دوره زمانی برنامه پنجم توسعه فارغ از میزان پایبندی دولت پیشین و دولت فعلی به اجرای مواد و احکام آن سال اینده به پایان می‌رسد و دولت یازدهم باید کار برنامهریزی و تدوین برنامه ششم توسعه را از هم‌اکنون آغاز کند، این مهم در حالی باید آغاز شود که همچنان سازمان مدیریت و برنامهریزی به عنوان نهاد متولی این امر، احیا نشده است.
تدوین برنامه ششم توسعه و اما و اگرهای برنامه‌ریزی‌های جامع برای توسعه، در هفته جاری موضوع یادداشت‌ها و تحلیل‌هایی بوده که در نشریات ایران، منتشر شده‌است.
خلاصه‌ای از دو تحلیل منتشر شده با همین موضوع را در ادامه هم‌خوان کرده‌ایم:
«فرمان‌های ویژه» و بازماندن از توسعه
فرشاد مؤمنی، اقتصاددان و استاد اقتصاد توسعه دانشگاه علامه طباطبایی در یادداشتی که برای روزنامه شرق چاپ تهران نوشته، به سابقه برنامهریزی برای توسعه در ایران اشاره کرده و با مطرح کردن این پرسش که «کجای کار ایراد داشت؟» تلاش کرده است تا دلیل توسعه‌نیافتگی در ایران را ریشه‌یابی کند.
به نوشته آقای مؤمنی در تمام دوره‌هایی که در ایران برنامهریزی متمرکز و جامع برای توسعه شکل گرفته است، «فرمان‌های ویژه‌ای» از مقام‌های بالای حکومتی در ایران نامتناسب با محتوای برنامه‌های توسعه، صادره می‌شده است که در عمل برنامه‌های توسعه را از رسیدن به اهدافشان بازداشته است.
آقای مؤمنی با اشاره تلویحی به تأخیر دولت یازدهم در احیای سازمان مدیریت و برنامهریزی، بر این باور است که «گویی دولت جدید نیز در عمل مشاهده کرده که حرکت بدون برنامه و غیر نیازمند به پاسخگویی آسایش و فراغت بیشتری فراهم می‌کند و بسط ید بیشتری نیز برای مجریان به همراه دارد.»
این اقتصاددان، در ادامه یادداشت خود شرایط اقتصاد ایران را در سالی که قرار است سال تدوین برنامه ششم توسعه باشد، اینگونه توصیف کرده است که «مجری‌ها طی نزدیک به ۱۰ سال، خود ناظر رفتارهای خود هم بوده‌اند و در این مسیر ردی از پاسخگویی نیز وجود نداشته است.»
او ادامه می‌دهد که «کشور در کنار دور باطل رکود تورمی با مسئله استهلاک بی‌سابقه ماشین‌آلات و تجهیزات تولیدی روبه‌رو شده و این در حالی است که دستیابی به ظرفیت‌های جدید تولیدی همچنان با مسئله تحریم روبه‌روست.»
«فقر» به نوشته فرشاد مؤمنی، «گسترده و نگران‌کننده در کشور به ویژه در استان‌های مرزی شرایطی استثنایی پدید آورده است که نباید حتی یک لحظه را نیز برای حل‌وفصل این مسئله هدر داد.»
این استاد اقتصاد توسعه دانشگاه علامه طباطبایی، در پایان یادداشت خود از دولتمردان خواسته است تا «آنچه را که عملیاتی شدنش در حیطه اختیارات و در توان قوه مجریه است، بیش از این معطل نگذارند.»
فرشاد مؤمنی تأکید می‌کند که باید «پایه‌های اولیه شکل‌گیری مطالعات جامع فراهم شود و بسترهای هماهنگی میان دستگاه‌های موازی و حذف فعالیت‌های غیرضروری هم از جنبه مطالعاتی و هم از جنبه عملیاتی موضوعیت پیدا کند.»
برنامهریزی جامع، امکان‌پذیر نیست
حمید پورمحمدی، دبیر ستاد تدوین برنامه ششم توسعه، در یادداشتی که در روزنامه «دنیای اقتصاد» به چاپ رسانده، از شروع به کار این ستاد از اوایل خردادماه امسال خبر داده است.
به نوشته آقای پورمحمدی، «شوراهای برنامهریزی تدوین برنامه ششم نیز، فعالیت خود را با تبیین وضع موجود و تعیین آسیب‌های حوزه‌های کاری از اول مهرماه آغاز کرده‌اند.»
او در ادامه با طرح پرسشی پیرامون جامع بودن نظام برنامهریزی، از دو نگاه متفاوت به این موضوع نوشته است.
دبیر ستاد تدوین برنامه ششم توسعه، در بیان محاسن نظام برنامهریزی جامع نوشته است که در این شیوه «به همه بخش‌ها و قسمت‌های مختلف از جمله زیر بخش‌ها توجه می‌شود و همه بخش‌ها خود را مهیای تهیه برنامه می‌کنند.»
آقای پورمحمدی، در ادامه تحلیل خود از اشکالات این شیوه برنامهریزی نوشته است، از جمله اینکه «برای تهیه برنامه جامع، به اطلاعات دقیق و تفصیلی فراوانی نیاز است که در ایران این حجم اطلاعات بهنگام و دقیق تولید نمی‌شود.»
او همچنین تأکید کرده است که «برای تدوین برنامه جامع باید حجم وسیعی نیروی انسانی آموزش‌دیده در همه بخش‌ها و مناطق به کار گرفته شود تا برنامه به صورت جامع تهیه شود، اما بکارگیری این حجم نیروی انسانی برای مدت طولانی باهدف تهیه برنامه پنج ساله امکان‌پذیر نیست.»
«سازمان‌دهی مناسب» نیز به گمان این صاحب‌نظر مسائل اقتصادی، از دیگر پیش‌فرض‌های برنامهریزی جامع است که به نوشته آقای پورمحمدی، این کار نیز به‌صورت کامل امکان‌پذیر نیست.
او در جای دیگری از تحلیل خود تصریح کرده است که «به نظر می‌رسد برنامهریزی جامع به معنای واقعی کلمه، عملاً امکان‌پذیر نیست؛ چراکه با وجود بیش از ۵ دهه تلاش در این نوع برنامهریزی که بخش عمده‌ای از آن بعد از انقلاب اسلامی صورت گرفته، عملاً اهداف برنامهریزی ایران تحقق نیافته است.»
دبیر ستاد تدوین برنامه ششم توسعه، در پایان این یادداشت نوشته است: «آیا بهتر نیست که در تدوین برنامه ششم توسعه، ضمن حفظ تجربه برنامهریزی جامع، رویکرد ویژه‌ای نیز به موضوعات خاص داشته باشیم. موضوعات خاصی که گره‌ای از گره‌های توسعه کشور را باز کند و مانعی از پیش پای پیشرفت کشور بردارد یا اینکه قطب پیشرفت برای کشور ایجاد کند و موتور محرکه پیشرفت کشور شود.»
حمید پورمحمدی برای نمونه می‌نویسد: «موضوعاتی مانند آب، محیط زیست و موضوعات مکان محوری مانند سواحل خلیج فارس و دریای عمان یا موضوعات اقتصادی مانند صادرات غیرنفتی و معدن را می‌توان ازجمله نمونه‌هایی برای موضوعات خاص نامید. آیا در تدوین برنامه توسعه ششم باید به اینگونه موضوعات رویکردی ویژه داشت یا اینکه به همه موضوعات رویکرد یکسانی باید اعمال نمود؟»
