برای نخستين بار فيلمی مستند در باره فعاليت‌های هنری هايده، خواننده ايرانی، در هلند ساخته شده است.
این مستند، که «سخن از هایده» نام دارد، ساخته پژمان اکبرزاده، پيانيست و روزنامه‌نگار مقيم آمستردام، است.
این مستند قرار است برای نخستین بار در آستانه بيستمين سالگرد درگذشت هايده، روز شنبه ۲۴ ژانويه (پنجم بهمن) در مرکز فرهنگی خريفيون، وابسته به دانشگاه آمستردام به نمايش در آيد.
مستند صد دقیقه‌ای «سخن هایده» به زبان فارسی و با زيرنويس انگليسی تهيه شده و تدوين آن به عهده مصطفی هروی، فيلمساز ايرانی- هلندی، بوده است.
پژمان اکبرزاده، سازنده این مستند که پیش از این نیز مجموعه‌ای چهار جلدی در باره موسیقیدانان معاصر ایران منتشر کرده است، در گفت‌وگو با رادیو فردا از دلایل ساخت مستندی در باره هایده میگوید.
رادیو فردا: آقای اکبرزاده! چه دلایل و انگیزه‌هایی شما را به ساخت این مستند واداشت؟
پژمان اکبرزاده: از آغاز این پروژه همه از من می‌پرسند که چه شد خواستی چنین فیلمی بسازی. در صورتی که در واقع عجیب است که چطور می‌شود کشوری خواننده‌ای به این محبوبیت و با این صدا داشته باشد و مستندی در موردش ساخته نشده باشد.
به هر حال، تا آنجا که مربوط به خود من می‌شد، یک سری از انگیزه‌ها هنری بود؛ از جمله اینکه هایده در واقع چند خواننده بود. در دوره‌های مختلف. کارهایش واقعا با هم متفاوت‌اند.
هیچ وقت این دوره‌ها با دقت و همراه با نمونه در کنار هم قرار داده نشده‌اند که در موردشان صحبت و مقایسه‌ای بشود؛ در این مستند تمام سبک‌های گوناگونی که در آنها خوانده مرور شده‌اند.
دوم اینکه هایده به تنهایی هایده نشد. ترانه سراها، آهنگسازان و تنظیم کنندگانی با او کار می‌کردند که به اندازه خود هایده در موفقیتش نقش داشتند؛ در صورتی که خیلی‌ها حتا نامشان را هم نشنیده‌اند. در بخش‌های مختلف فیلم با بسیاری از این افراد گفت‌وگو شده است.
آیا در فیلم تنها به جنبه‌های هنری فعالیت هایده پرداخته می‌شود؟
پژمان اکبرزاده: اگر منظورتان پرداختن به زندگی خصوصی هایده است باید بگویم بله! نود و پنج درصد فیلم به آثار او مربوط است.
ولی در بررسی فعالیت‌هایش به شرایط سیاسی، اجتماعی و هنری ایران یا جامعه مهاجر ایرانی هم اشاره‌های کوتاهی در هر دوره می‌شود تا بیننده بتواند تصویر همه جانبه‌تری از کارهای هایده و تأثیر شرایط روز در کارهایش داشته باشد.
ولی چیزی که برای من بسیار اهمیت داشت این بود که خودم هیچ حس نوستالژیکی به ترانه‌های هایده نداشتم که بخواهم حالا این فیلم را در باره‌اش بسازم. زمانی که زنده بود و می‌خواند من بسیار کوچک بودم و اصلا او را نمی‌شناختم.
چیزی که کشش به وجود آورد تنها خود صدای او، اجراهایش و موسیقی و اشعاری بود که برایش ساخته شده بود. این مستند در واقع دِین من بوده به خاطر تأثیری که این صدا در من داشته است.
ویدئوها و تصاویری که در فیلم از آنها استفاده کرده‌اید چگونه جمع‌آوری شده‌اند؟ چون ظاهرا خیلی از آنها منتشر نشده‌اند.
پژمان اکبرزاده: بعضی از این ویدئوها کارهای پیش از انقلاب هایده بود که روی نوارهای ویدئویی در خانه داشتم و همه را چند سال پیش از ایران با خودم آورده بودم.
بخشی را هم با کمک کلکسیونرهای ویدئوهای قدیمی، مانند گردانندگان سایت IranOldies گردآوری کردم.
البته همه این ویدئوها به لحاظ تصویر و صدا با زحمات مصطفی هروی برای ارائه در فیلم ترمیم شده‌اند.
بخشی دیگر هم از آرشیو شخصی دوستان و همکاران هایده در اروپاست. سفری هم به آمریکا داشتم و از آرشیو چند کمپانی و تلویزیون ایرانی در لس آنجلس کارهایی که نیاز داشتم را به دست آوردم؛ به ویژه آرشیو «جام جم» که بیشترین حجم آثار هایده پس از انقلاب در آنجا نگهداری می‌شود.
آیا مخاطبان این مستند صرفا ایرانیان هستند؟
پژمان اکبرزاده: به هیچ وجه. البته اول تنها به ایرانیان فکر کرده بودم. تصورم این بود که صدا و شیوه خواندن هایده بیشتر برای ایرانیان جذاب است.
ولی هر چه گذشت و واکنش اروپایی‌ها را دیدم متوجه شدم که برای خیلی از غیرایرانی‌ها هم جالب است. به ویژه توان و گستره صدای هایده که واقعا قابلیت مطرح کردن در سطح بین‌المللی را دارد.
به همین خاطر طرح را طوری بستم که مخاطب غیرایرانی هم براحتی بتواند با آن ارتباط برقرار کند.
البته این اصلا به این معنی نیست که برای خوشامد مخاطب خارجی مسایل به شکل دیگری مطرح شده باشند.
ساخت این فیلم چقدر وقت برد؟
پژمان اکبرزاده: به خاطر علاقه‌ای که خودم به کارها داشتم خیلی از آنها را از بچگی جمع کرده بودم. ولی کار متمرکز برای فیلم، از بابت تحقیق و ضبط مصاحبه‌ها در کشورهای مختلف حدود دو سال طول کشید.
آیا فیلم پس از نمایش اول در آمستردام، به صورت عمومی هم منتشر خواهد شد؟
پژمان اکبرزاده: بله ولی ابتدا در تلاش هستم ظرف چند ماه آینده آن را در جشنواره‌ها نشان بدهم.
ولی امیدوارم که تا پایان سال ٢۰۰۹ آن را روی دی.وی.دی منتشر کنم تا در دسترس دوستداران این خواننده قرار بگیرد.
