تقریباً یک هفته از زمانی که وب‌سایت «گاردین» فهرست صد رمان برتر انگلیسی‌زبان را منتشر کرد می‌گذرد.
رابرت مک‌کرام، نویسنده «آبزرور» -روزنامه خواهر گاردین- که تهیه این فهرست را برعهده داشته می‌گوید در پس این مجموعه‌نام‌ها یک تلاش دو ساله خوابیده اما بعضی معتقدند این لیست نه تنها کامل نیست، بلکه زنان نویسنده را نادیده گرفته و بسیاری از نویسندگان غیرسفیدپوستی که به انگلیسی می‌نویسند را نیز از قلم انداخته است.
از لیست صدتایی گاردین، تنها ۲۱ کتاب به نویسندگان زن تعلق دارند و در آن مثلا اثری از نام نویسندگانی چون هریت بیچر استو (کلبه عمو تام)، پاتریشیا های‌اسمیت (آقای ریپلی با استعداد) و اریکا یونگ (ترس از پرواز) نیست. بعلاوه بیشتر نام‌هایی که در این لیست به چشم می‌خورد متعلق به نویسندگان بریتانیایی یا آمریکایی است و تعداد بسیار کمی از سایر نویسندگان انگلیسی‌زبان را می‌توان در آن دید. حتی «مارگارت آتوود» نویسنده شهیر کانادایی نیز به این لیست راه نیافته‌است.
آقای مک‌کرام در توضیحاتش در مورد تعداد کم نویسندگان زن و رنگین‌پوست راه یافته به فهرست می‌نویسد که او مقصر نیست اگر بیشتر آثاری که به عنوان آثار مهم ادبیات انگلیسی به دست ما رسیده‌اند توسط مردان سفیدپوست متعلق به طبقه متوسط به بالا نوشته‌شده‌اند. در لیست شخصی که مک‌کرام از ده کتاب انگلیسی محبوب خود معرفی میکند تنها نام آثار سه نویسنده شهیر زن به چشم می‌خورد: اِما (جین آستن)، بلندی‌های بادگیر (امیلی برونته) و خانم دالووی (ویرجینیا ولف). در لیست صدتایی منتشر شده نیز زنان تنها یک‌پنجم نویسندگان منتخب وی را تشکیل می‌دهند.
بعضی از منتقدان بر این باورند که حتی اگر ادعای اخیر در مورد قرون اولیه مورد بررسی (قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی) درست باشد، در مورد سال‌های پایانی سده ۱۹ صدق نمی‌کند و آقای مک‌کرام می‌توانست در میان شصت و اندی کتابی که از این سال‌ها در لیستش گنجانده، آثار بیشتری از نویسندگان زنِ مطرح و توانای معاصر را نام ببرد. یکی از منتقدان این لیست در مقاله‌ای جداگانه در گاردین نوشت این غفلت یا به این معنی است که آقای مک‌کرام نویسندگان زن قرن اخیر را نمی‌شناسد یا می‌توان آن را اینطور تعبیر کرد که به زعم او زنان نویسنده نمی‌توانند به خوبی مردان بنویسند.
آقای مک‌کرام در دفاع از خود می‌گوید اگرچه معیارهایی برای تشخیص آثار برتر در ادبیات داستانی وجود دارند اما همواره بخش قابل توجهی از نظر افراد در مورد ادبیات داستانی به سلیقه شخصی آنها باز می‌گردد؛ در نتیجه جلب رضایت همه ممکن نیست.
با کلیک کردن روی هر یک از نام‌های این فهرست صدتایی در وب‌سایت گاردین، خوانندگان به صفحه‌ای راهنمایی می‌شوند که در آن می‌توانند در مورد کتاب مزبور و دلایل راه‌یابی آن به لیست برترین‌ها بیشتر بخوانند. به گفته رابرت مک‌کرام این لیست صدتایی و مجموعه نقدهای جداگانه مربوط به آن هرچند باعث شد او هدف انتقادات مختلف قرار بگیرد اما محصول کار او در نهایت مورد استقبال مخاطبان قرار گرفته و روی هم بین یک تا دو میلیون کاربر صفحات مربوطه را در گاردین و آبزرور خوانده یا در مورد لیست اظهار نظر کرده‌اند.
بعضی از آثار کلاسیک نام برده‌شده در این لیست سال‌ها پیش به فارسی ترجمه شده و مخاطبان ایرانی نیز با آنها آشنا هستند، از جمله رمان‌های «جین ایر»، «بلندی‌های بادگیر»، «گتسبی بزرگ»، «خوشه‌های خشم» و «آوای وحش».
اما برخی دیگر از آنها نظیر «لولیتا» اثر ولادیمیر ناباکوف برای انتشار در ایران همواره با مانع مواجه بوده‌اند. «بچه‌های نیمه‌شب» اثر درخشان سلمان رشدی نیز یکی دیگر از کتابهای این لیست است که چند دهه پیش با ترجمه روان مهدی سحابی به بازار روانه شد اما بعد از جنجالی که کتاب بعدی این نویسنده، «آیات شیطانی» به پا کرد چاپ و فروش این کتاب نیز ممنوع شد.
یکی از مشخصه‌های لیست مورد بحث رعایت ترتیب زمانی در آن است؛ به این ترتیب که از قرن ۱۷ میلادی و با کتاب «مسیر زیارت» اثر جان بانیان (۱۶۷۸ میلادی) آغاز می‌شود و سپس نویسنده به آثار داستانی مهم انگلیسی‌زبان به ترتیب انتشار آنها اشاره میکند تا در نهایت پس از نام بردن از «داستان واقعی گروهِ کِلی» (سال ۲۰۰۰ ) به قلم «پیتر کریِ» استرالیایی لیست را پایان دهد.
نکته‌ای که آقای مک‌کرام روی آن تاکید دارد لزوم درک محدودیت‌های این لیست است؛ از جمله دوره زمانی سیصدساله‌ای که در بر می‌گیرد. آقای مک‌کرام می‌گوید انتخاب آثار برتر نوشته شده در صد سال اول چندان سخت نبوده اما در مورد دو قرن بعدی کارها دشوارتر شد؛ تا آنجا که تصمیم‌گیری در مورد کتابهای نوشته شده در سال‌های منتهی به پایان هزاره دوم میلادی گاهی تقریباً ناممکن می‌نمود. شاید به همین دلیل است که بیشتر نویسندگانی که به زعم اهالی ادبیات از قلم افتاده‌اند متعلق به دهه‌های متاخر هستند، از جمله کورت ونه‌گات و اثر چشمگیرش «سلاخ‌خانه شماره پنج» یا نویسنده برنده پولیتزر، «دیوید فاستر والاس».
علاوه براین آقای مک‌کرام می‌گوید مصمم بود که از هر نویسنده تنها یک کتاب را برای لیست خود انتخاب کند و در این مسیر به جای مشهورترین کتاب هر نویسنده، اثری را برگزیده که بیش از همه سبک شخصی و زبان منحصربه‌فرد هنرمند در آن آشکار باشد. همین تصمیم باعث شده به عنوان مثال از میان آثار «جین آستن»، نه محبوب‌ترین آنها «غرور و تعصب»، که «اِما» به لیست بهترین‌های او راه پیدا کند.
هرچند اکثر کتابهای یاد شده در این لیست به قلم نویسندگان بریتانیایی و آمریکایی نوشته شده‌اند؛ تعدادی از مهم‌ترین رمان‌های زبان انگلیسی که به قلم نویسندگان ایرلندی نوشته شده‌اند نیز در آن به چشم می‌خورند؛ از جمله «تصویر دوریان گری» اثر «اسکار وایلد»، «دراکولا» نوشته «برام استوکر» یا «اولیس» به قلم «جیمز جویس».
اما گروهی از منتقدان معتقدند که آوردن تنها ۹ کتاب از میان آثار نویسندگان ایرلندی حق مطلب در مورد ادبیات ایرلند را ادا نمی کند. روزنامه The Irish Times اخیرا از صاحب‌نظران این کشور دعوت کرده نظر خود در مورد این لیست را بگویند و نام‌هایی را که از قلم افتاده‌اند یادآوری کنند. از میان ۲۷ نویسنده، محقق و منتقد، ناشر و کتابفروشی که به این دعوت پاسخ مثبت دادند؛ تعداد قابل توجهی براین باورند که که آقای مک‌کرام نام‌های مهمی از ادبیات ایرلند - از جمله «دختر روستایی» (اثر «اِدنا اوبرایان»)، آثار «میو برنن» یا کتابهای «ویلیام ترور» نویسنده ایرلندی برنده جایزه بوکر- را از قلم انداخته است.
وب‌سایت گاردین چند روز پیش، اندکی پس از انتشار این فهرست از مخاطبانش خواست نام‌هایی که گمان می‌کنند جا افتاده را در صفحه‌ای جداگانه که به این کار اختصاص داده شده اضافه کنند. برای افزودن نام کتاب محبوبتان به این لیست کافی است نام نویسنده و اثر مورد نظر را در این صفحه بنویسید و به اختصار توضیح بدهید که چرا فکر می‌کنید این کتاب شایستگی حضور در لیست را دارد.
