نيروی دريایی آمريکا تصميم گرفته است که يک فروند از ناوهای خود را در خليج فارس به سلاح ليزری مجهز کند. اين نخستين بار است که نيروی دريایی اين کشور از چنين جنگ افزاری در آب‌های بين‌المللی استفاده می‌کند.
سابقه سلاح‌های ليزری
گرچه ايده استفاده از سلاح ليزری و تاريخچه تکنولوژی کليدی مربوط به اين‌گونه سلاح‌ها، يعنی «سلاح‌های هدايت انرژی» به دهه ۶۰ ميلادی می‌رسد، اما در سال ۱۹۸۰ با ورود رونالد ريگان به کاخ سفيد و مطرح شدن «ابتکار دفاع استراتژيک» يا «اِس دی آی» که بعدها از سوی رسانه‌ها «جنگ ستارگان» نام گرفت، تحقيقات درباره اين سلاح‌ها و به‌کارگيری آنها به طور جدی دنبال شد.
بر اساس طرح «ابتکار دفاع استراتژيک»، آمريکا بر آن شد که با قرار دادن ماهواره‌هایی در مدار زمين موشک‌های بالستيک هسته‌ای پرتاب شده توسط اتحاد جماهير شوروی را رهگيری و سپس با ارسال اطلاعات مسير اين موشک‌ها به سامانه‌های پدافندی زمين پايه و فضا پايه، آنها را قبل از رسيدن به فضای آمريکا با سلاح‌های ليزری نابود کند.
اين طرح به خاطر هزينه کلانی که طلب می‌کرد در همان مرحله طرح باقی ماند ولی پژوهش‌های انجام گرفته در چارچوب آن راه را برای توليد سلاح‌های ليزری و الکترومغناطيسی و همچنين ايجاد سپرهای گوناگونی که امروزه برای دفاع عليه موشک‌های بالستيک به کار می‌رود، هموار کرد.
توپ ليزری ناو «پونس»
بر پايه گزارشی که در تارنمای نيروی دریایی آمريکا آمده، قرار است يک توپ پيشرفته ليزری در سال آينده بر روی ناو پونس نصب شود.
پونس با طول ۱۷۳ متر و وزن جابجایی (تناژ) ۸۸۰۰ تن و قابليت حمل بار ۷۷۰۰ تن، در واقع پايگاه شناورِ ناوگان پنجم آمريکا در آب‌های خليج فارس و دريای عمان است. اين ناو چند منظوره قادر است از بالگردهای مين روب، شناورهای ويژه برای شکارمين و ناوهای سطحی پشتيبانی کند، به عنوان برج مراقبت پرواز، بر نشست و برخاست بالگردهای مين روب و پهپادهای خودی نظارت داشته باشد و از عمليات کماندویی حمايت کند.
نصب توپ ليزری بر روی پونس بُعد تازه‌ای به توانایی‌های اين ناو خواهد داد.
ظرفيت و کاربرد توپ ليزری
به گفته نيروی دريایی آمريکا، توپ ليزری ناو پونس از ظرفيت بالایی برای انهدام ناوچه‌های تندرو و پهپاد برخوردار است و علاوه بر آن می‌تواند دستگاه‌های شناسایی و رهگيری ناوها و هواپيماهای اکتشافی را از کار بياندازد. در همين رابطه، نيروی دريایی آمريکا ويديویی را در اينترنت به نمايش گذاشته است که در آن سلاح ليزری ياد شده توانسته است يک پهپاد در حال پرواز را نابود کند.
ضمنا نيروی دريایی آمريکا با اشاره به اينکه اين سلاح نمی‌تواند هواپيماهای جنگنده و موشک‌های بزرگ و بالستيک را منهدم کند، گفت: متخصصان تکميل اين سلاح تلاش دارند که قابليت‌های آن را افزايش دهند و امکان دارد که سامانه‌های ليزری (سلاح‌ها و متعلقات آنها) روزی جايگزين موشک‌های هدايت شونده و توپ‌های فعلی گردند.
سامانه سلاح ليزری که قرار است در خليج فارس بکار گرفته شود يک سامانه دفاع نزديک است که کنترل و هدايت تابش آن به طرف هدف بوسيله سامانه «فالانکس» انجام می‌گيرد.
سامانه فالانکس که در اکثر ناوهای نيروی دريایی آمريکا نصب شده، آخرين لايه دفاعی اين يگان‌ها در مقابل موشک‌های ضد ناو و هواپيماهای دشمن است. اين سامانه يک توپ شش لول ۲۰ ميليمتری با برد موثر ۳۶۰۰ متر دارد که می‌تواند هر دقيقه ۴۵۰۰ گلوله به سوی هدف شليک کند.
به گفته کارشناسان نظامی، سامانه جديد ليزری مکمّل سامانه فالانکس خواهد بود و از آنجایی که برد موثر آن نسبت به فالانکس بيشتر است پوشش دفاعی بهتری به ناوها خواهد داد.
نقاط ضعف و محدوديت‌ها
نخستين نمونه سلاح ليزری که قرار است در ناو پونس نصب شود در شرايط جوی بد کارآیی لازم را ندارد و مه غليظ، شرجی، پوشش ابری، گرد و غبار و طوفان شن و دود می‌تواند توان پرتو اين سلاح را کاهش دهد و در مواردی آن را منحرف کند. ديگر اينکه استفاده موثر از اين سلاح زمانی امکان پذير است که هدف مورد نظر در خط ديد باشد. به عبارت ديگر از اين سلاح عليه هدفهایی که فراتر از افق قرار دارند نمی‌توان استفاده کرد.
در اين رابطه، دريادار بازنشسته نِوين کار، ریيس پيشين مرکز تحقيقات نيروی دريایی آمريکا، می‌گويد بيشتر پژوهش‌های آمريکا در زمينه «ليزر حالت جامد» بوده است که با استفاده از کريستال يا شيشه، نور را متمرکز می‌کند. به همين جهت سلاحی که قرار است بر روی پونس نصب شود از نظر کارآیی و بازدهی قدرت، محدويت‌هایی خواهد داشت و بعيد به نظر می‌رسد که قدرت آن از ۱۰۰ کيلووات تجاوز کند، گو اينکه اين ميزان قدرت برای نابودی پهپادها و قايق‌های کوچک و تندرو کافی است.
به گفته دريادار نِوين کار، برای مقابله با موشک‌های ضد ناو دستکم به يک مگاوات قدرت نياز است و آن را نمی‌توان با ليزر حالت جامد توليد کرد.
به هر صورت توسعه سامانه‌های ليزری و نصب آنها در ناوها دگرگونی مهمی را در تاکتيک جنگ‌های دريایی پديد خواهد آورد و در عين حال تاثيری مستقيم نيز بر طرح و شکل ناوهای آينده و توليد سلاح‌های متعارفی دريا پايه خواهد داشت.
هزينه، علل روی آوردن به ليزر
به گفته مقام‌های آمريکایی نمونه آزمايشی سلاح ليزری که قرار است در ناو پونس نصب شود ۳۲ ميليون دلار هزينه داشته است ولی پرتاب هر شليک اين سلاح کمتر از يک دلار هزينه بر می‌دارد و اين در حالی است که هزينه توليد يک موشک کروز «تام هاوک» حدود يک ميليون و ۴۰۰ هزار دلار است.
اينکه چرا نيروی دريایی آمريکا در اين برهه زمانی به طور جدی و پيگير به توسعه سامانه‌های ليزری روی آورده است، بسياری از کارشناسان نظامی بر اين باورند که جدا از اهداف نظامی، اين کار تا حد زيادی ريشه در کاهش بودجه فدرال آمريکا و کاهش اجباری هزينه‌های دولتی اين کشور دارد که فشار آن بر دوش پنتاگون، وزارت دفاع آمريکا ، بيش از ساير نهادهای دولتی سنگينی می‌کند.
اين وزارتخانه موظف شده است تا سپتامبر ۲۰۱۳ نزديک به ۴۶ ميليارد دلار صرفه جویی کند که در واقع بيش از نيمی ازصرفه جویی ۸۵ ميليارد دلاری بودجه فدرال آمريکا است.
با توجه به اين صرفه جویی، دريادار بازنشسته نِوين کار با اشاره به اينکه نيروی دريایی آمريکا شمار پروژه‌های خود را در بيشتر زمينه‌ها کاهش داده است، می‌گويد: سلاح‌های هدايت انرژی با توجه به ويژگی‌های بارزشان کاملا مناسب اين مقطع زمانی است که کاهش هزينه و صرفه جویی در مرکز توجه همگان قرار دارد.
از نظر اقتصادی اين سلاح‌ها بسيار با صرفه اند و در واقع بکار گرفتن آنها مخازن سوخت ناوها را به گونه‌ای به انبار مهمات آنها تبديل می‌کند. بدين معنی که سلاح‌های ليزری نيروی خود را از مولد برق (ژنراتور) ناو می‌گيرند و می‌توان آنها را به دفعات شارژ کرد.
در اظهار نظری مشابه، دريادارماتيو کلوندِ، مدير مرکز تحقيقات نيروی دريایی آمريکا، درباره سلاح جديد ليزری که قرار است در ناو پونس نصب شود، گفته است: اين سلاح پاسخی است بسيار کم هزينه به مسئله پر هزينه دفاع در مقابل تهديدهای نامتقارن و اين اقدام ابتکاری در فضای متاثر از فشارهای مالی حياتی است.
در مقابل، برخی از کارشناسان آمريکایی می‌گويند استفاده از سلاح‌های ليزری فقط برای صرفه جویی نيست و با توجه به پختگی و پيشرفت تکنولوژی، اين سلاح‌ها که با پژوهش و آزمايش‌های انجام شده تحقق يافته، زمان آن رسيده است که اين سلاح‌ها عملياتی شوند.
پاسخ به تهديد احتمالی سپاه؟
نيروی دريایی آمريکا قايق‌های پر شمار و تندرو سپاه پاسداران و توسعه تکنولوژی پهپاد توسط ایران را تهديدی برای يگان‌های سطحی خود تلقی می‌کند. جمهوری اسلامی گفته است که برخی از پهپادهای خود را به سلاح مجهز کرده است.
استفاده آمريکا از سلاح ليزری در خليج فارس پاسخی است به اين تهديد، به ويژه تهديد ناشی از نيروی دريایی سپاه پاسداران که استفاده از قايق‌های تندرو و تکيه بر «حملات زنبوری» را در قالب اصول مترتب بر جنگ‌های نامتقارن دنبال می‌کند. قايق‌های تندرو و مسلح سپاه پاسداران بارها اين شيوه حمله دستجمعی و ناگهانی را در تنگه هرمز به نمايش گذاشته اند و در مواردی با نزديک شدن به ناوهای آمريکایی در حال تردد در اين تنگه خطر آفرينی کرده‌اند.
يک نمونه آن در سال ۲۰۰۸ ميلادی بود که پنج فروند از اين قايق‌ها با سرعت زياد و مانور تهاجمی به سه ناو آمريکایی در تنگه هرمز نزديک شدند و درست در لحظه‌ای که فرمانده يکی از ناوها آماده بود تا فرمان آتش دهد، قايق‌ها مسير خود را عوض کردند و از يک حادثه‌ای که می‌توانست عواقب وخيمی داشته باشد، جلوگيری شد.
کارشناسان نظامی آمريکایی بارها گفته‌اند که نيروی دريایی آمريکا با توان فوق العاده‌اش می‌تواند تهديدهای احتمالی نيروی دريایی سپاه پاسداران را به راحتی دفع کند و در صورت درگيری آن را قاطعانه شکست دهد.
ولی رسانه‌های غربی بارها از قول کارشناسان نظامی آمريکایی و اروپایی بی آنکه نامی از آنها ببرند، گزارش داده‌اند که «نگرانی شديدی» در مورد اين قايق‌های پر شمار وجود دارد که با دو سه خدمه و مجهز به انواع سلاح‌ها از جمله مسلسل، راکت و موشک، می‌توانند به شيوه زنبوری و يا انتحاری حملات کار سازی را شکل دهند.
اين کارشناسان می‌گويند ناوهای نيروهای دريایی غرب که در اين منطقه حضور دارند، سلاح لازم را برای مقابله با يورش‌های اوليه سپاه ندارند و از دست دادن حتی يک ناو بزرگ می‌تواند از نظر سياسی فاجعه بار باشد.
سابقه سلاح‌های ليزری
گرچه ايده استفاده از سلاح ليزری و تاريخچه تکنولوژی کليدی مربوط به اين‌گونه سلاح‌ها، يعنی «سلاح‌های هدايت انرژی» به دهه ۶۰ ميلادی می‌رسد، اما در سال ۱۹۸۰ با ورود رونالد ريگان به کاخ سفيد و مطرح شدن «ابتکار دفاع استراتژيک» يا «اِس دی آی» که بعدها از سوی رسانه‌ها «جنگ ستارگان» نام گرفت، تحقيقات درباره اين سلاح‌ها و به‌کارگيری آنها به طور جدی دنبال شد.
بر اساس طرح «ابتکار دفاع استراتژيک»، آمريکا بر آن شد که با قرار دادن ماهواره‌هایی در مدار زمين موشک‌های بالستيک هسته‌ای پرتاب شده توسط اتحاد جماهير شوروی را رهگيری و سپس با ارسال اطلاعات مسير اين موشک‌ها به سامانه‌های پدافندی زمين پايه و فضا پايه، آنها را قبل از رسيدن به فضای آمريکا با سلاح‌های ليزری نابود کند.
اين طرح به خاطر هزينه کلانی که طلب می‌کرد در همان مرحله طرح باقی ماند ولی پژوهش‌های انجام گرفته در چارچوب آن راه را برای توليد سلاح‌های ليزری و الکترومغناطيسی و همچنين ايجاد سپرهای گوناگونی که امروزه برای دفاع عليه موشک‌های بالستيک به کار می‌رود، هموار کرد.
توپ ليزری ناو «پونس»
بر پايه گزارشی که در تارنمای نيروی دریایی آمريکا آمده، قرار است يک توپ پيشرفته ليزری در سال آينده بر روی ناو پونس نصب شود.
پونس با طول ۱۷۳ متر و وزن جابجایی (تناژ) ۸۸۰۰ تن و قابليت حمل بار ۷۷۰۰ تن، در واقع پايگاه شناورِ ناوگان پنجم آمريکا در آب‌های خليج فارس و دريای عمان است. اين ناو چند منظوره قادر است از بالگردهای مين روب، شناورهای ويژه برای شکارمين و ناوهای سطحی پشتيبانی کند، به عنوان برج مراقبت پرواز، بر نشست و برخاست بالگردهای مين روب و پهپادهای خودی نظارت داشته باشد و از عمليات کماندویی حمايت کند.
نصب توپ ليزری بر روی پونس بُعد تازه‌ای به توانایی‌های اين ناو خواهد داد.
ظرفيت و کاربرد توپ ليزری
به گفته نيروی دريایی آمريکا، توپ ليزری ناو پونس از ظرفيت بالایی برای انهدام ناوچه‌های تندرو و پهپاد برخوردار است و علاوه بر آن می‌تواند دستگاه‌های شناسایی و رهگيری ناوها و هواپيماهای اکتشافی را از کار بياندازد. در همين رابطه، نيروی دريایی آمريکا ويديویی را در اينترنت به نمايش گذاشته است که در آن سلاح ليزری ياد شده توانسته است يک پهپاد در حال پرواز را نابود کند.
ضمنا نيروی دريایی آمريکا با اشاره به اينکه اين سلاح نمی‌تواند هواپيماهای جنگنده و موشک‌های بزرگ و بالستيک را منهدم کند، گفت: متخصصان تکميل اين سلاح تلاش دارند که قابليت‌های آن را افزايش دهند و امکان دارد که سامانه‌های ليزری (سلاح‌ها و متعلقات آنها) روزی جايگزين موشک‌های هدايت شونده و توپ‌های فعلی گردند.
سامانه سلاح ليزری که قرار است در خليج فارس بکار گرفته شود يک سامانه دفاع نزديک است که کنترل و هدايت تابش آن به طرف هدف بوسيله سامانه «فالانکس» انجام می‌گيرد.
سامانه فالانکس که در اکثر ناوهای نيروی دريایی آمريکا نصب شده، آخرين لايه دفاعی اين يگان‌ها در مقابل موشک‌های ضد ناو و هواپيماهای دشمن است. اين سامانه يک توپ شش لول ۲۰ ميليمتری با برد موثر ۳۶۰۰ متر دارد که می‌تواند هر دقيقه ۴۵۰۰ گلوله به سوی هدف شليک کند.
به گفته کارشناسان نظامی، سامانه جديد ليزری مکمّل سامانه فالانکس خواهد بود و از آنجایی که برد موثر آن نسبت به فالانکس بيشتر است پوشش دفاعی بهتری به ناوها خواهد داد.
نقاط ضعف و محدوديت‌ها
نخستين نمونه سلاح ليزری که قرار است در ناو پونس نصب شود در شرايط جوی بد کارآیی لازم را ندارد و مه غليظ، شرجی، پوشش ابری، گرد و غبار و طوفان شن و دود می‌تواند توان پرتو اين سلاح را کاهش دهد و در مواردی آن را منحرف کند. ديگر اينکه استفاده موثر از اين سلاح زمانی امکان پذير است که هدف مورد نظر در خط ديد باشد. به عبارت ديگر از اين سلاح عليه هدفهایی که فراتر از افق قرار دارند نمی‌توان استفاده کرد.
در اين رابطه، دريادار بازنشسته نِوين کار، ریيس پيشين مرکز تحقيقات نيروی دريایی آمريکا، می‌گويد بيشتر پژوهش‌های آمريکا در زمينه «ليزر حالت جامد» بوده است که با استفاده از کريستال يا شيشه، نور را متمرکز می‌کند. به همين جهت سلاحی که قرار است بر روی پونس نصب شود از نظر کارآیی و بازدهی قدرت، محدويت‌هایی خواهد داشت و بعيد به نظر می‌رسد که قدرت آن از ۱۰۰ کيلووات تجاوز کند، گو اينکه اين ميزان قدرت برای نابودی پهپادها و قايق‌های کوچک و تندرو کافی است.
به گفته دريادار نِوين کار، برای مقابله با موشک‌های ضد ناو دستکم به يک مگاوات قدرت نياز است و آن را نمی‌توان با ليزر حالت جامد توليد کرد.
به هر صورت توسعه سامانه‌های ليزری و نصب آنها در ناوها دگرگونی مهمی را در تاکتيک جنگ‌های دريایی پديد خواهد آورد و در عين حال تاثيری مستقيم نيز بر طرح و شکل ناوهای آينده و توليد سلاح‌های متعارفی دريا پايه خواهد داشت.
هزينه، علل روی آوردن به ليزر
به گفته مقام‌های آمريکایی نمونه آزمايشی سلاح ليزری که قرار است در ناو پونس نصب شود ۳۲ ميليون دلار هزينه داشته است ولی پرتاب هر شليک اين سلاح کمتر از يک دلار هزينه بر می‌دارد و اين در حالی است که هزينه توليد يک موشک کروز «تام هاوک» حدود يک ميليون و ۴۰۰ هزار دلار است.
اينکه چرا نيروی دريایی آمريکا در اين برهه زمانی به طور جدی و پيگير به توسعه سامانه‌های ليزری روی آورده است، بسياری از کارشناسان نظامی بر اين باورند که جدا از اهداف نظامی، اين کار تا حد زيادی ريشه در کاهش بودجه فدرال آمريکا و کاهش اجباری هزينه‌های دولتی اين کشور دارد که فشار آن بر دوش پنتاگون، وزارت دفاع آمريکا ، بيش از ساير نهادهای دولتی سنگينی می‌کند.
اين وزارتخانه موظف شده است تا سپتامبر ۲۰۱۳ نزديک به ۴۶ ميليارد دلار صرفه جویی کند که در واقع بيش از نيمی ازصرفه جویی ۸۵ ميليارد دلاری بودجه فدرال آمريکا است.
با توجه به اين صرفه جویی، دريادار بازنشسته نِوين کار با اشاره به اينکه نيروی دريایی آمريکا شمار پروژه‌های خود را در بيشتر زمينه‌ها کاهش داده است، می‌گويد: سلاح‌های هدايت انرژی با توجه به ويژگی‌های بارزشان کاملا مناسب اين مقطع زمانی است که کاهش هزينه و صرفه جویی در مرکز توجه همگان قرار دارد.
از نظر اقتصادی اين سلاح‌ها بسيار با صرفه اند و در واقع بکار گرفتن آنها مخازن سوخت ناوها را به گونه‌ای به انبار مهمات آنها تبديل می‌کند. بدين معنی که سلاح‌های ليزری نيروی خود را از مولد برق (ژنراتور) ناو می‌گيرند و می‌توان آنها را به دفعات شارژ کرد.
در اظهار نظری مشابه، دريادارماتيو کلوندِ، مدير مرکز تحقيقات نيروی دريایی آمريکا، درباره سلاح جديد ليزری که قرار است در ناو پونس نصب شود، گفته است: اين سلاح پاسخی است بسيار کم هزينه به مسئله پر هزينه دفاع در مقابل تهديدهای نامتقارن و اين اقدام ابتکاری در فضای متاثر از فشارهای مالی حياتی است.
در مقابل، برخی از کارشناسان آمريکایی می‌گويند استفاده از سلاح‌های ليزری فقط برای صرفه جویی نيست و با توجه به پختگی و پيشرفت تکنولوژی، اين سلاح‌ها که با پژوهش و آزمايش‌های انجام شده تحقق يافته، زمان آن رسيده است که اين سلاح‌ها عملياتی شوند.
پاسخ به تهديد احتمالی سپاه؟
نيروی دريایی آمريکا قايق‌های پر شمار و تندرو سپاه پاسداران و توسعه تکنولوژی پهپاد توسط ایران را تهديدی برای يگان‌های سطحی خود تلقی می‌کند. جمهوری اسلامی گفته است که برخی از پهپادهای خود را به سلاح مجهز کرده است.
استفاده آمريکا از سلاح ليزری در خليج فارس پاسخی است به اين تهديد، به ويژه تهديد ناشی از نيروی دريایی سپاه پاسداران که استفاده از قايق‌های تندرو و تکيه بر «حملات زنبوری» را در قالب اصول مترتب بر جنگ‌های نامتقارن دنبال می‌کند. قايق‌های تندرو و مسلح سپاه پاسداران بارها اين شيوه حمله دستجمعی و ناگهانی را در تنگه هرمز به نمايش گذاشته اند و در مواردی با نزديک شدن به ناوهای آمريکایی در حال تردد در اين تنگه خطر آفرينی کرده‌اند.
يک نمونه آن در سال ۲۰۰۸ ميلادی بود که پنج فروند از اين قايق‌ها با سرعت زياد و مانور تهاجمی به سه ناو آمريکایی در تنگه هرمز نزديک شدند و درست در لحظه‌ای که فرمانده يکی از ناوها آماده بود تا فرمان آتش دهد، قايق‌ها مسير خود را عوض کردند و از يک حادثه‌ای که می‌توانست عواقب وخيمی داشته باشد، جلوگيری شد.
کارشناسان نظامی آمريکایی بارها گفته‌اند که نيروی دريایی آمريکا با توان فوق العاده‌اش می‌تواند تهديدهای احتمالی نيروی دريایی سپاه پاسداران را به راحتی دفع کند و در صورت درگيری آن را قاطعانه شکست دهد.
ولی رسانه‌های غربی بارها از قول کارشناسان نظامی آمريکایی و اروپایی بی آنکه نامی از آنها ببرند، گزارش داده‌اند که «نگرانی شديدی» در مورد اين قايق‌های پر شمار وجود دارد که با دو سه خدمه و مجهز به انواع سلاح‌ها از جمله مسلسل، راکت و موشک، می‌توانند به شيوه زنبوری و يا انتحاری حملات کار سازی را شکل دهند.
اين کارشناسان می‌گويند ناوهای نيروهای دريایی غرب که در اين منطقه حضور دارند، سلاح لازم را برای مقابله با يورش‌های اوليه سپاه ندارند و از دست دادن حتی يک ناو بزرگ می‌تواند از نظر سياسی فاجعه بار باشد.
