انتظار مي رود شيخ حمد بن خليفه آل ثانی امير قطر در ششمین سفر خود به ایران، ضمن تلاش در خنثی ساختن نتايج منفی افشاگری های اخير ويکی ليکس، علاقه متقابل دوحه به حفظ و گسترش مناسبات با تهران را بار ديگر مورد تاکيد قرار دهد.
بر اساس اسناد منتشره توسط ويکی ليکس، امير قطر ايرانيان را «دروغگو» خوانده و از «هجوم نظامی مشروط» عليه همسايه بزرگ شمالی حمايت کرده است.
ديدار تازه شيخ حمد از تهران بعد از انتخاب قطر به ميزبانی بازی های نهايی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۰ و همچنين انتشار مکالمات ادعايی ميان شيخ حمد با جان کری، نامزد سابق رياست جمهوری و رييس کنونی کميسيون روابط خارجی سنا ی آمريکا صورت می گيرد.
قطر و گزينه جنگ
ويکی ليکس مدعی است طی ديداری با جان کری در ۱۴ فوريه ۲۰۱۰ ، شيخ حمد گفته است: «بر اساس ۳۰ سال تجربه با ايراني ها، به شما می گويم، از صد کلمه حرفی که می زنند، يک کلمه اش راست نيست. آنها به ما دروغ می گويند و ما نيز به آنها دروغ مي گوئيم.»
در بخش ديگری از اسناد ويکی ليکس گفته شده که تنها شرط موافقت با استفاده آمريکا از پايگاه هوايی العديد در حمله نظامی عليه ايران، حفظ ميدان گاز پارس جنوبی، و ادامه حق قطر برای بهر برداری از آن است.
البته امير قطر طی مصاحبه ای با روزنامه «تايمز مالی» چاپ لندن در روز پنجم دسامبر، مخالفت خود را با حمله نظامی آمريکا عليه ايران مورد تاکيد قرار داده و يادآور شده که تسهيلات پايگاه هوايی العديد برای حمله عليه ايران مورد استفاده قرار نخواهد گرفت.
مناسبات با آمريکا
پايگاه هوايی العديد در ابتدای دهه جاری توسط آمريکا در قطر احداث شد. هزينه اوليه احداث اين پايگاه تا ۱۰۰ ميليون دلار اعلام شده، و لی گزارش های ديگر حاکی از هزينه کرده تا يک ميليارد دلار برای تجهيز بعدی اين پايگاه است.
پايگاه العديد مقر فرماندهی نيروهای مرکزی آمريکا در منطقه به شمار می رود و در هنگام حمله نظامی سال ۲۰۰۳ عليه عراق مورد استفاده قرار گرفته است. هواپيماهای ترابری سنگين و همچنين هواپيماهای سی ۱۳۰ آمريکا از اين پايگاه به منظور ارسال کمک های لجستيکی به نيروهای نظامی در افغانستان نيز استفاده مي کنند.
در حال حاضر در حدود ۱۰۰ فروند هواپيمای جنگنده و قريب به ۴۰۰۰ پرسنل آمريکايی در اين پایگاه حضور دارند. قطر علاقمند است که آمريکا تعداد پرسنل نظامی خود را در پايگاه العديد به ۱۰هزار افزایش دهد.
مطابق قرارداد دفاعی که در دسامبر سال ۲۰۰۲ مابين آمريکا و قطر به امضاء رسيده، آمريکا مجاز به استفاده از اين پايگاه در جهت تامين نيازهای دفاعی خود در منطقه است.
مناسبات با اسرائيل
به جز داشتن مناسبات نزديک نظامی با آمريکا، قطر به برقراری مناسبات تجاری و شناسايی غير رسمی اسرائيل نيز مبادرت ورزيده است. شيمون پرز رييس جمهوری اسرائيل در سال ۲۰۰۷ از قطر ديدن کرد.
مناسبات تجاری قطر با اسرائيل بعد از حمله اسرائيل به نوار غزه قطع شد ولی گفته مي شود که قطر مايل به تجديد اين مناسبات و باز گشايی دفتر نمايندگی اسرائيل در دوحه است.
قطر ضمن گشودن مسير مناسبات تجاری با اسرائيل، از حماس در نوار غزه نيز حمايت کرده و در عين حال دولت خودگردان محمود عباس در ساحل غربی را نيز مورد پشتيبانی قرار مي دهد. قطر به منظور بازسازی خرابی های نوار غزه بعد از هجوم اسرائيل به ارسال مواد ساختمانی به آن منطقه اصرار مي ورزيد.
مناسبات با تهران
ظاهرا پيش از سفر اخير شيخ حمد به تهران، که در هر حال گامی است در ادامه نمايش دوستی با جمهوری اسلامی، و تلاشی تازه در جهت خنثی ساختن تهديد های بالقوه ايران، رييس دولت ايران طی اقدامی جنبی، در اعلام عدم آزردگی خاطر از مقامات قطری و علاقه کامل به حفظ دوستی با آنها پيشدستی کرده بود.
محمود احمدی نژاد در ۱۲ ماه دسامبر جاری، طی يک مکالمه تلفنی انتخاب قطر به ميزبانی بازی های نهايی جام جهانی سال ۲۰۲۲ را به شيخ حمد تبريک گفت و اين پيروزی را «رويدادی بزرگ در جهان ورزش» خواند.
احمدی نژاد خطاب به امير قطر گفته بود: «برگزاری اين مسابقات مايه افتخار قطر و خاورميانه و عامل پيشرفت فوتبال در منطقه خواهد بود.»
شايد بعد از سلطان نشين عمان، مناسبات ايران با قطر عادی ترين سطح مناسبات بين تهران و هر يک از امير نشين ها و يا کشورهای ساحل جنوبی خليج فارس محسوب مي شود.
در شرايطی که نيروی دريايی آمريکا، مستقر در خليج فارس، با ناديده گرفتن سياست رسمی وزارت خارجه آمريکا در اين زمينه، اخيرا هر از گاهی نام جعلی «خليج عربی» را به جای نام اصلی مورد استفاده قرار داده است، اقدام اخير تلويزيون الجزيره در ياد آوری تاريخ ۲۰۰۰ ساله مربوط به نام «خليج فارس»، در محافل نزديک به ايران به عنوان برداشتن گام دوستی در مقابل تهران تلقی شده است.
در شرايطی که طرح های ايران برای بهره برداری از ميدان مشترک گاز پارس جنوبی به دليل ترک شرکت های اروپايی و نداشتن اعتبار کافی، متوقف مانده، ايران علاقمند است که در صورت امکان، دولت قطر در تامين سرمايه و بهرهبرداری از اين منابع مشارکت کند.
در مقابل قطر با وجود دادن وعده های فراوان به ايران، در اين مورد گامی بر نداشته و اقدام موثری نيز به عمل نخواهد آورد. دليل اول اين خودداری بهره بردن بيشتر از منبعی است که با ايران در آن شريک است.
دليل دوم، مخالفت آمريکا با چنين مشارکتی است. علی رغم داشتن سياست نسبتا غير وابسته و مناسبات متنوع خارجی، قطر به نقطه ضعف های امنيت ملی خود آشنا است و حمايت آمريکا را در دفاع از موجوديت خود عاملی حياتی مي داند.
از اين لحاظ واردات خاک کشاورزی از ايران را به سرمايه گذاری در منابع گاز و بهره برداری از سهم ايران در پارس جنوبی ترجيح مي دهد.
سودای بزرگی
قطر امير نشينی است با کمتر از يک ميليون جمعيت و منابع سرشار گاز. توليد گاز از ميدان پارس جنوبی در آب های مشترک با ايران در خليج فارس، به کمک آمريکا و شرکت های چند مليتی نفت و گاز، طی پانزده سال گذشته امير نشين ياد شده را به بزرگترين توليد کننده و صادر کننده گاز مايع در جهان تبديل کرده است.
کسب درآمدهای ناشی از صادرات گاز، قطر را به يکی از ثروتمند ترين کشورهای جهان تبديل کرده است. همراه با کسب ثروت، قطر طی سال های اخير به صورت جدی به دنبال کسب اعتبار جهانی و ايفای نقش در تحولات منطقه بوده است.
ايجاد شبکه تلويزيونی و خبری الجزيره، با استقلال نسبی در انجام فعاليت های خبری، ايجاد دولتی شرکت هواپيمايی قطر و همچنين پيروزی در ميدان های ورزشی منطقه از جمله مهمترين اهرم هايی است که اميرنشين قطر در اين راه تاکنون اختيار کرده است.
برخلاف دبی که درآمد اصلی خود را از راه صادرات مجدد کالا کسب مي کند، قدرت مالی قطر متکی به درآمد های ناشی از صادرات مواد خام آن کشور ( گاز ) است. در نتيجه ادامه موفقيت اقتصادی قطر متکی به منابع داخلی آن و تا حدود زيادی تضمين شده است، حال آنکه حفظ شکوفايی اقتصادی دبی در شرايط بحران اقتصادی در جهان بسيار دشوار خواهد بود.
با وجود این، قطر به منظور حفظ امنيت و افزايش اعتبار و بهبود موقعيت منطقه ای و جهانی خود، تاکنون از به کار گرفتن هيچ اهرم بالقوه ای پرهيز نداشته است.
بی ترديد ايران، در نگاه قطر مي تواند بزرگترين تهديد بالقوه امنيتی تلقی شود. به منظور خنثی ساختن چنين تهديدی، خوشحال نگاه داشتن تهران با توسل به نمايش دوستی، کم هزينه ترين هزينه ای است که دوحه مي تواند بپردازد.
به علاوه، از راه حفظ دوستی با تهران، دوحه در مناسبات خود با رياض نيز مي تواند به عنوان عامل موازنه نگاه کند.
بر اساس اسناد منتشره توسط ويکی ليکس، امير قطر ايرانيان را «دروغگو» خوانده و از «هجوم نظامی مشروط» عليه همسايه بزرگ شمالی حمايت کرده است.
ديدار تازه شيخ حمد از تهران بعد از انتخاب قطر به ميزبانی بازی های نهايی جام جهانی فوتبال ۲۰۲۰ و همچنين انتشار مکالمات ادعايی ميان شيخ حمد با جان کری، نامزد سابق رياست جمهوری و رييس کنونی کميسيون روابط خارجی سنا ی آمريکا صورت می گيرد.
قطر و گزينه جنگ
ويکی ليکس مدعی است طی ديداری با جان کری در ۱۴ فوريه ۲۰۱۰ ، شيخ حمد گفته است: «بر اساس ۳۰ سال تجربه با ايراني ها، به شما می گويم، از صد کلمه حرفی که می زنند، يک کلمه اش راست نيست. آنها به ما دروغ می گويند و ما نيز به آنها دروغ مي گوئيم.»
در بخش ديگری از اسناد ويکی ليکس گفته شده که تنها شرط موافقت با استفاده آمريکا از پايگاه هوايی العديد در حمله نظامی عليه ايران، حفظ ميدان گاز پارس جنوبی، و ادامه حق قطر برای بهر برداری از آن است.
البته امير قطر طی مصاحبه ای با روزنامه «تايمز مالی» چاپ لندن در روز پنجم دسامبر، مخالفت خود را با حمله نظامی آمريکا عليه ايران مورد تاکيد قرار داده و يادآور شده که تسهيلات پايگاه هوايی العديد برای حمله عليه ايران مورد استفاده قرار نخواهد گرفت.
مناسبات با آمريکا
پايگاه هوايی العديد در ابتدای دهه جاری توسط آمريکا در قطر احداث شد. هزينه اوليه احداث اين پايگاه تا ۱۰۰ ميليون دلار اعلام شده، و لی گزارش های ديگر حاکی از هزينه کرده تا يک ميليارد دلار برای تجهيز بعدی اين پايگاه است.
پايگاه العديد مقر فرماندهی نيروهای مرکزی آمريکا در منطقه به شمار می رود و در هنگام حمله نظامی سال ۲۰۰۳ عليه عراق مورد استفاده قرار گرفته است. هواپيماهای ترابری سنگين و همچنين هواپيماهای سی ۱۳۰ آمريکا از اين پايگاه به منظور ارسال کمک های لجستيکی به نيروهای نظامی در افغانستان نيز استفاده مي کنند.
در حال حاضر در حدود ۱۰۰ فروند هواپيمای جنگنده و قريب به ۴۰۰۰ پرسنل آمريکايی در اين پایگاه حضور دارند. قطر علاقمند است که آمريکا تعداد پرسنل نظامی خود را در پايگاه العديد به ۱۰هزار افزایش دهد.
مطابق قرارداد دفاعی که در دسامبر سال ۲۰۰۲ مابين آمريکا و قطر به امضاء رسيده، آمريکا مجاز به استفاده از اين پايگاه در جهت تامين نيازهای دفاعی خود در منطقه است.
مناسبات با اسرائيل
به جز داشتن مناسبات نزديک نظامی با آمريکا، قطر به برقراری مناسبات تجاری و شناسايی غير رسمی اسرائيل نيز مبادرت ورزيده است. شيمون پرز رييس جمهوری اسرائيل در سال ۲۰۰۷ از قطر ديدن کرد.
مناسبات تجاری قطر با اسرائيل بعد از حمله اسرائيل به نوار غزه قطع شد ولی گفته مي شود که قطر مايل به تجديد اين مناسبات و باز گشايی دفتر نمايندگی اسرائيل در دوحه است.
قطر ضمن گشودن مسير مناسبات تجاری با اسرائيل، از حماس در نوار غزه نيز حمايت کرده و در عين حال دولت خودگردان محمود عباس در ساحل غربی را نيز مورد پشتيبانی قرار مي دهد. قطر به منظور بازسازی خرابی های نوار غزه بعد از هجوم اسرائيل به ارسال مواد ساختمانی به آن منطقه اصرار مي ورزيد.
مناسبات با تهران
ظاهرا پيش از سفر اخير شيخ حمد به تهران، که در هر حال گامی است در ادامه نمايش دوستی با جمهوری اسلامی، و تلاشی تازه در جهت خنثی ساختن تهديد های بالقوه ايران، رييس دولت ايران طی اقدامی جنبی، در اعلام عدم آزردگی خاطر از مقامات قطری و علاقه کامل به حفظ دوستی با آنها پيشدستی کرده بود.
محمود احمدی نژاد در ۱۲ ماه دسامبر جاری، طی يک مکالمه تلفنی انتخاب قطر به ميزبانی بازی های نهايی جام جهانی سال ۲۰۲۲ را به شيخ حمد تبريک گفت و اين پيروزی را «رويدادی بزرگ در جهان ورزش» خواند.
احمدی نژاد خطاب به امير قطر گفته بود: «برگزاری اين مسابقات مايه افتخار قطر و خاورميانه و عامل پيشرفت فوتبال در منطقه خواهد بود.»
شايد بعد از سلطان نشين عمان، مناسبات ايران با قطر عادی ترين سطح مناسبات بين تهران و هر يک از امير نشين ها و يا کشورهای ساحل جنوبی خليج فارس محسوب مي شود.
در شرايطی که نيروی دريايی آمريکا، مستقر در خليج فارس، با ناديده گرفتن سياست رسمی وزارت خارجه آمريکا در اين زمينه، اخيرا هر از گاهی نام جعلی «خليج عربی» را به جای نام اصلی مورد استفاده قرار داده است، اقدام اخير تلويزيون الجزيره در ياد آوری تاريخ ۲۰۰۰ ساله مربوط به نام «خليج فارس»، در محافل نزديک به ايران به عنوان برداشتن گام دوستی در مقابل تهران تلقی شده است.
در شرايطی که طرح های ايران برای بهره برداری از ميدان مشترک گاز پارس جنوبی به دليل ترک شرکت های اروپايی و نداشتن اعتبار کافی، متوقف مانده، ايران علاقمند است که در صورت امکان، دولت قطر در تامين سرمايه و بهرهبرداری از اين منابع مشارکت کند.
در مقابل قطر با وجود دادن وعده های فراوان به ايران، در اين مورد گامی بر نداشته و اقدام موثری نيز به عمل نخواهد آورد. دليل اول اين خودداری بهره بردن بيشتر از منبعی است که با ايران در آن شريک است.
دليل دوم، مخالفت آمريکا با چنين مشارکتی است. علی رغم داشتن سياست نسبتا غير وابسته و مناسبات متنوع خارجی، قطر به نقطه ضعف های امنيت ملی خود آشنا است و حمايت آمريکا را در دفاع از موجوديت خود عاملی حياتی مي داند.
از اين لحاظ واردات خاک کشاورزی از ايران را به سرمايه گذاری در منابع گاز و بهره برداری از سهم ايران در پارس جنوبی ترجيح مي دهد.
سودای بزرگی
قطر امير نشينی است با کمتر از يک ميليون جمعيت و منابع سرشار گاز. توليد گاز از ميدان پارس جنوبی در آب های مشترک با ايران در خليج فارس، به کمک آمريکا و شرکت های چند مليتی نفت و گاز، طی پانزده سال گذشته امير نشين ياد شده را به بزرگترين توليد کننده و صادر کننده گاز مايع در جهان تبديل کرده است.
کسب درآمدهای ناشی از صادرات گاز، قطر را به يکی از ثروتمند ترين کشورهای جهان تبديل کرده است. همراه با کسب ثروت، قطر طی سال های اخير به صورت جدی به دنبال کسب اعتبار جهانی و ايفای نقش در تحولات منطقه بوده است.
ايجاد شبکه تلويزيونی و خبری الجزيره، با استقلال نسبی در انجام فعاليت های خبری، ايجاد دولتی شرکت هواپيمايی قطر و همچنين پيروزی در ميدان های ورزشی منطقه از جمله مهمترين اهرم هايی است که اميرنشين قطر در اين راه تاکنون اختيار کرده است.
برخلاف دبی که درآمد اصلی خود را از راه صادرات مجدد کالا کسب مي کند، قدرت مالی قطر متکی به درآمد های ناشی از صادرات مواد خام آن کشور ( گاز ) است. در نتيجه ادامه موفقيت اقتصادی قطر متکی به منابع داخلی آن و تا حدود زيادی تضمين شده است، حال آنکه حفظ شکوفايی اقتصادی دبی در شرايط بحران اقتصادی در جهان بسيار دشوار خواهد بود.
با وجود این، قطر به منظور حفظ امنيت و افزايش اعتبار و بهبود موقعيت منطقه ای و جهانی خود، تاکنون از به کار گرفتن هيچ اهرم بالقوه ای پرهيز نداشته است.
بی ترديد ايران، در نگاه قطر مي تواند بزرگترين تهديد بالقوه امنيتی تلقی شود. به منظور خنثی ساختن چنين تهديدی، خوشحال نگاه داشتن تهران با توسل به نمايش دوستی، کم هزينه ترين هزينه ای است که دوحه مي تواند بپردازد.
به علاوه، از راه حفظ دوستی با تهران، دوحه در مناسبات خود با رياض نيز مي تواند به عنوان عامل موازنه نگاه کند.
