در قالب همین دفاع از نظام چه بسا مراجع می‌توانند بیایند اظهار نظر کنند و انجام وظیفه کنند.
ولی متاسفانه به نظر من کوتاهی می‌شود. حالا خودشان چه استدلالی دارند من نمی‌دانم. ولی همه مخالفند. یعنی در مجامع که بحث می‌شود همه مخالفند و می‌گویند چرا کارهای برخلاف قانون و برخلاف رویه همه کشورهای متمدن این جور انجام می‌شود؟ یک حکومت این جور سیاستی دارد و یک گروهی می‌آ‌ید با پول بیت‌المال چوب لای چرخ همین حکومت می‌گذارد؟
یعنی مراجع جناح راست و اصول‌گرا و از قبیل آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی مرجع مورد اعتماد جبهه پایداری هم مخالفند یا این که آنها حساب‌شان جداست؟
من آن جور نمی‌دانم. ولی لااقل دوستانی که اصلاح‌طلب‌اند یا میانه‌رو‌اند اینها همه مخالفند. مخالفند با این که این بی‌نظمی‌ها باشد و این بی‌قانونی‌ها باشد.
اما از سال ۱۳۶۳ که حکومت این گورستان را مصادره کرد کسی در آن دفن نشده. به گفته جامعه جهانی بهایی ماموران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در هفته گذشته به سرعت با بولدوزر گورستان را تخریب کردند. سپاه پاسداران مدتها قبل اعلام کرده بود که می‌خواهد در این مکان یک مجتمع فرهنگی و ورزشی بسازد.
در پی انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و پس از آن که بلندپایگان جمهوری اسلامی ایران پیروان آیین بهایی را رسما‌ً فرقه ضاله تعریف کردند. بنا بر گزارش نهادهای بین‌المللی مدافع حقوق بشر گورستان‌های بهاییان در شهرهای مختلف ایران هدف تخریب قرار گرفته است.
به گزارش همین نهادها علاوه بر این، این گروه در پی انقلاب به دلیل پافشاری بر باورهای خود و انجام فرایض مذهبی این آیین شامل محدودیت‌هایی در زمینه تحصیل به ویژه تحصیل دانشگاهی و اشتغال بوده است. بر این همه باید البته اعدام، بازداشت و زندانی کردن پیروان آیین بهایی را در ۳۵ سال اخیر افزود.
کم و کیف تخریب گورستان بهاییان شیراز و دیگر گورستان‌های پیروان این آیین در ایران موضوع بحث سه میهمان برنامه این هفته دیدگاه‌ها است: سیمین فهندژ، سخنگوی فارسی‌زبان جامعه جهانی بهاییان در سازمان ملل در ژنو، نرگس محمدی، سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر در ایران در زمان فعالیت در تهران و فرزند آیت‌الله حسینعلی منتظری احمد منتظری در قم.
خانم فهندژ، جزییاتی که جامعه بهایی از خبر تخریب گورستان بهاییان در شیراز در دست دارد چیست؟
نکته جالب هم این جاست که هم زمان با تخریب، آقای علی یونسی دستیار ویژه رییس جمهور ایران در امور اقوام واقلیت‌های دینی از یک عبادتگاه یهودیان شیراز دیدار کرد و در سخنان خودشان ایشان خاطر نشان کردند که هیچکس حق تعدی و تجاوز به حقوق هیچ اقلیتی را ندارد. و این دقیقا‌ً همان زمان بود که در نقطه دیگری از شهر سپاه پاسداران مشغول تخریب گورستان بهایی بود.سیمین فهندژ -- سخنگوی فارسی زبان جامعه بهایی در سازمان ملل (ژنو)
در این قبرستان حدود ۹۵۰ بهایی خاک شدند که تعدادی از آنها بهاییانی هستند که در سال‌های اولیه انقلاب توسط حکومت اعدام شدند. از جمله ده خانم بهایی که به خاطر بهایی بودن در دهه ۶۰ همگی در یک شب به شکل بسیار بی‌رحمانه‌ای به دار آویخته شدند.
نکته‌ای که تخریب این گورستان را دردناک‌تر هم می‌کند این است که خانواده‌های این افراد نه تنها در آن زمان باید شاهد دستگیری، زندانی شدن، شکنجه و اعدام عزیزان خود بودند بلکه حالا هم باید شاهد تخریب قبرها و بی‌حرمتی به اجساد آنها باشند. که تنها دلخوشی و اثر باقی‌مانده از آنها بوده.
این گورستان از سال‌های اولیه ۱۹۲۰ یعنی حدود بیش از ۹۰ سال پیش متعلق و مورد استفاده بهاییان بوده اما در سال ۶۳ توسط دولت مصادره شد و مالکیت آن هم بعدا‌ً چندین بار تغییر کرد و سه سال پیش سپاه پاسداران استان فارس اعلام کرد که مالک آن زمین است و تصمیم دارد در آن محل یک ساختمان فرهنگی و ورزشی بسازد.
با این حال بهاییان شیراز از سپاه درخواست کردند که ساختمان مورد نظر را در ناحیه‌ای از این مکان بسازند که قبری در آنجا وجود ندارد و اگر مجبور هستند که ساختمان را بسازند آن قسمتی هم که قبرها در آنجا قرار دارند را به فضای سبز تبدیل کنند که حداقل به قبر مردگان بی‌حرمتی نشود.
و نکته جالب هم این جاست که هم‌زمان با تخریب، آقای علی یونسی دستیار ویژه رییس جمهور ایران در امور اقوام واقلیت‌های دینی از یک عبادتگاه یهودیان شیراز دیدار کرد و در سخنان خودشان ایشان خاطر نشان کردند که هیچکس حق تعدی و تجاوز به حقوق هیچ اقلیتی را ندارد. و این دقیقا‌ً همان زمان بود که در نقطه دیگری از شهر سپاه پاسداران مشغول تخریب گورستان بهایی بود.
خانم فهندژ، پس از سال ۱۳۶۳ به بعد کس دیگری از بهاییان در آنجا دفن نشده در گورستان شیراز، درست است؟
تا آنجا که ما اطلاع داریم نه خیر.
خانم محمدی، نگاه قوانین ایران به تخریب گورستان‌ها چگونه است و نگاه اعلامیه جهایی حقوق بشر به تخریب آرامگاه‌های بهاییان و اقلیت‌های مذهبی چطور است؟
چون بحث مالکیت وجود دارد و بحث نگهداری و ساخت قبرستان‌ها از جمله وظایف شهرداری‌ها است در کنار بحث احترام به مردگان این عمل به نظر می‌رسد که فاقد وجاهت قانونی هستنرگس محمدی -- سخنگوی «کانون مدافهان حقوق بشر» (تهران)
اما در ایران در قانون شهرداری‌ها... یکی از وظایف شهرداری‌ها ساخت و نگهداری قبرستان است. من آرای وحدت رویه عمومی دیوان عدالت اداری را دید‌ه‌ام که سه مورد مربوط به سال‌های ۷۸ و ۸۱ و ۸۳ بود که هیئت عمومی دیوان عدالت اداری آرایی را جهت رعایت حرمت اعتبار مالکیت مشروع و قانونی اشخاص و آثار مترتب بر آن تصویب کرده و آرای وحدت رویه هم لازم‌الاجرا است و در حکم قانون است.
مثلا‌ً سال ۷۸ یعنی ۱/۱۲/۷۸ این قانون می‌گوید که برای تخریب می‌بایستی که فوریت طرح وجود داشته باشد و فعلیت اجرا. و مادامی که اینها اصلاح نشده باشند نمی‌توانند دست به تخریب بزنند...اما آن چه که در رابطه با تخریب این قبرستان‌ها هست این است که به هرحال حتی اگر فوریت و فعلیت اجرا هم وجود داشته باشد می‌بایستی که طبق کمیسیون ماده ۹ یک دستوری از مرجعی برای تخریب وجود داشته باشد که به نظر می‌رسد چنین حکمی به جایی ارائه نشده است...به نظر می‌رسد این عمل فاقد وجاهت قانونی هست؛ حداقل بر اساس معیار قوانینی که گفته شد.
آقای منتظری، با این اوصاف نگاه روحانیت شیعه به تخریب گورستان بهاییان چگونه است و حکم شرعی در این موارد چیست؟
این گورستان گفتند که مصادره شده. در اسلام کلا‌ً حکمی به اسم مصادره اموال نداریم. ... اینها یک حکم‌های من‌درآوردی هست که متاسفانه بعد از انقلاب بود و حکم داده شد و هنوز هم آنها شکسته نشده و به قوت خودش باقی است.احمد منتظری -- فرزند آیت الله حسینعلی منتظری مرجع فقید شیعیان (قم)
یکی هم این گورستانی است که می‌شود گفت متروکه بوده و به عنوان آثار باستانی بوده و این آثار باستانی را به هیچ وجه نمی‌شود خراب کنند... سپاه پاسداران که مسئولیتش چیز دیگری است و در قانون اساسی تعریف شده و.. بیاید این کار را بکند بسیار جای تاسف دارد.
یک نقطه مثبت می‌خواهم عرض کنم و آن این که سپاه می‌آ‌ید به عنوان سپاه این را خراب می‌کند در واقع یک حالتی است که در این حالت ۳۵ سال یک قدم به سوی شفافیت برداشته شده و گرنه دراویش قم حسینیه داشتند که آن جا به نحو بسیار مشمئز کننده‌ای خراب کردند ولی کسی به عهده نگرفت.احمد منتظری
آقای منتظری، خانم محمدی گفتند که در مقررات و قوانینی که خواندند اشاره شده به مجوزی که یک صاحب فتوا بدهد با توجه به این که سپاه پاسداران زیرمجموعه نهاد رهبری جمهوری اسلامی ایران است آیا فکر می‌کنید که رهبر جمهوری اسلامی ایران در این مورد مطلع بوده؟
اگر (رهبر جمهوری اسلامی ایران) مطلع بودند که خب باید توضیح بدهند که به چه دلیل این کار شده و اگر مطلع نبودند باز خوب نیست که یک رهبر کشور خبر نداشته باشداحمد منتظری
خانم فهندژ، در روزهای آغازین انقلاب هم شیراز شاهد تخریب همین گورستان بهاییان بود. از آن زمان تا حالا موارد دیگری در شهرهای دیگر هم بوده. فهرست اینها کدام است؟
از سال ۸۳ تا ۹۰ جامعه جهانی بهایی ۴۲ مورد از این حملات به گورستان‌ها را به ثبت رساند و این یورش‌ها هم گسترده بودند و تقریبا‌ً تمامی نواحی کشور را در بر می‌گیرند. به طور مثال گورستان‌های شهرهای سنگسر، کوشکک، اهواز، بابلسر، سمنان، یزد، نجف‌آباد، اصفهان، آباده و شهرهای دیگر تخریب شدند.سیمین فهندژ
اما از سال ۸۳ تا ۹۰ جامعه جهانی بهایی ۴۲ مورد از این حملات به گورستان‌ها را به ثبت رساند و این یورش‌ها هم گسترده بودند و تقریبا‌ً تمامی نواحی کشور را در بر می‌گیرند. به طور مثال گورستان‌های شهرهای سنگسر، کوشکک، اهواز، بابلسر، سمنان، یزد، نجف‌آباد، اصفهان، آباده و شهرهای دیگر تخریب شدند.
در تهران در سال ۱۳۶۰ گورستان شهر مصادره و پلمب شد و ۱۳ نفر از کارکنان این گورستان دستگیر شدند و بعد هم حدود ده سال بعد این گورستان تخریب شد و به یک فرهنگسرا تبدیل شد که به حدود ۱۵ هزار قبر در آن دوره بی‌حرمتی شد.
همینطور در ده سال گذشته موارد زیادی از بی‌حرمتی گورستان بهایی گزارش شده که یکی از مثال‌هایش در سال ۲۰۰۵ بود که گورستان شهر یزد که از زمان انقلاب حداقل هفت بار تا آن موقع ویران شده بود دوباره توسط مهاجمان ناشناس تقریبا‌ً کاملا‌ً ویران شد.
مردگان بهایی چه تهدیدی برای حکومت هستند؟ کلا‌ً بهاییان در ایران چه جرمی مرتکب شدند که نه تنها در طول زندگی‌شان از حق تحصیل، کار و بسیاری از حقوق اولیه یک انسان محروم‌اند بلکه حتی بعد از مرگ هم با آزار و اذیت و بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شوند؟سیمین فهندژ
همینطور که خانم محمدی فرمودند غسالخانه، اتاق نماز و مخزن آب و دیوارهای گورستان سنندج هم در روز ۲۱ آذر ۹۲ تخریب شد و این هم بعد از تلاش‌های مقامات برای پس‌گیری این مکان که حدود ۲۰ سال پیش به صورت رسمی به بهاییان داده شده بود صورت گرفت.
همینطور گورستان بهاییان اهواز هم دو ماه پیش مسدود شد و از دفن مردگان بهایی جلوگیری شد.
سئوالی که وجود دارد این است که مردگان بهایی چه تهدیدی برای حکومت هستند؟ کلا‌ً بهاییان در ایران چه جرمی مرتکب شدند که نه تنها در طول زندگی‌شان از حق تحصیل، کار و بسیاری از حقوق اولیه یک انسان محروم‌اند بلکه حتی بعد از مرگ هم با آزار و اذیت و بی‌عدالتی روبه‌رو می‌شوند؟
خانم محمدی موارد تخریب گورستان‌ها محدود به تخریب گورستان‌های بهاییان نمی‌شود.
در رابطه با تخریب قبرستان‌ها من آرای فقهی را هم نگاه می‌کردم که از سوی علما گفته شده نبش قبر مسلمانان و غیرمسلمانان در اسلام حرام اعلام شده. من در یکی از این نظرات آقایان دیدم.
بنابراین در رابطه با جامعه بهاییت که جزو شهروندان جامعه ایران هستند یا یک مورد دیگری بود مربوط به یهودیان بود که این کار بارها افتاده.... بنا به نظر علما این حرام است و هیچ توجیهی ندارد.
حالا صرفنظر از اینکه با اطلاع نهادها یا مراجعی صورت بگیرد یا نگیرد، نظر اسلام به نظر من جای تردید و جای سئوال جدی در این موارد دارد.
آقای منتظری، شما و خانم محمدی به رویه درست برخورد به گورستان اقلیت‌ها پرداختید از نگاه شرعی و از نگاه عرفی. قبل از انقلاب در سال ۱۳۳۴ محمدتقی فلسفی واعظ مشهور تهران همراه با سرلشگر نادر باتمانقلیچ سپهبد بعدی و سرتیب تیمور بختیار مقام‌های ارشد نظامی حکومت پیشین اولین کلنگ‌های تخریب حضرت القدس عبادتگاه مقدس بهاییان در تهران را زدند آیا این اقدام مورد حمایت طیف غالب روحانیت شیعه بوده؟
این که («حضیرة القدس» عبادتگاه بهاییان را در سال ۱۳۳۴) کلنگ می‌زدند وخراب می‌کردند درگیری سیاسی بوده و در واقع بهاییت را دین نمی‌دانستند و یک اقلیتی می‌دانستند که از خارج از کشور حمایت می‌شده.احمد منتظری
ولی این که کلنگ می‌زدند وخراب می‌کردند درگیری سیاسی بوده و در واقع بهاییت را دین نمی‌دانستند و یک اقلیتی می‌دانستند که از خارج از کشور حمایت می‌شده. این درگفتارهای آقای فلسفی و دیگران خیلی صریح است که مثلا‌ً این یک دین ساختگی است. برای اینکه جلوگیری شود ... آن اقدامات انجام می‌شده و محل‌های آنها تخریب می‌شده. من یادم هست یک وقتی مرحوم آیت‌الله منتظری ...در جواب اینکه چطور این مواجهه با بهاییت این قدر زیاد است و مبارزه با دیگر ادیان نیست، ایشان می‌گفتند که از اول شروع این مسئله (مثلا)در نجف‌آباد ... به حالت عادی نبود که بیایند یک تبلیغ کنند و بعضی‌ها بگروند و بعضی‌ها قبول نکنند. می‌گفتند اینها آمدند یکی ازبهاییان خودشان را به عنوان امام جماعت در نجف‌آباد نفوذ دادند و در موقعی که یک مبلغ بهایی آمد به صورت سرزده و تبلیغ بهاییت کرد این امام جماعت نجف‌آباد گفت بله من قبول دارم و شما برحقید و این جور شد که مردم پیرو امام جماعتشان بهایی شدند تعداد زیادی و آن شیخ زین‌العابدین که بعدا‌ً از طرف مرکز بهاییت لقب زین القرآن داده شد.
و یک حالت غیرعادی بود یعنی یک دینی باشد و مبلغانی داشته باشد و به صورت طبیعی مردم بیایند تحقیق کنند و ببینند آیا پیرو شوند یا نه نبوده. بنابراین برخورد با آنها هم یک برخورد سخت بوده و به صورت خراب کردن مراکزشان ... عکس‌العمل نشان داده می‌شده.
خانم فهندژ، راه‌های موثری که جامعه بهایی برای متوقف کردن این گونه رفتارها پیدا کرده چیست؟ کدام اقدامات موثرتر بوده؟
گروه‌های سرکوب‌گر در ایران باید این را بدانند که نمی‌توانند این اعمال غیرانسانی را در سکوت انجام بدهند و اینکه جامعه بین‌المللی این اعمال را می‌بیند و نمی‌پذیرد و آنها را محکوم می‌کند.سیمین فهندژ
تاریخ هم نشان داده که همیشه آزار و اذیت‌هایی که به گروه‌های مختلف اعمال شده در تاریکی و سکوت انجام شده. گروه‌های سرکوب‌گر در ایران باید این را بدانند که نمی‌توانند این اعمال غیرانسانی را در سکوت انجام بدهند و اینکه جامعه بین‌المللی این اعمال را می‌بیند و نمی‌پذیرد و آنها را محکوم می‌کند.
دفتر جامعه جهانی بهایی در سازمان ملل تخریب گورستان بهاییان شیراز را به گزارشگران سازمان ملل از جمله گزارشگر ویژه حق دین و مذهب، گزارشگر حقوق بشر در ایران، گزارشگر ویژه در مورد اقلیت‌ها و همینطور گزارشگر ویژه حقوق فرهنگی گزارش کرده و آنها هم پاسخ دادند که این خبر بسیار آنها را نگران کرده و قرار است در این مورد به جمهوری اسلامی بنویسند.
خانم محمدی، کدام اقدام کانون مدافعان حقوق بشر در ایران موثر بوده در این زمینه؟
(با) اظهار نظر آقای یونسی در شیراز به نظر من از طریق دولت می‌تواند این مورد حداقل مورد رسیدگی قرار گیرد و یا اینکه یک تحقیقی در موردش به عمل بیاید که آیا حکمی برای تخریبش وجود داشته و مبنای این حکم بر اساس قوانین خود نظام جمهوری اسلامی ایران آیا لازم‌الاجرا بوده یا نبوده.نرگس محمدی
خب کانون مدافعان حقوق بشر هنوز هم شکایت‌هایی را از طرف جامعه بهاییان پی‌گیری می‌کند. مواردی مربوط به شغل آنها هست. مواردی مربوط به تحصیل آنها هست... از جمله این که آقای لاریجانی هم اعلام کرده بودند که اگر مواردی هست که می‌توانند گزارش کنند به دفتر ایشان... خب یکی از راه‌هایش این است که وقتی چنین نهادهایی وجود داشته باشد و این نهادها بتوانند این اطلاعات را گردآوری کنند و پرونده‌های اینها را مورد رسیدگی قرار دهند و نتیجه آنها را اعلام کنند، خب این به نفع کسانی هست که مدعی هستند که می‌توانند به این گونه موارد رسیدگی کنند یا حداقل این که از آن آگاه باشند.
همانطور که دوستمان هم گفتند این اطلاعات به نظر من وقتی که در افکار عمومی مطرح می‌شود تاثیر می‌گذارد، از چند جنبه. یکی این که خب روشن شدن افکار عمومی.
دوم این که اگر مسئولین قسمت‌هایی مدعی هستند که می‌توانند رسیدگی کنند به این جور شکایت‌ها آنها بتوانند اقدام کنند و بخشی از آنها که مطلع نیستند ...جریان این امور قرار گیرند.
به هر حال نقشی که کانون مدافعان حقوق بشر می‌تواند ... همین است. یا با توجه اظهار نظر آقای یونسی در شیراز به نظر من از طریق دولت می‌تواند این مورد حداقل مورد رسیدگی قرار گیرد و یا اینکه یک تحقیقی در موردش به عمل بیاید که آیا حکمی برای تخریبش وجود داشته و مبنای این حکم بر اساس قوانین خود نظام جمهوری اسلامی ایران آیا لازم‌الاجرا بوده یا نبوده، کم و کیف این حکم را باید مورد بررسی قرار دهند اگر روال غیرقانونی بر اساس قوانین نظام جمهوری اسلامی ایران حاکم بوده در این عمل که خب باید مانع شوند. اگر نه روال قانونی را طی کرده این باید اطلاع‌رسانی شود. آیا حکمی برای این تخریب وجود داشته یا نه.
آقای منتظری درخواست توقف تخریب گورستان‌های بهاییان در میان روحانیت شیعه محدود به خانواده آیت‌الله فقید حسینعلی منتظری و شما است یا هستند روحانیون و مراجعی که مستعد اعتراض به این اقدام‌ها هستند؟
از بعد از پیروزی انقلاب مثل اینکه آن احساس تکلیفی که قبل از انقلاب بود دیگر وجود ندارد که بیایند به کارهای خلافی که می‌شود اعتراض کنند و این نظام را نجات دهند. یعنی وظیفه است اگر کسی علاقه به نظام هم داشته باشد باید این کار را بکند. همین کار زشتی که تخریب گورستان شیراز در حالی که دولت آقای روحانی می‌خواهد سیاست دیگر و سیاست آشتی ملی و رفع مشکلات را در نظر بگیرد می‌آیند این طور کارشکنی می‌کنند.احمد منتظری
یعنی از بعد از پیروزی انقلاب آن احساس تکلیفی که قبل از انقلاب بود دیگر وجود ندارد که بیایند به کارهای خلافی که می‌شود اعتراض کنند و این نظام را نجات دهند. یعنی وظیفه است اگر کسی علاقه به نظام هم داشته باشد باید این کار را بکند. همین کار زشت تخریب گورستان شیراز. در حالی که دولت آقای روحانی می‌خواهد سیاست دیگر و سیاست آشتی ملی و رفع مشکلات را در نظر بگیرد می‌آیند این طور کارشکنی می‌کنند.
این چقدر برای نظام زشت است و در قالب همین دفاع از نظام چه بسا مراجع می‌توانند بیایند اظهار نظر کنند و انجام وظیفه کنند.
ولی متاسفانه به نظر من کوتاهی می‌شود. حالا خودشان چه استدلالی دارند من نمی‌دانم. ولی همه مخالفند. یعنی در مجامع که بحث می‌شود همه مخالفند و می‌گویند چرا کارهای برخلاف قانون و برخلاف رویه همه کشورهای متمدن این جور انجام می‌شود؟ یک حکومت این جور سیاستی دارد و یک گروهی می‌آ‌ید با پول بیت‌المال چوب لای چرخ همین حکومت می‌گذارد؟
یعنی مراجع جناح راست و اصول‌گرا و از قبیل آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی مرجع مورد اعتماد جبهه پایداری هم مخالفند یا این که آنها حساب‌شان جداست؟
من آن جور نمی‌دانم. ولی لااقل دوستانی که اصلاح‌طلب‌اند یا میانه‌رو‌اند اینها همه مخالفند. مخالفند با این که این بی‌نظمی‌ها باشد و این بی‌قانونی‌ها باشد.
