ایران، آمریکا و کنفرانس بین‌المللی افغانستان

کنفرانس بین‌المللی افغانستان روزهای سه‌شنبه و چهارشنبه هفته گذشته در لاهه هلند برگزار شد. در کنفرانس افغانستان سران بیش از ۷۰ کشور دنیا شرکت کردند و ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه، نماینده خود را به لاهه فرستاد.

نمایندگان ایران، آمریکا و دیگر کشورهای مهم جهان با گردهمایی در اجلاس لاهه ابراز امیدواری کردند که تلاش‌ها برای مبارزه جدی‌تر با گروه طالبان و دیگر گروه‌های تروریستی همچون القاعده افزایش یابد. مقام‌های آمریکایی، از مدتی پیش خواستار شرکت ایران در این کنفرانس شده بودند، درحالی که تهران در کنفرانس پیشین افغانستان که در دوران ریاست جمهوری جرج بوش در پاریس برگزار شد، شرکت نکرد.

درحالی که خانم کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا پیش از آغاز نشست افغانستان ابراز امیدواری کرده بود که ایران با ایده‌های سازنده برای برقراری ثبات در افغانستان در این کنفرانس شرکت کند و نقش سودمندی در این اجلاس ایفا نماید، محمدمهدی آخوندزاده، معاون وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، به عنوان نماینده ایران در این کنفرانس گفت، حضور قوای خارجی کمکی به بهبود اوضاع افغانستان نکرده و به نظر نمی‌رسد که افزایش این نیروها نیز مؤثر باشد.

بسیاری از ناظران حضور ایران در این کنفرانس را نقطه عطفی ارزیابی می‌کنند که می‌تواند در روابط کلی ایران و آمریکا در آینده بسیار مؤثر افتد، درحالیکه برخی تحلیلگران شرکت ایران در این کنفرانس را در شکل‌دهی آینده روابط دو کشور چندان اثربخش نمی‌دانند.

برنامه دیدگاه‌ها را در این هفته به بررسی کنفرانس افغانستان در لاهه و حضور ایران در این کنفرانس و نقش ایران در بحران افغانستان اختصاص داده‌ایم: در گفت‌وگو با هوشنگ امیراحمدی، رئیس شورای آمریکاییان و ایرانیان و استاد دانشگاه راتگرز در نیوجرسی آمریکا، رضا تقی‌زاده، دیپلمات پیشین و تحلیلگر سیاسی در لندن، احمد ضیاءرفعت، استاد دانشگاه در کابل و عضو جبهه متحد ملی افغانستان و احمد سعیدی، کارشناس روابط افغانستان و پاکستان در کابل.

حضور نماینده ایران در کنفرانس افغانستان چه اهمیتی در بهبود روابط ایران و آمریکا می‌تواند داشته باشد؟

هوشنگ امیر احمدی: اینکه نماینده ایران و آمریکا در یک جا بودند خوب و مثبت است اما مشکلاتی که بین ایران و آمریکا است سوای جریانی است که در افغانستان می‌گذرد. مشکلاتی مانند غنی‌سازی، حماس و حزب‌الله، صلح خاورمیانه، حقوق بشر و اسرائیل. افغانستان در این مسائل وجود ندارد. افغانستان جریانی است که ایران و آمریکا بر سر آن همکاری می‌کنند و حتی اگر خیلی هم موفق باشند در این جریان، اگر نخواهند سر مسائل دیگر با هم کنار بیایند بازهم کاری از پیش نمی‌رود.

آقای رفعت، ظاهراً شرکت ایران در کنفرانس افغانستان باید مهم باشد که آمریکا خواهان شرکت ایران شده است. به نظر شما ایران چه کمکی می‌تواند به ثبات و آرامش در افغانستان کند؟

احمد ضیاءرفعت: آمریکا در پی اعزام نیروهای بیشتر به افغانستان است، درحالیکه در کشورهای همسایه نگرانی‌هایی در این زمینه به چشم می‌خورد. انتظار از ایران این است که اولاً مخالفتی با حضور بیشتر نیروهای خارجی در افغانستان نکند. به ویژه ایران در وضعیتی است که اگر بخواهد می‌تواند ماهیت حضور نیروهای آمریکایی در افغانستان را زیر سؤال ببرد.

در محافل رسمی ایران گاهی از افغانستان به عنوان یک کشور اشغال شده یاد می‌شود. این نگاه هم نیاز به این دارد که تغییر پیدا کند تا چنین صحبت‌هایی برای افغانستان تحریک‌آمیز تلقی نشود. اینها توقعات است. حال یک مرحله پیشرفته‌تر هم می‌تواند اتفاق بیفتد و آن اینکه ناتو در پی این است که راه‌های ترانزیت تازه‌ای در منطقه جستجو کند که ایران هم یکی از گزینه‌ها می‌باشد، که می‌تواند امکان همکاری ایران را بیشتر کند.

آقای تقی‌زاده آمریکا بارها ایران را متهم به دخالت در افغانستان و حتی دادن سلاح به طالبان کرده که ایران هم این ادعا را رد می‌کند. به نظر شما آمریکا چه انتظاری از ایران در افغانستان دارد و ایران چه کمکی می‌تواند به آمریکا در افغانستان بکند؟

رضا تقی‌زاده: اگرچه افغانستان مشکل مستقیم ایران و آمریکا نیست، و مسائل با اهمیت‌تری میان ایران و آمریکا وجود دارد برای حل کردن، ولی بدلیل اهمیت خاص افغانستان در آینده امنیت منطقه و انتقال مرکز ثقل جنگ از عراق به افغانستان، افغانستان اهمیت استراتژیکی تازه‌ای پیدا کرده است.

اگر روسیه می‌تواند با آمریکا بر سر افغانستان به توافق برسد و حتی بخشی از معاملات بزرگتر باشد، طبعاً ایران هم می‌تواند در این مسیر با اشتراک نظر در افغانستان و همکاری با آمریکا و ناتو در افغانستان به توافق‌های دیگری برسد. حضور ناتو در افغانستان حالا افزایش یافته و ارسال تدارکات جنگی و غیرجنگی و حمایت از نیروهای ناتو احتیاج به راه‌های امن دارد و این راه‌ها در پاکستان حالا با دشواری روبه رو است و ایران می‌تواند راه حل جایگزین باشد برای حمایت از عملیات ناتو.

افغانستان از نظرهای دیگر هم مانند ارسال مواد قاچاق و اسلحه و خطر روی کار آمدن دولت‌های خشونت‌گرا مانند طالبان برای ایران دارای اهمیت است چون مرزهای مشترک با ایران دارد. در این مورد آمریکا از ایران انتظار اقدام مثبت و همکاری با کشورهای حاضر در افغانستان و عضو ناتو دارد.

آقای سعیدی، چه در این کنفرانس و چه در گوشه و کنار، مسئله نقش پاکستان در ا فغانستان و بویژه نقش ارتش و نهاد امنیتی نظامی پاکستان در همکاری با طالبان بسیار مطرح است. اصولاً اگر بخواهید یک جمع‌بندی کنید از نقش پاکستان در افغانستان، این مطالبی که گفته می‌شود تا چه حد با واقعیت در تطابق است؟

احمد سعیدی: پاکستان جزوی از مشکل منطقه و جهان است. تکرار می‌کنم پاکستان جزوی از مشکل منطقه و جهان است. از جانب دیگر طالبان، دیگر طالبان ۱۰ سال پیش که پیدا شده بود و خواهان امارات اسلامی در افغانستان و عدل الهی بود، حال آن «طالب» نیست.

طالب[ان] نظام اسلامی سراسر جهان را می‌خواهد، محو اسرائیل و آمریکا را می‌خواهد. در رابطه با ایران طالبان روابط زیادتری و هویت با عربستان سعودی دارد. اندیشه طالبان در افغانستان به سود ایران نیست. اما درباره آنچه در پاکستان می‌گذرد، من باور دارم که هدف پاکستان در طول تاریخ مداخله در امور کشورهای دیگر و جزوی از سرشت و استراتژی آنها بود.

پاکستان بدون مداخله در امور افغانستان و کشمیر نمی‌تواند زنده باشد. ۶۱ سال پيش که استقلال پاکستان را دادند، ۱۵۰ مدرسه دينی در اين کشور بود. حال در مجموع پاکستان ۲۴ هزار و ۳۳۱ مدرسه دینی هست. من مطلق باور دارم که حکومت ملکی پاکستان تحت رهبری آقای آصف علی زرداری، به مبارزه با تروریسم با اشاره آمریکا مصمم است اما توانش را ندارد. از یک طرف آصف علی زرداری نه یک شخصیت سیاسی است و نه قدرت اداره دارد و نه می‌تواند کشور را رهبری کند.

با این حرکات آقای آصف علی زرداری من باور ندارم حکومت مُلکی پاکستان بیش از شش ماه دوام پیدا کند. هرکس می‌فهمد که استخبارات (اطلاعات) پاکستان در امور افغانستان مداخله می‌کند. این را آمریکایی‌ها هم می‌فهمند. آمریکا دو مشکل دارد. بعد از سقوط شاه ایران، آمریکا به ژاندارم منطقه نیاز داشت و پاکستان روی دستش ماند.

حال پاکستان تا امروز برای آمریکا و انگلیس ژاندارم منطقه است. از طرف دیگر پاکستان سلاح اتمی دارد. ۶۶۳ هزار سرباز دارد. ۱۷۱ میلیون نفوس دارد. آمریکا اگر بر پاکستان فشار بیشتری وارد آورد، این خطر وجود دارد که حکومت پاکستان سقوط کند و پاکستان به دست تروریسم بیافتد.

آقای امیراحمدی، اینکه نماینده‌های ایران و آمریکا برای اولین بار در یک کنفرانس پشت یک میز می‌نشینند را می‌شود مقدمه‌ای دانست برای گام‌های آینده یا اینکه این یک رویداد خیلی سطحی است که پیش آمده و انتظار زیادی نباید از آن داشت؟

هوشنگ امیر احمدی: هر حرکتی که ایران و آمریکا را کنار هم بگذارد در جهت مثبت است. اما اگر ایران و آمریکا خودشان را روی افغانستان مشغول کنند و مسائل اساسی فیمابین را توجه نکنند، راه به جایی در رابطه ایران و آمریکا نمی‌رسد. در آینده نزدیک در منطقه خواهیم دید که دعواها چندین جانبه خواهد شد.

از یک طرف اسرائیلی‌ها و عرب‌ها بر آمریکا فشار خواهند آورد که طرف ایران را عمده کند، از طرف دیگر کشورهای دیگر منطقه از جمله ایران می‌خواهد مسئله افغانستان را حل کند. اگر ایران و آمریکا روی مشکل افغانستان تمرکز کنند، نیروهای مخالف نزدیکی ایران و آمریکا کارشکنی خواهند کرد.

مشکلی که دولت اوباما سر افغانستان دارد، این است که به این جریان نظامی فکر می‌کند. ایران هم اشتباه بزرگی خواهد کرد که پشت سر یک جریان جنگی در منطقه قرار بگیرد. زیرا این جریان می‌تواند در آینده برای ایران مشکل عظیمی ایجاد کند. ایران باید بداند که اگر آمریکا این کار را بکند تکلیف ایران چیست. ایران خودش را دشمن طالبان، عرب‌ها و سنی‌ها کرده و خودش هم یک کشور شیعه است و حالا تنها مانده است.

آقای رفعت، یکی از نکاتی که آمریکا مطرح می‌کند این است که با بخشی از طالبان که زیاد تندرو نیستند، وارد گفتگو شود. به نظر شما چنین ظرفیتی در بخشی از طالبان وجود دارد که آمریکا بتواند با آنها وارد دیالوگ شود؟

احمد ضیاءرفعت: آنچه آمریکا به عنوان گفتگو با جناح میانه‌رو طالبان طرح می‌کند، بیشتر مصرف تبلیغاتی سیاسی دارد. به این معنا که آمریکایی‌ها با توجه به خاطرات تلخی که از دوره نظامی‌گرایی بوش دارند، می‌خواهند به یکی طریقی از افزایش نیرو در افغانستان و استقرار در مرز افغانستان و پاکستان و حملات هوایی که از چندی پیش بر ضد پایگاه‌های تروریسم در داخل پاکستان آغاز کردند، متوسل به یک عملیات انهدام منابع تروریستی در داخل پاکستان شوند.

به خاطر اینکه کشور نظامی‌گر معرفی نشده باشند، سعی دارند که با عنوان کردن مسئله مذاکره با طالبان میانه‌رو نشان دهند که کشوری نیستند که همیشه در پی حل مسائل از راه نظامی‌اند. آمریکایی‌ها خوب می‌دانند که طالبان یک جریانند با هویت مشخص که بارها هم گفته‌اند که ما جریان میانه‌رو نیستیم.

آقای تقی‌زاده، به هرحال گامی برداشته شده. شما چشم‌انداز پیامدهای این گام را چگونه می‌بینید و آیا ایران به اهمیت این گام اولیه پی برده و به اهمیت اینکه یک تغییر سیاسی در واشنگتن در حال شکل‌گیری است؟

رضا تقی‌زاده: یقیناً ایران به اهمیت این تغییرات پی برده ولی تردید در این است که در ایران آمادگی و هماهنگی کامل برای عکس‌العمل نشان دادن به این تغییرات، وجود دارد یا نه. اتفاقی که در افغانستان خواهد افتاد، مشابه اتفاقی است که پیش از این در عراق روی داده است. یعنی حکومت اکثریت شیعه حالا اقلیت سنی را هم در کنار دارد و حکومت مرکزی مقتدر شده است.

در افغانستان هم حکومت کابل تقویت خواهد شد و یا هدف این است که تقویت بشود و طالبان هم به عنوان یک گروه موجود دارای حق سیاسی در کنار این حکومت قادر به عرضه نقطه نظراتشان خواهند بود.

از سوی دیگر ایران در حال تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‌ای است و در عین حال در تضاد با سیاست‌ها و نقطه نظرات منطقه‌ای آمریکا قرار دارد و زمانی از این موقعیت حمایت بهتر به عمل خواهد آمد که ایران از حالت تضاد با آمریکا خارج شود. ایران می‌تواند از این فرصت استفاده کند ولی حضور آقای آخوندزاده در کنفرانس به جای آقای متکی نشان دهنده این است که ایران همچنان دودل و مردد است.

آقای سعیدی، شما به نقش ارتش پاکستان در اوضاع افغانستان اشاره کردید. از طرف دیگر این ارتش رابطه تنگاتنگی با ارتش آمریکا دارد. این تضاد بالاخره باید حل شود. آمریکا نمی‌تواند از یک طرف به پاکستان کمک کند و پاکستان هم‌زمان به طالبان کمک کند. چشم‌انداز را چگونه می‌بینید؟

احمد سعیدی: سران ارتش پاکستان رابطه با ترکیه و آمریکا دارند اما صفوف آنها که سن‌شان بين ۲۰ و ۳۵ است با اندیشه جهاد، اسلام و اسلام‌گرایی تربیت شده‌اند. اینها را نمی‌توان یک دفعه تصفیه کرد. روابطی دارند و جنگ را جنگ مقدس می‌دانند. این گفته ایران که از حضور نیروهای خارجی در افغانستان خشنود نیست طبعاً مورد پسند آمریکا نیست. چالش‌ها در منطقه طوری است که به‌زودی حل شدنی نیست.