راهپیمایی میلیونی شیعیان از نجف به کربلا چند روزی است که ادامه دارد. رجا نیوز، رسانه نزدیک به اصولگرایان مدعی است که ۲۰ میلیون نفر در راهپیمایی اربعین امام حسین سال جاری در عراق شرکت دارند.
کیهان نیز در روز ۲۰ آذر ۹۳ تیتر اول خود را به این امر اختصاص داده و سپس نوشت: «سال گذشته نیز برخی رسانه‌های خبری غربی مجبور شدند اعتراف کنند که تعداد راهپیمایان اربعین بیش از ۲۰ میلیون نفر بوده است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده احتمالاً این رقم در سال جاری نیز از مرز ۲۰ میلیون نفر خواهد گذشت». (کیهان برای اثبات اهمیت موضوع، مقاله یکی از روحانیون در هافینگتون پست را ترجمه و منتشر کرده است).
خبرگزاری فارس نیز گزارش داد که وزیر دفاع عراق گفته است که تا روز پنجشنبه ۲۰ آذر ۱۳۹۳، ۱۶ میلیون زائر عراقی و خارجی وارد کربلا شده‌اند. به گزارش خبرگزاری تسنیم، تا جمعه شمار زوار خارجی و داخلی به ۱۹ میلیون نفر رسیده است.
تعداد زائران ایرانی
بر اساس گزارش فارس تا چهارشنبه شب، یک میلیون و دویست هزار زائر ایرانی وارد عراق شده‌اند و پیش‌بینی می‌شود که تعداد آنها تا روز اربعین به دو میلیون نفر افزایش یابد. نیم میلیون نفر از این عده از مرزهای خوزستان وارد عراق شده‌اند.
رئیس پلیس راهوار گفته است: «پیش‌بینی می‌شود جمعیت امسال به نسبت سال گذشته سه برابر باشد». وی از خدمت‌رسانی ۳۱ هزار نیروی امدادی و پلیس در قالب ۷ هزار تیم به زائران ایرانی اربعین حسینی در هنگام بازگشت از کربلا خبر داد. همچنین برای ساماندهی بازگشت زائران، که از اواخر شنبه آغاز می‌شود، چهار هزار و ۵۰۰ دستگاه اتوبوس در مرزها پیش‌بینی شده است.
مسیر راهپیمایی
راهپیمایی از نجف آغاز و در کربلا پایان می‌یابد. طول مسیر ۸۰ کیلومتر است. گفته می‌شود که راهپیمایی حدود دو شب و سه روز به طول می‌انجامد. تمام تیرهای چراغ برق مسیر، از ۱ تا ۱۴۶۰ شماره‌گذاری شده و هر یک ۵۰ متر با دیگری فاصله دارد. تسنیم، خبرگزاری نزدیک به اصولگرایان، نوشته است که روز چهارشنبه ۱۹ آذر در همین مسیر نماز جماعتی به طول ۳۰ کیلومتر برگزار شده است.
ارتش و نیروهای امنیتی عراق در کل مسیر حضور داشته و حفاظت زوار را بر عهده دارند.
تأملاتی پیرامون راهپیمایی میلیونی اربعین
درباره این رویداد مهم، حداقل چند نکته زیر قابل طرح است:
یکم- راهپیمایی ۲۰ میلیونی: آیت‌الله خمینی به عدد ۲۰ علاقه خاصی داشت. او فرمان تشکیل ارتش/ بسیج ۲۰ میلیونی را صادر کرد. او می‌گفت «اگر این جنگ (جنگ ایران و عراق) ۲۰ سال هم طول بکشد، تا آخر ایستاده‌ایم». پیروان او خود را مکلف می‌دانند که همین مسیر را ادامه داده و از راهپیمایی ۲۰ میلیونی سخن بگویند.
تا حدی که من می فهمم، جاده ۸۰ کیلومتری نجف-کربلا گنجایش ۲۰ میلیون نفر را ندارد. شهر کوچک کربلا هم گنجایش حضور ۱۶ یا ۲۰ میلیون زائر میهمان، علاوه بر ساکنانش، را ندارد. تا حدی که من می‌فهمم، ارتش آمریکا، یا حتی ارتش شوروی سابق، هم توانایی اسکان و پذیرایی ۲۰ میلیون نفر در عرض چند روز را نداشته و ندارد.
به گزارش سازمان ملل، که معمولاً با احتیاط، کمترین آمارها را ارائه می‌کند، در ۱۱ ماه اول سال ۲۰۱۴، در عراق ۱۲ هزار تن کشته، ۲۲ هزار تن زخمی و صدها هزار تن آواره شده‌اند. عراق همچنان گرفتار داعش/القاعده است و چشم‌انداز روشنی برای رهایی از شر این گروه تروریست وجود ندارد.
در این شرایط ، شیعیان معجزه کرده و ۲۰ میلیون زائر را گرد آورده و همه احتیاجات آنان را تأمین می‌کنند.
دوم- جنگ قدرت ایران و عربستان سعودی: اینک مدت‌ها از زمانی که همه آشکارا از جنگ قدرت عربستان سعودی و ایران سخن می‌گویند، گذشته است (رجوع شود به مقاله «جنگ قدرت منطقه‌ای عربستان سعودی و ایران»). قدرت‌نمایی و کاهش قدرت رقیب، بخشی از این جنگ قدرت است.
به نوشته توماس فریدمن در شماره روز ۱۴ اکتبر ۲۰۱۴ نیویورک‌تایمز، عربستان سعودی با افزایش بی‌امان تولید نفت، هدف ضربه زدن به روسیه و ایران را دنبال می‌کند تا شاید داستان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی را دوباره تکرار کند. نفت از ۱۲۰ دلار به حدود ۶۰ دلار کاهش یافته است. این یعنی از دست دادن ۵۰ درصد درآمدهای نفتی.
رژیم‌های سرکوبگر ایران و عربستان سعودی، بر سر اسلام هم در حال جنگ بوده و هستند. رژیم کاملاً خانوادگی آل‌سعود، خود را خادم حرمین شریفه قلمداد کرده و با صدها میلیارد دلار درآمد ذخیره شده نفتی، می‌کوشد تا رهبری جهان اسلام را در دست گیرد.
جمهوری اسلامی هم خود را تنها حکومت اسلامی موجود قلمداد کرده و به گفته آیت‌الله خامنه‌ای «عقبه استراتژیک»اش سوریه، لبنان، عراق، یمن، فلسطین، و دیگر کشورهای مسلمان است.
حج مهم‌ترین گردهمایی مسلمانان در طول تاریخ بوده که همه ساله همه فرق مسلمان در آن مراسم عبادی حضور می‌یابند. اما روشن است که عربستان استفاده‌های سیاسی خود را از این مراسم کرده و می‌کند. گویی مشروعیت سیاسی نداشته را از راه خدمت به مسلمین در این ایام به دست می‌آورد.
آیت‌الله خمینی هم از ابتدای انقلاب با اعلام برگزاری مراسم برائت از مشرکین، یعنی شعارهای ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی، از حج یک اجتماع «سیاسی/عبادی» برساخت.
بر اساس گزارش رسمی عربستان سعودی، تعداد حجاج سال ۲۰۱۴، دو میلیون و یکصد هزار تن بوده است.
حج حدود دو میلیون مسلمان را گرد آورد، اما در راهپیمایی اربعین، ۲۰ میلیون شیعه حضور دارند. به تعبیر دیگر، جمعیتی ۱۰ برابر جمعیت حاضر در حج واجب. در آنجا عربستان مانع طرح شعارهای ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی می‌شود، اما در اینجا مانعی برای طرح این گونه شعارها وجود ندارد. به گزارش سایت تابناک، گروهی از دانشجویان و جوانان در مسیر راهپیمایی، پرچم آمریکا را به آتش کشیده و شعار «الموت آمریکا» سر داده‌اند.
این هم بخشی از جنگ قدرت است. به عنوان نمونه، سیدحسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در ۲۰ آذر ۹۳ در مورد راهپیمایی اربعین گفته است:
«روز اربعین حسینی روز مانور شیعیان است و باید در این روز بزرگ دسته جات عزادارای شکوه اربعین را به رخ جهانیان بکشانند... این یک فرصت بزرگ برای معرفی ارزش‌های مکتب عاشورا به جهانیان خواهد بود و قطعاً پخش تصاویر میلیونی عزاداران حسینی می‌تواند عظمت و قدرت شیعیان را به جهانیان ثابت کند... گروه تروریستی داعش تلاش دارد تا به مبانی و مکتب اهل بیت ضربه وارد کند و قطعاً حضور میلیونی عزاداران حسینی در کربلای معلی باعث ترس و وحشت داعش خواهد شد و روند جنگ در این کشور را تحت تأثیر قرار خواهد داد.»
سوم- قدرت و گفتمان دینی: قدرت، گفتمان‌ساز است. دین هم نهادی اجتماعی است که در طول تاریخ ساخته شده است. اسلامی که اینک در جمهوری اسلامی وجود دارد، همان اسلامی نیست که وارد ایران شد. اسلام هیچ یک از مسلمانان کنونی، اسلام صدر اسلام نیست و نمی‌تواند باشد. برای اینکه دین متناسب با تحولات اجتماعی، در طول تاریخ ساخته می‌شود (رجوع شود به مقاله «اسلام ایرانی و اسلام عربی»).
به تعبیر دیگر، دین متناسب با رشد علمی و سیاسی و اقتصادی و فرهنگی و نظامی، اصلاح و برساخته می‌شود. قدرت سیاسی هم در ساخته شدن دین نقش اساسی بازی می‌کند. راهپیمایی ۲۰ میلیونی شیعیان به سوی کربلا، یکی از این موارد است. اگرچه در طول تاریخ افرادی پیاده به زیارت کربلا می‌رفتند، اما سقوط صدام حسین توسط آمریکایی‌ها، قدرت گرفتن شیعیان و دیگر تحولات منطقه، موجب شد تا این حرکت کاملاً حاشیه‌ای، توسط قدرت سیاسی، به مرکز متن آمده و رکنی از تشیع شود.
آیت‌الله خامنه‌ای به شدت حامی راهپیمایی اربعین بوده و مرکزی هم برای آن پدید آورده است. وقتی راهپیمایی اربعین رکنی از تشیع شد، مخالفت با آن نیز توهین به مقدسات و بدعت به شمار خواهد رفت. باور نمی‌کنید، یکی از مراجع تقلید حکومتی صدای شیپور آن را در آورده است.
آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی در ۱۹ آذر ۹۳ گفته است که اینک اسلام (اصول دین، فروع دین، اخلاق دینی) در سطح جهانی از طریق رسانه‌ها در خطر قرار گرفته است. «روایات دینی تأکید می‌کنند که اگر بدعت ظاهر شد، بر علمای دین واجب است که علم‌شان را ظاهر کنند و به دفاع از دین بپردازند».
او سپس به راهپیمایی شیعیان حسینی در عراق پرداخت و گفت: «سوگواران حضرت سیدالشهدا از نجف و دیگر نقاط با پای پیاده به سمت کربلای معلی در حرکت هستند و غوغای عجیبی را به پا کرده‌اند و باید این را حفظ کرد. مراقب باشیم مبادا کسانی با بدعت‌ها و برنامه‌های نادرست خود این عظمت و شکوه را زیر سؤال ببرند».
چهارم- اقتصاد مقاومتی و هزینه‌های سرسام‌آور: به گفته وزیر خزانه‌داری آمریکا و جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور این کشور، آمریکا ایران را تحت شدیدترین تحریم‌هایی که در طول تاریخ بتوان علیه کشور وضع کرد، قرار داده است. از زمان آغاز دور جدید تحریم‌های اقتصادی با هدف محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران، حجم اقتصاد ایران ۸.۶ درصد کوچک‌تر شده است.
رشد اقتصادی در سال ۱۳۹۱ به منفی ۶.۸ رسید. بیکاری و تورم و فقر افزایش چشمگیری یافت. ایران حتی نمی‌تواند از درآمد به شدت کاهش‌یافته نفتی خود استفاده کند.
آیت‌الله خامنه‌ای در این شرایط ، «اقتصاد مقاومتی» را به عنوان طرح مقابله با تحریم‌ها و رشد اقتصادی کشور مطرح کرده و پیگیر آن است. فرض کنیم طرح روشن و دقیقی به نام «اقتصاد مقاومتی» وجود دارد که قادر به مقابله با بزرگترین تحریم‌های طول تاریخ است. «صرفه‌جویی شدید» باید یکی از ارکان این طرح باشد. یعنی برای هزینه کردن یک سنت هم باید دقت کرد و طرح داشت.
می‌گویند که سفر استثنایی شرکت در مراسم راهپیمایی اربعین، بسیار کم‌خرج است. چون اسکان و غذای زائران با مردم محلی است. وارد مناقشه در اصل این مدعا نشده و در ایده‌آل‌ترین شرایط ممکن، فرض می‌کنیم که کل هزینه هر زائری صد دلار باشد.
الف- مطابق مدعا، یک میلیون و ۳۰۰ هزار تا دو میلیون نفر ایرانی در این مراسم حضور دارند. بدین ترتیب، دست کم بین ۱۳۰ میلیون تا ۲۰۰ میلیون دلار از درآمدهای کشور به عراق انتقال خواهد یافت.
ب- شهرداری تهران از مدت‌ها پیش پذیرفت تا در این مراسم به شهرداری کربلا در نظافت شهر کمک کند. به همین منظور، ۳ هزار تن از نیروهای داوطلب شهرداری تهران از ۱۳ آذر به کربلا اعزام شده‌اند. هزینه این نیروها و کار آنان چه میزان است. آیا توسط شهرداری تهران پرداخت می‌شود؟
پ- معاون فرهنگی- اجتماعی شهرداری تهران گفته است که سازمان بسیج شهرداری در عراق در دو مسیر حله تا کربلا و نجف تا کربلا مستقر شده و چهار ایستگاه صلواتی در مسیر نجف به کربلا و در شهر کربلا برپا شده کرده است. ایستگاه‌هایی که هر یک ظرفیت پذیرایی روزانه تا شش هزار نفر را دارد. و از امکاناتی چون اینترنت رایگان، سرویس بهداشتی، پتو، دوش حمام، لوازم گرمایشی و ... برخوادار است. به گفته وی همچنین شرکت شهر سالم و هلال احمر ایران هم تخت و آمبولانس برای درمان سرپایی و داروهای مورد نیاز را تأمین کرده‌اند.
هزینه این کارها چه میزان است؟
ت- این مقام همچنین گفته است که با هماهنگی با سازمان‌های داخلی عراق، فضاهای تبلیغاتی فراهم شده. پوسترها و بنرها در سراسر مسیر نصب شده. ۷۰۰ هزار سربند، بروشور و جزوه توسط مؤسسه همشهری تهیه شده، و امکان دریافت نوحه‌ها، و محصولات صوتی و تصویری نیز از طریق بلوتوث فراهم شده است. فعالیت‌های گسترده‌ای نیز برای کودکان در قالب نسیم بهشت در نظر گرفته شده است.
شهرداری تهران بابت این امور چقدر هزینه کرده است؟
ث- این مقام شهرداری همچنین از اختصاص مشکلاتی بیش از یکصد دستگاه اتوبوس در ۴۰ کیلومتر انتهایی به کربلا، خبر داده که نیمی از آنان در مسیر نجف به کربلا و نیمی از آنها در مسیر حله به کربلا به صورت ۲۴ ساعته فعال هستند و خدماتی از قبیل سوخت آنها به عهده شهرداری است.
هزینه این مورد را هم بر هزینه‌های قبلی بیفزایید.
ج- فقط مردم عراق نیستند که به عنوان نذر از زائران پذیرایی خواهند کرد. بسیاری از ایرانیان نیز هزینه‌های زیادی برای این امر خواهند کرد. درست همان‌گونه در ایام محرم در ایران می‌کنند. این هزینه را هم باید محاسبه کرد. به عنوان مثال محمود پارچه‌باف، مسئول اجرایی «موکب حضرت معصومه» شهر قم، گفته است: «توزیع غذای ایرانی بین زائران یکی از برنامه‌های موکب حضرت فاطمه معصومه است که از روزهای ابتدایی برپایی موکب روزی ۴ هزار غذا توزیع شده و امروز به ۱۰ هزار غذا نیز رسیده است». در نمونه ای دیگر، یک خیر ایرانی، ۱۰ هزار پتو به قیمت ۳۰۰ میلیون تومان خریداری و به عراق برای این مراسم ارسال کرده است. از این مهم‌تر، مردم ایران پنج میلیارد تومان نذر زوار مراسم اربعین کرده‌اند.
چ- به طور قطع نهادهای حکومتی دیگری هم در این رویداد مشارکت داشته‌اند. میزان هزینه آنان چقدر است؟ به عنوان مثال به سه نمونه توجه کنید: اول- سعید اوحدی، رئیس سازمان حج زیارت ایران، گفته است: «قرارگاه کربلای ایران نخستین‌بار امکانات اسکان موقت ۱۳۰ هزار زائر را در کربلا فراهم کرد». دوم- ناصر چرخ‌ساز، معاون عملیات امداد و نجات جمعیت هلال احمر کشور، گفته است که ۲۵ دستگاه خوردروی امداد و نجات آن سازمان با ۶۰ امدادگر به عراق اعزام شده و در مسیر نجف تا کربلا به زوار خدمات پزشکی ارائه می‌کنند. سوم- «ستاد بازسازی عتبات عالیات عراق در ایران» نیز حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان هزینه کرده است.
ح- عربستان سعودی با جمعیت بسیار اندک، تحت تحریم قرار نداشته و دارای حدود ۷۴۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی است. درآمد عربستان سعودی از حج تمتع سال ۲۰۱۴، هشت و نیم میلیارد دلار بوده است. در شرایطی که قرار است طی هفت ماه تمدید توافق موقتی هسته‌ای، ایران بتواند ماهیانه ۷۰۰ میلیون دلار از درآمدهای توقیف شده خود را دریافت کند، یک میلیارد دلار بابت سفر حج ایرانیان به عربستان سعودی پرداخته‌اند. به تعبیر دیگر، عربستان سعودی سالیانه میلیاردها دلار از حج تمتع و عمره به دست می‌آورد، اما ایران بابت حج تمتع و عمره، زیارت‌های عراق و سوریه چند میلیارد دلاری هزینه می‌کند.
آیا این هزینه‌ها اسراف نیست؟ آیا اقشار زیر خط فقر و زیر خط فقر مطلق ایرانی بیش از همه به این پول نیاز ندارند؟ آیا دولت در شرایطی قرار ندارد که حتی قادر به تأمین نیازهای ضروری آموزشی و بهداشتی مردم نیست؟ چرا مراجع تقلید به دولت فشار می‌آورند تا در این مورد هم به کمک بشتابد و هزینه کند؟
---------------------------------------------------------------------------------------
* نظرات طرح شده در این یادداشت، الزاماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.
