شصت سال قبل در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، تاريخ ايران با سقوط دولت محمد مصدق بر اثر کودتايی آمريکايی – بريتانيايی، ورق خورد.
به گزارش نشریه فارين پاليسی، تبعات اين واقعه، برای سال‌ها رهبرانش را قربانی خود ساخت، به نيروهای ضد آمريکايی کمک کرد تا حکومت شاه را در سال ۱۳۵۷ ساقط کنند و حتی بر ايرانيانی که سفارت ايالات متحده در تهران در سال ۱۳۵۸ را اشغال کردند نيز تاثير گذاشت.
اما تقريبا ۶۰ سال طول کشيد تا سازمان جاسوسی آمريکا، آشکارا اعتراف کند که پشت اين سقوط جنجالی بوده است.
اسناد اين واقعه در سالگرد ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در سايت بايگانی امنيت ملی ايالات متحده منتشر شده است که بر اساس قانون آزادی اطلاعات، عموم اجازه دسترسی به آن را خواهند داشت .
اين اسناد، خلاصه‌ای از يک گزارش داخلی هستند که با عنوان «نبردی برای ايران» در ميانه دهه ۱۹۷۰ توسط يک مورخ سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، سیا، تهيه شده بود.
اسناد یاد شده نخستين بار در سال ۱۹۸۱ و با حذف بخش عمده‌ای از آنها، شامل تمام بخش سوم با عنوان «ماموريت پنهان» منتشر شد. اين بخش حذف شده، جزئيات کودتا را شرح می‌داد.
در اسنادی که ۲۸ مرداد ۱۳۹۲ و در شصت سالگی کودتا منتشر شده، رسما به حقايق مشارکت سازمان جاسوسی آمريکا در این واقعه اشاره شده است. از جمله اينکه «کودتای نظامی که منجر به سقوط محمد مصدق و دولت ملی او شد، با هدايت و مديريت سیا و به عنوان اقدامی در چارچوب سياست خارجی ايالات متحده آمريکا اجرا شد.»
همچنين در اين اسناد آمده است که خطر از دست دادن ايران بر اثر «نفوذ اتحاد جماهير شوروی» يکی ديگر از نگرانی‌هايی بود که آمريکا را ناچار کرد تا عمليات «آژاکس» را برنامه‌ريزی و اجرا کند.
«آژاکس» اسم رمزی بود که سیا بر روی طرح سرنگونی دولت دکتر محمد مصدق گذاشته بود. اين طرح برای اجرا شدن در هر مرحله به همکاران محلی اتکا داشت.
عمليات آژاکس چندین مرحله داشت: استفاده از پروپاگاندای رسانه‌ای برای تضعيف سياسی مصدق، وادار کردن شاه به همکاری، تطميع و رشوه دادن به نمايندگان پارلمان، سازماندهی نيروهای امنيتی و برپايی تظاهرات عمومی. تلاش‌های اوليه برای اجرای طرح شکست خورد اما در نهايت در ۱۹ اوت (۲۸ مرداد) نيروهای کودتا توانستند با يکديگر هماهنگ شده و تلاش دوم خود را انجام دهند.
فارين پاليسی نوشته است، دليل اينکه سیا در نهايت تصميم گرفت نقش خود را در کودتای ۲۸ مرداد فاش کند به همان اندازه که چرا اسناد مربوط را سال‌ها پنهان نگاه داشته بود، نامشخص است.
ماموران آمريکايی و بريتانيايی کودتا تاکنون کتاب‌ها و مقاله‌های زيادی درباره اين واقعه نوشته‌اند. از جمله کرميت روزولت، مامور ارشد سیا در مديريت عمليات.
پژوهشگران کتاب‌های بيشتری هم نوشته‌اند که برخی از آنها در سال‌های اخير منتشر شده است. فراتر از اين، بيل کلينتون و باراک اوباما، دو ریيس جمهوری آمريکا هم به صورت علنی به نقش ايالات متحده در کودتا اعتراف کرده‌اند.
اما منابع دولتی آمريکا به ويژه در سازمان جاسوسی، اغلب نگاه متفاوتی به اين موضوع داشته‌اند.
فارين پاليسی نوشته که آنها از «افشای منابع و روش‌ها»ی خود که ممکن است به کار دشمنان آمريکا بيايد، نگران بوده‌اند. و در نهايت، حفظ روابط خوب با متحدان ايالات متحده به خصوص در حوزه جاسوسی، اولويت دارد.
اسناد بريتانيا از سال‌ها قبل نشان می‌دهد که وزارت امور خارجه این کشور و احتمالا MI6 که به طراحی و اجرای کودتا کمک کرده بودند، نگران اشتباه در بيان هر گونه موضع رسمی بوده‌اند که می‌توانست به گرفتاری بيشتری بينجامد.
گزارش فارين پاليسی افزوده که از نگاه ناظران بيرونی، اين پنهان‌کاری برای ايرانيانی که سال‌هاست درباره نقش بريتانيا در کودتا مطمئن هستند، مضحک است.
فارين پاليسی می‌گويد اين حقيقت که سیا حالا تغيير مسير داده، لااقل از راه دور، نکته‌ای است که بايد از آن استقبال شود. اين اميدواری وجود دارد که اين نمونه به اتخاذ تصميم‌های مشابه برای افشای اسناد تاريخی که همچنان مسئله روز به شمار می‌آيند، منجر شود.
