احمد شهید، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر در ایران می‌گوید مأموریت وی تأثیرات مثبتی بر روی وضعیت حقوق بشر این کشور داشته است. آقای شهید که اوایل هفته جاری گزارش خود را به شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو ارائه کرد، در گفت‌وگو با رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی توضیح داده است که در نتیجه تلاش‌های او، چند محکوم به اعدام در ایران از مرگ نجات یافته‌اند.
وی همچنین با اشاره به تحریم‌های وضع شده علیه ایران به بهانه مقابله با برنامه هسته‌ای این کشور، می‌گوید این تحریم‌ها می‌تواند بر وضعیت حقوق بشر در ایران تأثیر مخرب بگذارد.
رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی: پروفسور شهید، مأموریت شما تا کنون چه دستاوردی داشته؟ آیا گزارش‌های شما به بهبود شرایط حقوق بشر در ایران منجر شده؟
احمد شهید: خوب، من فکر می‌کنم همین حقیقت که درباره ایران نظارتی وجود دارد و گزارشی ارائه می‌شود منشأ تحولاتی شده است. مواردی بوده که، به باور من، مردم متوجه شده اند که [در اثر این فعالیت ها] احکام اعدام انجام نشده، یا اینکه نمونه‌هایی هم بوده که دولت پرونده‌هایی را مورد بررسی بیشتر قرار داده که معمولاً به ترتیب دیگری با آن‌ها برخورد می‌کرد. برای همین فکر می کنم که اگر یک جفت چشم به ایران دوخته شده باشد، دولت ایران با احتیاط بیشتری در برابر موارد مختلف از خود واکنش نشان خواهد داد و به اینکه به نحوه صحیحی رفتار کند بیشتر اهمیت خواهد داد.
خاطرم هست سال گذشته همین وقت نگران اعدام قریب‌الوقوع کشیش یوسف ندرخانی بودیم و در شورا این بحث به شکلی بارز طرح شده بود و در نهایت هم ایشان آزاد شد. [بعد از این مدت] امروز می‌بینیم که هیئت نمایندگی ایران درباره ستار بهشتی، وبلاگ‌نویس و فعال فیسبوکی، اذعان می‌کند که وی در زندان کشته شده و تأیید می‌کند که درباره این مسأله باید بررسی‌های بیشتری انجام شود. از این جهت، من فکر می‌کنم که حتی اگر [دستاوردهای گزارش] مشهود نباشد، این واقعیت که افرادی در جامعه جهانی درباره رنج مردم در ایران گزارش تهیه می‌کنند، تأثیرگذار است.
به عقیده من خیلی مهم است که این تمرکز بر روی ایران ادامه یابد چون فکر می‌کنم ایران کشوری است که برایش اهمیت دارد درباره‌اش چه گفته می‌شود، چرا که مثلاً خود را [یکی از کشورهای] در جایگاه رهبری در عرصه جهانی می‌بیند. بنابراین این امر بسیار حائز اهمیت است که کشورها همچنان ایران را زیر نظر داشته باشند و نسبت به آنچه اتفاق می‌افتد حساسیت نشان دهند تا مردم این کشور تا حدی این محافظت را حس کنند که آنچه بر سرشان می‌رود جایی ثبت می‌شود.
با این همه به رغم توجه بیشتری که به موارد نقض حقوق بشر در ایران شده، شما در آخرین گزارشتان می‌گویید که اوضاع حقوق بشر در کشور وخیم‌تر شده است.
بله، درست است اما این وضعیت به گزارش ربط خاصی ندارد، صرفاً مسائل داخلی ایران به این شرایط دامن زده، روندی که از زمان آخرین انتخابات در کشور شاهد بوده‌ایم. هم اکنون به موعد یک انتخابات دیگر نزدیک می‌شویم و بدین ترتیب آن مسائل در حال حاضر برجسته‌تر شده که اینهم به فضا برای آزادی مطبوعات، برخورد با خبرنگاران، برخورد با مدافعان حقوق بشر و کل عرصه آزادی سیاسی مربوط می‌شود، روندی که همچنان ادامه دارد.
به ظاهر شما در زمانی نسبتاً کوتاه به دشمن شماره یک [جمهوری اسلامی] ایران تبدیل شده‌اید. شما را به رشوه خواری و همکاری با تروریست‌ها متهم کرده‌اند و کوشیده‌اند جایگاهتان را در حد یک کنشگر جبهه معترضان حکومت تنزل دهند. فکر می‌کنید چرا ایران این اتهام‌ها را به شما نسبت داده؟
فکر می‌کنم این در ذات دولت‌هایی خاص است که انتقاد را به آسانی برنمی‌تابند. گزارش‌های من به نوعی نقد رفتار دولت بوده و به این جهت درجه‌ای از کینه‌ورزی را با خود به همراه داشته.
فکر می‌کنم نوع سخنانی که در روزهای اخیر در رسانه‌ها منتشر شده شاید به این قصد بوده که به نحوی ذهنیت هیئت‌های نمایندگی را مغشوش کنند تا به مسائل طرح شده نپردازند. اما این روش جواب نداده و شماری از کشورها، حتی آن‌هایی که بنابر عادت سنتی با مأموریت‌های [این چنینی] درباره کشورها مخالفت می‌کردند، از ایران خواسته‌اند در این مورد همکاری لازم را داشته باشد.
ایران گزارش شما را نادرست خوانده و آن را رد کرده است. آیا مقام‌های رسمی ایران تا کنون به اشتباه بالقوه‌ای در گزارش‌های شما اشاره کرده‌اند؟ آیا تهران توانسته گزارش‌های شما را بر مبنای حقایق موجود رد کند؟
خیر، در واقع نتوانسته‌اند هیچ موردی از اطلاعات غلط را در این گزارش ارائه دهند. البته با بعضی از حقایق مطرح شده مخالفت کرده‌اند، اما موفق نشده‌اند هیچکدام از اتهام‌های طرح شده به وسیله من را تکذیب کنند. من در آنچه می‌گویم دقت زیادی به خرج داده‌ام و اطمینان حاصل می‌کنم که هر مطلبی که می‌گویم توسط دست کم دو منبع مستقل و موثق به تأیید برسد. پس ملاحظه می‌کنید که کورکورانه اتهام‌زنی نمی‌کنم.
آیا می‌توانید بدون آن‌که اجازه ورود به ایران داشته باشید، به شیوه‌ای مؤثر بر وضعیت حقوق بشر در ایران نظارت کنید؟
[فعالیت] من تأثیرگذار بوده اما رفتن به کشور هم مسلماً اهمیت دارد. چنین چیزی به ارزش کاری که انجام می‌دهم می‌افزاید، اما [در آن صورت هم] بدون روش‌هایی که در حال حاضر از آن‌ها استفاده می‌کنم نمی‌توانم کارم را انجام دهم. منظورم این است که اگر به کشور می‌رفتم، تضمینی وجود نداشت که آدم‌های درون ایران می‌توانستند آزادانه و بدون ترس و وحشت با من ملاقات داشته باشند. فکر می کنم مردم به هیچ وجه تمایل نداشته باشند که در روز روشن یا در یک مکان فیزیکی به دیدار من بیایند چون ترس از اینکه صحبتشان با من مخفی نماند بسیار بالاست و چنان اقدامی اغلب با مجازات روبرو می‌شود. اما با روش فعلی، که از راه‌های الکترونیک انجام می‌شود، توانسته‌ام با صدها نفر در کشور تماس برقرار کنم، بدون اینکه این افراد شناسایی شوند.
من مارکو پولو نیستم و لزومی ندارد برای گزارش درباره اینکه در آنجا چه می‌گذرد، در محل حضور فیزیکی داشته باشم. اگرچه باید اضافه کنم که اگر بتوانم از زندان‌ها بازدید کنم، با مسئولان قضایی صحبت کنم و از دادگاه‌ها و مؤسسات دولتی بازدید کنم، نسبت به زمانی که بدون سفر به کشور گزارش می‌دهم، تصویر کامل‌تری از آنچه در جریان است خواهم داشت.
شما درباره تبعات منفی انسانی تحریم‌های اقتصادی ابراز نگرانی کرده‌اید. آیا فکر می‌کنید تحریم‌ها می‌توانند از طریق آسیب رساندن به جامعه مدنی به وخیم‌تر شدن وضعیت حقوق بشر در ایران بیانجامند؟
البته. فکر می‌کنم در طولانی مدت تحریم‌ها تأثیر بسیار بدی بر جامعه مدنی ایران خواهند داشت و هرچه بیشتر به طول بیانجامند، احتمال بروز تأثیر منفی آن بر روی جامعه مدنی ایران بیشتر خواهد شد.
اگر تحریم‌ها موجب افت شدید ارزش واحد پول رسمی کشور می‌شوند، تعبیر ساده‌اش این است که توانایی مردم برای رفع نیازهای اولیه اقتصادی و اجتماعیشان آسیب می‌بیند. اگر تحریم‌ها در تجارت ایران اختلال ایجاد می‌کنند و مانع رسیدن تولیدات دارویی و مواد اولیه غذایی به کشور می‌شوند، دود آن بلافاصله به چشم آسیب‌پذیرترین مردم می‌رود و در طولانی مدت رفته رفته دامنه این رنج جمعی گسترده‌تر خواهد شد. بنابراین هیچ شکی وجود ندارد که تحریم‌های طولانی مدتی که قابلیت‌های تجاری کشور را تضعیف می‌کنند، ظرفیت رسیدن منابع اولیه غذایی به کشور را تضعیف می‌کنند، امری که تأثیری منفی [بر جامعه مدنی و وضعیت حقوق بشر] خواهد گذاشت.
هم اکنون من نمی‌توانم میزان تأثیر [تحریم] را ارزیابی کنم و بخشی از این مسأله هم به این دلیل است که به اطلاعات مربوطه دسترسی ندارم. این دولت ایران است که چنین اطلاعاتی را در اختیار دارد و من از آن‌ها می‌خواهم که در مورد این موضوع شفافیت بیشتری نشان دهند. چون همانطور که اشاره کردم، ادامه این روند در طولانی مدت می‌تواند به شدت به ضرر مردم ایران تمام شود.
وی همچنین با اشاره به تحریم‌های وضع شده علیه ایران به بهانه مقابله با برنامه هسته‌ای این کشور، می‌گوید این تحریم‌ها می‌تواند بر وضعیت حقوق بشر در ایران تأثیر مخرب بگذارد.
رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی: پروفسور شهید، مأموریت شما تا کنون چه دستاوردی داشته؟ آیا گزارش‌های شما به بهبود شرایط حقوق بشر در ایران منجر شده؟
احمد شهید: خوب، من فکر می‌کنم همین حقیقت که درباره ایران نظارتی وجود دارد و گزارشی ارائه می‌شود منشأ تحولاتی شده است. مواردی بوده که، به باور من، مردم متوجه شده اند که [در اثر این فعالیت ها] احکام اعدام انجام نشده، یا اینکه نمونه‌هایی هم بوده که دولت پرونده‌هایی را مورد بررسی بیشتر قرار داده که معمولاً به ترتیب دیگری با آن‌ها برخورد می‌کرد. برای همین فکر می کنم که اگر یک جفت چشم به ایران دوخته شده باشد، دولت ایران با احتیاط بیشتری در برابر موارد مختلف از خود واکنش نشان خواهد داد و به اینکه به نحوه صحیحی رفتار کند بیشتر اهمیت خواهد داد.
خاطرم هست سال گذشته همین وقت نگران اعدام قریب‌الوقوع کشیش یوسف ندرخانی بودیم و در شورا این بحث به شکلی بارز طرح شده بود و در نهایت هم ایشان آزاد شد. [بعد از این مدت] امروز می‌بینیم که هیئت نمایندگی ایران درباره ستار بهشتی، وبلاگ‌نویس و فعال فیسبوکی، اذعان می‌کند که وی در زندان کشته شده و تأیید می‌کند که درباره این مسأله باید بررسی‌های بیشتری انجام شود. از این جهت، من فکر می‌کنم که حتی اگر [دستاوردهای گزارش] مشهود نباشد، این واقعیت که افرادی در جامعه جهانی درباره رنج مردم در ایران گزارش تهیه می‌کنند، تأثیرگذار است.
به عقیده من خیلی مهم است که این تمرکز بر روی ایران ادامه یابد چون فکر می‌کنم ایران کشوری است که برایش اهمیت دارد درباره‌اش چه گفته می‌شود، چرا که مثلاً خود را [یکی از کشورهای] در جایگاه رهبری در عرصه جهانی می‌بیند. بنابراین این امر بسیار حائز اهمیت است که کشورها همچنان ایران را زیر نظر داشته باشند و نسبت به آنچه اتفاق می‌افتد حساسیت نشان دهند تا مردم این کشور تا حدی این محافظت را حس کنند که آنچه بر سرشان می‌رود جایی ثبت می‌شود.
با این همه به رغم توجه بیشتری که به موارد نقض حقوق بشر در ایران شده، شما در آخرین گزارشتان می‌گویید که اوضاع حقوق بشر در کشور وخیم‌تر شده است.
بله، درست است اما این وضعیت به گزارش ربط خاصی ندارد، صرفاً مسائل داخلی ایران به این شرایط دامن زده، روندی که از زمان آخرین انتخابات در کشور شاهد بوده‌ایم. هم اکنون به موعد یک انتخابات دیگر نزدیک می‌شویم و بدین ترتیب آن مسائل در حال حاضر برجسته‌تر شده که اینهم به فضا برای آزادی مطبوعات، برخورد با خبرنگاران، برخورد با مدافعان حقوق بشر و کل عرصه آزادی سیاسی مربوط می‌شود، روندی که همچنان ادامه دارد.
به ظاهر شما در زمانی نسبتاً کوتاه به دشمن شماره یک [جمهوری اسلامی] ایران تبدیل شده‌اید. شما را به رشوه خواری و همکاری با تروریست‌ها متهم کرده‌اند و کوشیده‌اند جایگاهتان را در حد یک کنشگر جبهه معترضان حکومت تنزل دهند. فکر می‌کنید چرا ایران این اتهام‌ها را به شما نسبت داده؟
فکر می‌کنم این در ذات دولت‌هایی خاص است که انتقاد را به آسانی برنمی‌تابند. گزارش‌های من به نوعی نقد رفتار دولت بوده و به این جهت درجه‌ای از کینه‌ورزی را با خود به همراه داشته.
فکر می‌کنم نوع سخنانی که در روزهای اخیر در رسانه‌ها منتشر شده شاید به این قصد بوده که به نحوی ذهنیت هیئت‌های نمایندگی را مغشوش کنند تا به مسائل طرح شده نپردازند. اما این روش جواب نداده و شماری از کشورها، حتی آن‌هایی که بنابر عادت سنتی با مأموریت‌های [این چنینی] درباره کشورها مخالفت می‌کردند، از ایران خواسته‌اند در این مورد همکاری لازم را داشته باشد.
ایران گزارش شما را نادرست خوانده و آن را رد کرده است. آیا مقام‌های رسمی ایران تا کنون به اشتباه بالقوه‌ای در گزارش‌های شما اشاره کرده‌اند؟ آیا تهران توانسته گزارش‌های شما را بر مبنای حقایق موجود رد کند؟
خیر، در واقع نتوانسته‌اند هیچ موردی از اطلاعات غلط را در این گزارش ارائه دهند. البته با بعضی از حقایق مطرح شده مخالفت کرده‌اند، اما موفق نشده‌اند هیچکدام از اتهام‌های طرح شده به وسیله من را تکذیب کنند. من در آنچه می‌گویم دقت زیادی به خرج داده‌ام و اطمینان حاصل می‌کنم که هر مطلبی که می‌گویم توسط دست کم دو منبع مستقل و موثق به تأیید برسد. پس ملاحظه می‌کنید که کورکورانه اتهام‌زنی نمی‌کنم.
آیا می‌توانید بدون آن‌که اجازه ورود به ایران داشته باشید، به شیوه‌ای مؤثر بر وضعیت حقوق بشر در ایران نظارت کنید؟
[فعالیت] من تأثیرگذار بوده اما رفتن به کشور هم مسلماً اهمیت دارد. چنین چیزی به ارزش کاری که انجام می‌دهم می‌افزاید، اما [در آن صورت هم] بدون روش‌هایی که در حال حاضر از آن‌ها استفاده می‌کنم نمی‌توانم کارم را انجام دهم. منظورم این است که اگر به کشور می‌رفتم، تضمینی وجود نداشت که آدم‌های درون ایران می‌توانستند آزادانه و بدون ترس و وحشت با من ملاقات داشته باشند. فکر می کنم مردم به هیچ وجه تمایل نداشته باشند که در روز روشن یا در یک مکان فیزیکی به دیدار من بیایند چون ترس از اینکه صحبتشان با من مخفی نماند بسیار بالاست و چنان اقدامی اغلب با مجازات روبرو می‌شود. اما با روش فعلی، که از راه‌های الکترونیک انجام می‌شود، توانسته‌ام با صدها نفر در کشور تماس برقرار کنم، بدون اینکه این افراد شناسایی شوند.
من مارکو پولو نیستم و لزومی ندارد برای گزارش درباره اینکه در آنجا چه می‌گذرد، در محل حضور فیزیکی داشته باشم. اگرچه باید اضافه کنم که اگر بتوانم از زندان‌ها بازدید کنم، با مسئولان قضایی صحبت کنم و از دادگاه‌ها و مؤسسات دولتی بازدید کنم، نسبت به زمانی که بدون سفر به کشور گزارش می‌دهم، تصویر کامل‌تری از آنچه در جریان است خواهم داشت.
شما درباره تبعات منفی انسانی تحریم‌های اقتصادی ابراز نگرانی کرده‌اید. آیا فکر می‌کنید تحریم‌ها می‌توانند از طریق آسیب رساندن به جامعه مدنی به وخیم‌تر شدن وضعیت حقوق بشر در ایران بیانجامند؟
البته. فکر می‌کنم در طولانی مدت تحریم‌ها تأثیر بسیار بدی بر جامعه مدنی ایران خواهند داشت و هرچه بیشتر به طول بیانجامند، احتمال بروز تأثیر منفی آن بر روی جامعه مدنی ایران بیشتر خواهد شد.
اگر تحریم‌ها موجب افت شدید ارزش واحد پول رسمی کشور می‌شوند، تعبیر ساده‌اش این است که توانایی مردم برای رفع نیازهای اولیه اقتصادی و اجتماعیشان آسیب می‌بیند. اگر تحریم‌ها در تجارت ایران اختلال ایجاد می‌کنند و مانع رسیدن تولیدات دارویی و مواد اولیه غذایی به کشور می‌شوند، دود آن بلافاصله به چشم آسیب‌پذیرترین مردم می‌رود و در طولانی مدت رفته رفته دامنه این رنج جمعی گسترده‌تر خواهد شد. بنابراین هیچ شکی وجود ندارد که تحریم‌های طولانی مدتی که قابلیت‌های تجاری کشور را تضعیف می‌کنند، ظرفیت رسیدن منابع اولیه غذایی به کشور را تضعیف می‌کنند، امری که تأثیری منفی [بر جامعه مدنی و وضعیت حقوق بشر] خواهد گذاشت.
هم اکنون من نمی‌توانم میزان تأثیر [تحریم] را ارزیابی کنم و بخشی از این مسأله هم به این دلیل است که به اطلاعات مربوطه دسترسی ندارم. این دولت ایران است که چنین اطلاعاتی را در اختیار دارد و من از آن‌ها می‌خواهم که در مورد این موضوع شفافیت بیشتری نشان دهند. چون همانطور که اشاره کردم، ادامه این روند در طولانی مدت می‌تواند به شدت به ضرر مردم ایران تمام شود.
