خروج ویلیام برنز از سایه، برای نجات مذاکرات اتمی

حضور ویلیام برنز معاون ارشد وزیر خارجه آمریکا و معمار توافق موقت اتمی (طرح اقدام مشترک) در گفت‌وگوهای سیاسی دو روزه ۱۹ و ۲۰ خرداد با ایران، می‌تواند مذاکرات عقیم‌مانده اتمی با جمهوری اسلامی را از خطر شکست نهایی نجات دهد.

بعد از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات سیاسی موسوم به وین ۴، انجام گفت‌وگوهای کارشناسی روزهای ۱۴و ۱۵ خرداد ماه نیز که در حاشیه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین برگزار شد، تنها به شناسایی زمینه‌های اختلاف انجامید و نه نزدیکتر کردن انتظارات متقابل.

ویلیام برنز قرار است در دیدار با عباس عراقچی در ژنو، هدایت هیئت نمایندگی پر تعداد آمریکایی را عهده‌دار شود. برخی از دیگر اعضای گروه اعزامی آمریکا عبارتند از وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد واشنگتن در گروه ۵+۱، جیک سولیوان، مشاور جو بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا در امور امنیت ملی، بروک اندرسون، مشاور ارشد امور خاورمیانه شورای امنیت ملی آمریکا.

به دلیل اهمیت و حساسیت مذاکرات دو روزه مستقیم، قرار است خانم هلگا اشمیت معاون کاترین اشتون نیز که با پرونده اتمی ایران از نزدیک آشنا است در کنار هیئت آمریکایی عازم ژنو قرار گیرد.

با در نظر داشتن آگاهی گسترده ویلیام برنز با جزئیات پرونده اتمی ایران، سابقه طولانی او در هدایت مذاکرات پنهان سیاسی با ایران، و همچنین اعتماد کامل رئیس‌جمهور و وزیر خارجه آمریکا به دیدگاه‌های او، به نظر می‌رسد دولت آمریکا ضمن استفاده از تمامی ظرفیت‌های دیپلماتیک موجود، قصد دارد طی فرصت محدود باقیمانده، مهارت‌های سیاسی برنز را پیش از بازنشسته شدن در ماه اکتبر سال جاری، مورد استفاده قرار دهد.

ویلیام برنز که پیشتر عهده‌دار سفارت آمریکا در اردن و روسیه بوده، مذاکرات پنهان سیاسی با نمایندگان جمهوری اسلامی را طی هشت ماه گذشته هدایت میکرده و طی سال‌های اخیر با علی لاریجانی و سعید جلیلی در منصب دبیری شورای امنیت جمهوری اسلامی دیدار داشته است.

مذاکرات رسمی ایران و گروه ۵+۱ قرار است روز ۱۶ ماه ژوئن در وین از سر گرفته شود. مهلت شش ماهه توافق موقت در ۲۰ ماه ژوئیه سال جاری پایان خواهد یافت.

موانع راه

عباس عراقچی طی اظهار نظری در پایان مذاکرات بی‌نتیجه وین ۴، اختلاف‌های موجود مابین ایران و گروه ۵+۱ را متعدد معرفی کرد که در یک نگاه واقع‌بینانه ارزیابی درستی از وضع موجود مذاکرات اتمی است.

با این وجود در صورت انعطاف‌پذیری بیشتر آمریکا در لغو تحریم‌های یک جانبه و همچنین قبول وضع موجود غنی‌سازی اورانیوم در ایران (ادامه فعالیت قانونی با ۹ هزار دستگاه سانتریفیوژ) و همچنین کوتاه آمدن در مورد ابعاد فعالیت‌های محتمل نظامی ایران (تلاش برای ساختن ماشه بمب اتمی و طراحی نصب کلاهک اتمی بر دماغه موشک شهاب) و قبول محدودیت‌هایی برای انجام بازرسی‌های آینده نمایندگان آژانس، امکان رسیدن به یک توافق جامع طی ماه‌های آینده دور از دسترس نخواهد بود.

متقابلاً ایران باید در تمام زمینه‌های فوق، خطوط قرمز اعلام شده خود را مورد تجدید نظر قرار دهد. قبول تغییر ماهیت رآکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک و همچنین تن دادن به یک نظام بازرسی گسترده، در کنار اقدام جدی برای رفع ابهام‌های موجود آژانس پیرامون فعالیت‌های گذشته اتمی جمهوری اسلامی می‌تواند اختلاف‌های جاری را به حداقل ممکن کاهش دهد.

هزینه‌های مالی ادامه تحریم‌ها برای ایران روزانه در حدود ۵۰۰ میلیون دلار برآورد می‌شود که در مقایسه با ارزش بسیار محدود امتیازهای دریافتی از آمریکا نمی‌تواند اتلاف فرصت به بهانه چانه‌زنی را موجه و عقلی جلوه دهد.

فشار های سیاسی

جمهوری اسلامی انتظار ندارد حتی در صورت نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌های تهران با واشنگتن طی گفت‌وگوهای ۱۹ و ۲۰ خرداد در ژنو، تمام موانع موجود از میان رفته و کار تدوین سند توافق نهایی آغاز شود. به این علت دیدار مشابهی برای گفت‌وگوی دوجانبه با روسیه طی روزهای ۲۱ و ۲۲ خرداد در رُم ترتیب داده است.

ملاقات‌های بعدی هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی با نمایندگان روسیه در رُم که در فاصله چهار روز پیش از آغاز دور پنجم مذاکرات سیاسی با گروه ۵+۱ در وین انجام خواهد شد تا حدود زیادی برای خنثی کردن فشارهای داخلی به بهانه گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا و نمایش نوعی توازن در انجام مذاکرات مستقیم است.

مذاکرات اصلی قرار است طی روزهای ۲۶ تا ۳۰ خرداد جاری در وین برگزار شود. بدون تردید در مذاکرات ۲۶ خرداد، جواد ظریف شخصاً شرکت خواهد کرد ولی انتظار اندکی باید داشت که نمایندگی‌های سیاسی سایر کشورهای از سطح معاون وزیر فراتر برود.

با در نظر گرفتن فاصله زیاد مابین انتظارات متقابل ایران و آمریکا و محدودیت‌های دو طرف برای دادن امتیازهای بیشتر در میز مذاکرات، به نتیجه رسیدن گفت‌وگوهای اتمی علاوه بر مهارت‌های دیپلماتیک، شهامت سیاسی برای تحمل هزینه‌های سازش، به انعطاف‌پذیری دو طرف پیش از رویارویی گروهی نیازمند است.

کاترین اشتون، میانجی مذاکرات اتمی و دیپلمات ارشد جامع اروپا، و همچنین ویلیام برنز، معاون وزیر خارجه آمریکا و معمار توافق اتمی موقت که جان کری وزیر خارجه آمریکا او را «دیپلمات دیپلمات‌ها» لقب داده، اندکی بعد از انقضای مهلت ۲۰ ژوئیه توافق موقت اتمی بازنشسته خواهند شد. در صورت به نتیجه نرسیدن گفت‌وگوها تا پیش از مهلت تعیین شده، به نتیجه رساندن آن در ماه‌های بعد، به زیان ایران، دشوارتر از پیش خواهد شد.