پس از آنکه رهبر جمهوری اسلامی در دیدار با اعضای مجلس خبرگان، و در حضور رییس جمهور، اظهار داشت که «مصلحت نیست که ما مجلس را از این قضیه (برجام) برکنار بداریم»، اخبار تحرک مجلس در موضوع برجام، با ابعاد بیشتری منتشر شد. رویدادهای مرتبط با کمیسیون برجام نیز در همین چهارچوب، به شکل پررنگ‌تری در رسانه ملی مطرح، و توسط بازوهای تبلیغاتی محافظه‌کاران و اقتدارگرایان، بازنشر داده شد.
این به‌ویژه هم‌زمان بود با اخبار مربوط به نحوهٔ مواجههٔ نمایندگان کنگره ایالات متحده با برجام؛ گونه‌ای از خودنمایی در برابر نهاد همتا در آمریکا. هرچند فاصله میان جایگاه واقعی و کارکرد موثر پارلمان در ایران و آمریکا، به قدر لازم مشهور است.
این همه در حالی به‌وقوع می‌پیوست که سخنان مهم آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با خبرگان رهبری، فرمایشی و نمایشی بودن دخالت مجلس در موضوع مهم توافق هسته‌ای را مشهود می‌کرد.
اظهارنظر مهم رأس هرم نظام سیاسی
رهبر جمهوری اسلامی، در دیدار با اعضای مجلس خبرگان به «دو مسئله روز و قابل توجه و مهم» اشاره کرد: «یکی مسئله برجام» و «یکی مسئله بعد از برجام»؛ که البته تاکید کرد: «به نظر من مسئلهی بعد از برجام، از مسئلهٔ برجام مهم‌تر است.»
این جملهٔ رأس هرم نظام سیاسی چندان که باید توسط ناظران و رسانه‌ها مورد اعتنا قرار نگرفت؛ حال آنکه به نظر می‌رسد آیت‌الله خامنه‌ای تقریبا تکلیف برجام را برای خود مشخص کرده و به پیامد‌ها و رویدادهای پس از آن می‌اندیشد. این دغدغه را او در اظهارنظرهای اخیر خود، به تصریح و تلویح، مکرر ابراز کرده، و نسبت به نفوذ و سوء‌استفادهٔ دشمن ـ به‌ویژه آمریکا ـ پس از توافق هسته‌ای هشدار داده است.
رهبر جمهوری اسلامی، در دیدار با اعضای مجلس خبرگان به «دو مسئله روز و قابل توجه و مهم» اشاره کرد: «یکی مسئله برجام» و «یکی مسئله بعد از برجام»؛ که البته تاکید کرد: «به نظر من مسئلهی بعد از برجام، از مسئلهٔ برجام مهم‌تر است.»مرتضی کاظمیان
مستقل از این ملاحظهٔ مهم، و تفکیک معنادار رهبری نظام، او در دیدار مزبور جایگاه و شأن مشخص و دقیقی برای مجلس ـ در قبال برجام ـ تعریف نمی‌کند. وی می‌گوید: «یک بحثی که امروز وجود دارد بحث مجلس است؛ وضع حقوقی و قانونی و مانند این‌ها را کسانی که اهل این مسائل هستند باید بررسی کنند و ببینند که اقتضائات حقوقی و آنچه الزامات حقوقی این مسئله است چیست و طبق همان بایست عمل بشود؛ ما وارد آن نمی‌شویم.»
او در ادامه اما در اظهارنظری خفیف، می‌افزاید: «به نظر ما مصلحت نیست که ما مجلس را از این قضیّه برکنار بداریم؛ چون قضیّهای است که بالاخره دو سال است که کشور بهطور کلی متوجه به آن است و حالا هم به یک نتایجی رسیده؛ باید مجلس وارد بشود.»
اما پرسش اصلی همان است که خود آیت‌الله خامنه‌ای مطرح می‌کند: «حالا مجلس چه بکند؟» رهبر جمهوری اسلامی اما در تعلیق و تردید است؛ یا به تعبیری، نمی‌تواند فرمایشی و نمایشی بودن مجلس در جمهوری اسلامی را به صراحت عیان کند. این‌چنین است که می‌افزاید: «بنده هیچ توصیهای ندارم به مجلس شورای اسلامی که با این چهجوری عمل بکند. اوّلاً نوع تصمیمگیری چهجوری باشد؟ بهنحو تصویب یا رد باشد، یا بهنحو دیگری تصمیمگیری کنند؟ بنده هیچ توصیهای ندارم. اینکه مجلس چه بکند، چه نکند را ما عرض نمی‌کنیم. ما معتقدیم که بالاخره خوب است مجلس را برکنار نکنیم و نمایندگان ملّت باید تصمیم بگیرند.»
نفر نخست جمهوری اسلامی، از «رد» یا «تصویب» یا «حالت سوم» ی می‌گوید، که معلوم نیست چیست. پس، مهم مشغول شدن ظاهری مجلس ـ و به‌خصوص باندهای تندرو ـ به برجام است، با پوشش رسانه‌ای آن توسط صداوسیما؛ حال آنکه تصمیم اصلی در جایی دیگری اتخاذ شده یا خواهد شد: کانون مرکزی قدرت.
آیت‌الله خامنه‌ای به قدر لازم و کافی در ماه‌های گذشته درگیر برجام بوده، و توافق اخیر دست‌کم بدون سکوت توأم با رضایت وی، ممکن نمی‌شد. و این، مستقل از همراهی محتمل و پروژهٔ اثباتی وی و برخی دیگر از اشخاص موثر در حاکمیت، برای مصالحه با غرب در موضوع انرژی هسته‌ای ـ به‌علل و دلایل گوناگون، ازجمله تحریم‌های سنگین تحمیلی ـ است.
کمیسیون نمایشی برجام
در چنین بستری، کمیسیون برجام شکل می‌گیرد. کمیسیونی که قریب به اتفاق اعضای آن، برآمده از فهرست پیشنهادی دو فراکسیون محافظه‌کار و اقتدارگرای مجلس هستند: فراکسیون‌های اصولگرایان و رهروان ولایت.
اکثر اعضای کمیسیون برجام را نیز چهره‌های تندرو و مخالفان دولت و توافق اتمی تشکیل می‌دهند. اسماعیل کوثری، حسین نجابت، محمدمهدی زاهدی، علیرضا زاکانی، مهرداد بذرپاش، و سیدمحمود نبویان از آن‌جمله‌اند.
اما در متن فعالیت کمیسیون برجام، و دعوت آن از مخالفان مشهور مصالحه (به‌ویژه: سعید جلیلی، سرپرست سابق گروه مذاکره‌کننده‌ی جمهوری اسلامی)، برخی اظهارنظر‌ها و ارزیابی‌ها، جایگاه این کمیسیون را شفاف، و نمایشی و فرمایشی بودن آن را عریان می‌کند. در همین راستا، دو دیدگاه زیر قابل اعتنا هستند:
نخست، سخنان علی لاریجانی، رییس مجلس ـ که از همراهان موثر و موافقان مهم برجام محسوب می‌شود. او تصریح می‌کند: «بررسی برجام موضوعی است که در یک کمیسیون اصلی و کمیسیون‌های دیگر که به نحوی مربوط به مسئله هستند در حال پیگیری و بررسی است.» یعنی کمیسیون برجام، تنها نظری مشورتی خواهد داد.
لاریجانی از کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و برخی کمیسیون‌های دیگر (نظیر کمیسیون‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی) به‌عنوان بخش‌های دیگری از مجلس یاد می‌کند که مشغول بررسی و تحلیل برجام هستند.
مطابق گزارش وی، اوایل مهرماه بررسی کمیسیون‌ها تمام و فرصتی ایجاد می‌شود که مجلس نظر خود را در مورد موضوع برجام اعلام کند.
دیگر، کاظم جلالی، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس که او نیز از موافقان مصالحهٔ اتمی محسوب می‌شود. وی از اینکه کمیسیون برجام به «ابزاری برای تبلیغات انتخاباتی و بازی سیاسی تبدیل شود» انتقاد می‌کند. او همچنین مأموریت کمیسیون ویژه را این‌گونه تدقیق می‌کند: «وظیفه اصلی کمیسیون برجام که از سوی مجلس به آن محول شده، ارائه گزارش درباره برجام و تقدیم آن به صحن علنی مجلس است.»
قابل اشاره است که حتی زاکانی، رییس کمیسیون برجام نیز بر اینجایگاه و تعریف کمیسیون ویژه، مهر تأیید می‌زند. او تصریح می‌کند که «بحث ما، بحث رد و تصویب و یا هر چیزی که می‌خواهد اتفاق بیافتد نیست.» در سطحی فرا‌تر، او به نکته‌ای اشاره می‌کند که چشم‌انداز مواجههٔ مجلس با برجام را قابل پیش‌بینی می‌سازد.
چشم‌انداز برجام در مجلس
زاکانی در یکی از جلسات کمیسیون، و در حضور عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کنندهٔ ارشد هسته‌ای، تصریح می‌کند که مجلس می‌تواند به دولت برای اجرایی کردن توافق «اجازه» دهد. او می‌گوید: «در همهٔ توافقنامه‌ها و معاهداتی که به مجلس می‌آید می‌گوییم ما به دولت اجازه می‌دهیم. لذا ما قانون‌گذاری نمی‌کنیم. اصلاً متفاوت است. لذا این تلقی‌ای که تلقی قانون‌گذاری برای دست بستن است، تلقی نادرستی است. هیچ مبنای حقوقی‌ای ندارد.»
کمیسیون برجام به‌مثابهٔ بستری برای جلوه‌گری و ابراز مخالفت و تبلیغ وجوه منفی برجام، تاکنون ایفای نقش کرده است. اقدامات کمیسیون با استقبال و همسویی بازوهای تبلیغاتی اقتدارگرایان و صلح‌ستیزان همراه شده است.مرتضی کاظمیان
زاکانی در پاسخ به این پرسش توأم با تعجب عراقچی که «پس تصویب در کار نیست؟» می‌گوید: «اگر بنای تصویب داشته باشیم، در واقع به دولت اجازه می‌دهیم. مطابق آیین‌نامه ما به دولت مجوز می‌دهیم که آن معاهده را برود طرف قرارداد بشود، طرف حساب بشود یا نشود. یا قیدی اگر ما داریم آنجا بزنیم.»
چنین است که عراقچی با ابراز خوشوقتی، واکنش نشان می‌دهد: «توضیحات جناب آقای دکتر زاکانی فکر می‌کنم خیلی روشنگر بود از این جهت که پس می‌تواند راجع به برجام فقط بحث تصویب یا رد مطرح نباشد. می‌شود شیوه‌های دیگری را هم فکر کرد. این حتماً خیلی مهم است.»
او البته پیشنهاد می‌کند که مجلس با برجام به عنوان یک معاهدهٔ بین‌المللی مواجه نشود، بلکه «به‌عنوان یک برنامهٔ اقدام مشترک، مجموعه‌ای از اقدامات داوطلبانه به دولت اجازه بدهد که اجرا بکند.»
مجموعهٔ این گفت‌وگو‌ها، و فضای حاکم بر کشور و نیز برآیند نیروهای موثر مستقر در حاکمیت، خروجی مجلس و نحوهٔ مواجههٔ آن با برجام را قابل پیش‌بینی می‌کند؛ محصولی شاید نزدیک به آنچه که احمد توکلی، نمایندهٔ شاخص اردوگاه اصولگرایان مجلس ابراز می‌کند: «باید ابتدا کلیات آن در مجلس مطرح و سپس رای‌گیری شود اگر رای آورد که من حدس می‌زنم رای بیاورد، به کمیسیون رفته و در آنجا فرض به قبول همه موارد است. هر کسی به بندی از توافق برجام اعتراض دارد می‌تواند حرفش را بزند.»
کمیسیون برجام به‌مثابهٔ بستری برای جلوه‌گری و ابراز مخالفت و تبلیغ وجوه منفی برجام، تاکنون ایفای نقش کرده است. اقدامات کمیسیون با استقبال و همسویی بازوهای تبلیغاتی اقتدارگرایان و صلح‌ستیزان همراه شده است.
در فاصلهٔ کمتر از شش ماه تا انتخابات مجلس آتی، مخالفان برجام نیز به تهییج و بسیج جامعهٔ هدف خود می‌اندیشند. اما به نظر می‌رسد مجموعه تلاش تندروهای گفت‌وگو‌گریز در کمیسیون برجام، بدون فرجام مطلوب برای آنان به پایان رسد. هرچند راست افراطی و تمامیت‌خواهان در جمهوری اسلامی نشان داده‌اند که از برهم زدن بازی، پروایی ندارند.
شاید روحانی نیز از این تحرک‌ها و پروژه‌ها باخبر است که در واکنش تند و صریح، اعلام می‌کند: «نخواهم گذاشت یک عده افراطی به امید این ملت ضربه بزنند.»
--------------------------------------------
دیدگاه نویسنده الزاما بیانگر نظر رادیو فردا نیست.
