آلودگی هوا یعنی افزایش میزان گازهای سمی و ذرات ریز جامد و مایع در هوا که نفس کشیدن را سخت می‌کند و سلامت را به خطر می‌اندازد.
با این حال، فصل پاییز در ایران سال‌هاست که با هشدار ورود به بحرانی شروع می‌شود که برایش کمیته اضطرار و جلسه فوری و کمیته بررسی درنظر گرفته می‌شود. آلودگی هوای پایتخت ایران چند سالی است که در زمستان به اوج می‌رسد و در روزهای گرم سال هم باقی می‌ماند. کمیته مدیریت بحران برای آلودگی هوا همزمان با افزایش بیماری‌های تنفسی، قلبی و سرطان‌ها پشت سرهم برگزار می‌شود.
آب و هوا دو پدیده ناگزیر برای زندگی که بودنمان به آنها وابسته است، تبدیل به قوطی‌های زباله جهانی شده‌اند. این را یک بوم‌شناس فرانسوی و پژوهشگر دریا، گفته که زندگی‌اش را برای کشف و کمک به محیط زیست گذاشت: ژاک ایو کوستو.
آلودگی هوای چند وقتی است به بقیه شهرهای بزرگ ایران هم رسیده است. دلایل زیادی برای آن مطرح شده از جمله به ریزگرد معروف شده و توده‌ای از ذرات ریز پخش‌شده غبار و دود در جو است که نفس کشیدن و دیدن را مشکل می‌کند. به گفته یکی از اعضای هیئت رئیسه فراکسیون محیط زیست مجلس، هر سال نزدیک به پنج هزار تن جان خود را در تهران و کلان‌شهرهای کشور از دست می‌دهند.
وقتی صدای خوزستانی‌ها به تهران رسید
ریزگردها سال ۸۸ از جنوب غرب ایران و استان خوزستان به تهران رسیده‌اند. خوزستانی‌ها می‌گویند بعد از سال‌ها درگیری با این مانع بزرگ تنفسی صدایشان وقتی به گوش پایتخت‌نشینان رسید که همان ذرات آلوده به تهران رسیدند.
اهواز
بخشی از این ریزگردها به عنوان آلودگی مرزگذر، به گفته کار‌شناسان و پژوهشگران محیط زیست به کشور عراق مربوط است.
آن‌طور که برخی کار‌شناسان می‌گویند این نوع آلودگی سال‌هاست که در عراق هم آغاز شده. محمد فتلی، شهروند عراقی علاقه‌مند به محیط زیست که سال‌ها در ایران زندگی کرده معتقد است جنگ و تلاش‌های صدام برای از بین بردن مخالفانش به غلظت این آلودگی هوا دامن زد.
سیاست‌های صدام
او می‌گوید از بین رفتن نخلستان‌های عراق در آخرین سال‌های فعالیت حزب حاکم بعث روشی است که صدام برای سرکوبی دشمنانش به کار برد. به گفته او، یکی از دلایل هم مربوط می‌شود به حمله آمریکا به عراق که پس از آن به دلیل حرکت تانک‌ها و نفربر‌ها، پایداری خاک کمتر شده و به دلیل خشکی آب و هوا در عراق، میزان گرد و خاک‌ها و ریزگردها را افزایش داده است.
تالاب بزرگ هویزه
هر چند که البته مقداری از این گردباد‌ها هم از عربستان سعودی به عراق وارد می‌شوند.
«هورالعظیم» یا «هورالهویزه» بزرگ‌ترین تالاب استان خوزستان که یک سوم آن در ایران است و ادامه‌اش در عراق، با آن همه نیزار و حیوانات آبزی و ماهی‌های جنوب و سد طبیعی دربرابر گردوغبار، روز به روز خشک‌تر می‌شود.
مهم‌ترین نتیجه خشک شدن «آخرین بازمانده تالاب‌های بین النهرین» ریزگردهایی است که از این سد شکسته عبور می‌کنند و به بقیه کشور حمله می‌کنند. هشدار جدی‌ای که برنامه محیط زیست سازمان ملل ۱۰ سال پیش داد و از آن به عنوان یکی از فجیع‌ترین جریان‌های زیست‌محیطی نام برد.
اردیبهشت گذشته خبرهای کم و بیش متناقضی درباره تلاش و همکاری ایران برای احیای تالاب خشک بین‌النهرین عراق با این کشور منتشر شد تا منشأ تولید ریزگردهای منطقه کنترل شود.
توان عراق برای حل بحران ریزگردها
برنامه‌هایی که به گفته حمید میرزاده، خبرنگار و پژوهشگر محیط زیست در تهران هنوز به جایی نرسیده است.
حمید میرزاده می‌گوید: «در همان سال ۸۸ که ریزگردها برای نخستین بار به تهران رسید، رییس وقت سازمان حفاظت محیط زیست، خانم واعظ جوادی به منطقه رفت و تفاهم‌نامه‌ای را هم امضا کرد، اما آن تفاهم‌نامه هیچگاه عملیاتی نشد. عراق درگیر سلسله مسایل و مشکلاتی است که شاید بحث ریزگردها اولویت سی‌ام آنها هم نباشد.»
با افزایش غلظت آلودگی هوا رییس سازمان حفاظت از محیط زیست، معصومه ابتکار از برنامه جدی‌ای سخن گفت که به گفته او برای کنترل ریزگردها در منطقه در دستورکار این سازمان قرار گرفته است. او البته از وسایل نقلیه، کارخانه‌ها و سوخت نامناسب بنزین هم گفت که از مهم‌ترین منابع آلودگی هوا هستند و ذرات جامد معلق در هوا، مهم‌ترین آلوده‌کننده هوا و باید برای این بخش‌ها هم فکری شود. بخش‌هایی که بعضی از مسئولان تازه در سازمان حفاظت از محیط زیست بعد از روی کار آمدن دولت روحانی، آنها را مدیون «بی‌تدبیری» مدیران دولت قبل می‌دانند.
تحریم و بنزین مرگبار
اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست در امور محیط طبیعی این انتقادات را به خصوص در بخش سوخت و بنزین به جا می‌داند: «تحریم‌ها موجب شد که ما روزانه بیش از ۲۲ تا ۲۳ میلیون لیتر بنزین با کیفیت بسیار بسیار نازل را تولید کنیم. این بنزین‌ها موجب شد که مقدار زیادی آلاینده به فضای شهرهای یزرگ ایران سرازیر بشود. مثلا ترکیب بنزن که باعث بهتر سوختن بنزین می‌شود در کشورهای اروپایی تا ۵ درصد وارد بنزین می‌شود اما در ایران حتی تا ۵۰ درصد از سوخت را تشکیل داد. در حالیکه این بنزن، صد در صد ترکیبی سرطان زاست.»
در سال ۱۳۷۴ قانونی به نام نحوه جلوگیری از آلودگی هوا تصویب شد. قانونی کامل و دربرگیرنده برای چیزی که بحران ملی خوانده شد اما در عمل درست پیاده نشد. ۱۸ سال از شکل‌گیری این قانون گذشته و حالا رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس گفته در تمام روزهای پاییز امسال، تهرانی‌ها حتی یک روز هوای پاک نداشته‌اند. دراین سال‌ها برخوردهای مقطعی و تعطیلی‌های موقت تنها راه چاره برای درمان زخمی بوده که دیگر چرک کرده و کم‌کم همه استان‌ها را بیمار می‌کند.
اقدام فراملی
حمید میرزاده خبرنگار محیط زیست در تهران معتقد است اعمال راه‌حل‌های اساسی برای مبارزه با این معضل با قدم نخست ایران شروع می‌شود. او می‌گوید: «کاری که ایران می‌تواند انجام دهد، این است که نقش میانجی داشته باشد و یک دیپلماسی سه جانبه‌ای را بین خودش، ترکیه و عراق ایجاد کند برای حق‌آبه‌ای که باید از ترکیه به عراق وارد شود.»
اما محمد فتلی شهروند عراقی علاقه‌مند به محیط زیست مقیم نجف می‌گوید این همکاری‌ها به شکل‌های مختلف آغاز شده و می‌تواند امیدوار کننده باشد. وی می‌گوید؟ «بهترین کار، ایجاد کمربندهای سبز و جنگل‌های مصنوعی به ویژه در شهرهای جنوبی است که از این ناحیه خیلی ضربه شدیدی در نظام سابق خورده است.»
به گفته او اگر آب‌هایی که در جاهای مختلف عراق پراکنده می‌شوند به سمت تالاب‌ها متمرکز بشوند و اگر این هور‌ها سیراب بشوند، سدی می‌شوند در برابر ریزگردهایی که به شهرهای ایران و عراق وارد می‌شوند.
ایران پیشنهادی مختلفی را به عراق ارایه کرده است، یکی از این پیشنهادات، با ایمن کردن مرزهای بین ایران و عراق انجام می‌شود.
سالانه نزدیک به پنج هزار نفر بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند که با بروز ریزگردها تشدید هم می‌شود. این را عضو هیات رییسه فراکسیون محیط زیست مجلس گفته: کمال‌الدین پیرموذن.
سال گذشته بر اساس آمار وزارت بهداشت ماهانه به شکل میانگین ۲۲۷ مرگ مرتبط به آلودگی هوا در تهران ثبت شده است. آلودگی که با ریزگردها در هم آمیخته و پررنگ‌تر و جدی‌تر کشور را در برمی‌گیرد.
