انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری و رویدادهای پس از آن نه تنها نیروهای سیاسی جامعه را چند دسته کرده است، بلکه در درون مجموعه روحانیت در جمهوری اسلامی هم به بحث های بسیار و موضعگیری های گوناگون دامن زده است.
آنچه بیش از همه برجسته است، آشتی بخشی از روحانیون با آیت الله حسینعلی منتظری است که نمونه های این آشتی را می توان در دیدارهای آیت الله موسوی اردبیلی، شبیری زنجانی، صانعی و دیگر روحانیون دید. نامه مهدی کروبی به آیت الله منتظری نمونه دیگر از فاصله گرفتن بخشی از روحانیت از رفتاری است که در گذشته با آیت الله منتظری شده است.
از سوی دیگر روز جمعه آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی در خطبه های نماز جمعه با اشاره به چگونگی برخورد امام اول شیعیان با مخالفان خود و همچنین چگونگی حل اختلاف های دهه اول پس از انقلاب، مخالفان خود را تهدید کرد که دوران مدارا روزی تمام خواهد شد.
برنامه رادیویی «دیدگاه ها» در این هفته به بررسی اهمیت اختلاف ها و موضعگیری های درون روحانیت و تاثیر آن بر رفتار حکومت و همچنین تحلیل آخرین موضعگیری های آقای خامنه ای می پردازد. در گفتگوی این هفته احمد قابل، روحانی منتقد نظام جمهوری اسلامی ایران در خراسان، محمد جواد اکبرین، دین پژوه در لبنان و حسن شریعتمداری، تحلیلگر سیاسی در آلمان، شرکت کرده اند.
نخستین پرسش را با آقای قابل مطرح می کنیم:
آقای قابل، با توجه به دیدارها و موضعگیری های مختلفی که در میان جامعه روحانیت اتفاق افتاده، به نظر شما این اعلام نظرها از سوی روحانیون تا چه اندازه اهمیت دارند و چه نقشی می توانند در حل بحران سیاسی جامعه بازی کنند؟
احمد قابل: بحران سیاسی در کشور ما دوطرف دارد. یک طرف مردم اند و یک طرف حاکمیت. مطمئناًَ حاکمیت هیچیک از رفتارهایی را که به سود مردم باشد، مثبت ارزیابی نمی کند. در صحبت های آقای خامنه ای هم می شد رد پای این ناراحتی را دید. اینکه حاکمیت بخواهد روحانیت با کنشهای خودش به حل بحران کمک کند، به آن معنا که هم مردم راضی بشوند و هم حاکمیت، خب حاکمیت این رویکرد را به کل کنار گذاشته و مسدود کرده است.
آقای قابل معتقد است حاکمیت تنها راه حل بحران را تمکین همگان از خواستهای خود می داند و این چیزی نیست که مردم می خواهند و یا پذیرش آن توسط روحانیون تاثیری در حل بحران خواهد گذاشت. از سوی دیگر به باور آقای قابل اگر روحانیون بخواهند در جانب مردم قرار بگیرند، حاکمیت در برابر آنها خواهد ایستاد همچنانکه در برابر مردم ایستاده است. وی می افزاید: راه رسیدن به توافق بسته شده است و تا زمانی که حاکمیت این رویکرد را کنار نگذارد، حل بحران میسر نخواهد بود.
آقای اکبرین نیز در همین زمینه با اشاره به دیدارهای مراجع با آیت الله منتظری معتقد است این دیدارها تازگی ندارد و شماری از مراجع همواره با حصر آیت الله منتظری و پاره ای از خودکامگی های رهبری مخالف بودند.
محمد جواد اکبرین: این روند اگر ادامه داشته باشد، حکومت نمی تواند در برابر جامعه بایستد. بخشی از جامعه دینی ما غیرمرتبط با مراجع است و این دسته تکلیفشان با حکومت روشن است. اساساً این جمهوری را اسلامی نمی دانند. بخش دیگری از جامعه دینی که در ارتباط با مراجع است، وقتی می بیند نسبت به مراجع هتک حرمت صورت می گیرد، نهایتاً در برابر حکومت خواهد ایستاد و حکومت در درازمدت نخواهد توانست در برابر جامعه دینی ایستادگی کند چه برسد به بخش غیردینی جامعه ایران.
***
آقای شریعتمداری، شکل گیری فکر جدیدی نسبت به برخورد با آیت الله منتظری در تلفیق با موضعگیری های آقای منتظری چه تاثیری می تواند در حل احتمالی بحران داشته باشد؟
حسن شریعتمداری: نخست این که آقای منتظری امروز مرجع تقلیدی است که یک فتوای مهم داده و آن اینست که حاکم کنونی ایران، حاکمی است جائر. به همین دلیل حکومت جور توالی فقهی دارد. کسانی که به استخدام این حکومت در می آیند، می توانند در صورتی حقوق خود را حلال بدانند که به مردم کمک کنند و نه به نیروهای درون حکومتی. تصرفات این حکومت در اموال دولتی غصب است. جمع شدن دور آقای منتظری این معنای سیاسی را دارد که در صورتی که حاکم فعلی لیاقت کافی نداشته باشد، از لحاظ تئوریک امکان جایگزینی آقای منتظری با ایشان هست.
آقای شریعتمداری معتقد است این را نباید دست کم گرفت. این وحدت با آیت الله منتظری می تواند برای آقای خامنه ای خطرناک باشد. وی معتقد است بحران کنونی در ایران فقط بحران حکومت با مردم نیست.
حسن شریعتمداری: روحانیت اگر بطور شفاف و علنی در برابر این حکومت بایستد و آنرا حکومت جور بداند، و به تدریج یکپارچه شود، سبب ریزش نیروهای خودی فعلی در داخل نظام جمهوری اسلامی خواهد شد. عده زیادی از نیروهای طرفدار حاکمیت با یکپارچه شدن روحانیت و شفاف شدن گفتمان روحانیت از این حکومت کنده خواهند شد و این آینده تداوم پیوند روحانیت با مردم را تضمین خواهد کرد.
چرا آقای خامنه ای به این صراحت اظهار می دارد که اعتماد به حکومت از بین نرفته است؟
احمد قابل: پرسش اینست که اگر آقایان به حرفشان اینقدر مطمئن اند، چرا در سه ماه پس از انتخابات برای راهپیمایی معترضان به نتیجه انتخابات، هیچگونه مجوزی صادر نکردند؟ نه تنها این، بلکه برخی مراسم که سالها اجرا می شد، مانند مراسم در مرقد آیت الله خمینی، به خاطر اینکه مردم داشتند آماده می شدند که آن مراسم شرکت کنند، آن مراسم را تعطیل کردند. مراسمی که برای سالگرد آقای طالقانی بود، را تعطیل کردند.
آقای قابل بر این باور است که ادعای گزاف حکومت با شواهدی که وجود دارد، همخوان نیستند و پیشنهاد می کند برای فهمیدن اینکه ادعای معترضان گزاف است یا ادعای حاکمیت، یک مجوز سراسری به معترضان برای راه پیمایی بدهند.
***
آقای اکبرین، آقای خامنه ای در خطبه های نماز جمعه خود، با اشاره به برخورد امیرالمومنین و آقای خمینی با مخالفین خود، گفت نظام هم حق دفاع از خودش را دارد، آیا منظور آقای خامنه ای نوعی تهدید مخالفان است که به مخالفان می گوید که کم کم دور مدارا به پایان می رسد؟
محمد جواد اکبرین: صحبت آقای خامنه ای از دو زاویه در تهدید مخالفان قابل ارزیابی است. بخش اول تفسیر تاریخی و بخش دوم تفسیر اخلاقی ماجراست. ایشان در گذشته نیز دچار خود-امامعلی پنداری بود و امروز نیز با صراحت اعلام کرده است که همانطور که امامعلی ابتدا با ملایمت برخورد می کردند و بعد برخورد تند می داشتند و به کور کردن چشم فتنه مشغول می شدند، همین روش را در نظام اسلامی نیز به کار خواهند گرفت. این سئوال مطرح خواهد شد که چه کسی به شما گفت که شما امامعلی هستید؟
جنایت هایی که در ایران صورت می گیرد، ایشان هرچقدر هم متمسک به امامعلی شود، نخواهد توانست خودش را تطهیر کند بلکه با این کار چهره امام علی با رفتار ایشان آلوده خواهد شد. اگر بخشی از جامعه ما باور کنند که امام علی چنین آدمی بوده، از او بیزار می شوند. اما در بخش دوم در بخش تفسیر اخلاقی، ایشان گفتند که لغزشهای کوچک انسان را به دره فساد اخلاقی می رساند. این تفسیر اخلاقی هم مشکلش آنجاست که ایشان در جایگاه میزان قرار گرفته و فساد اخلاقی همه را می بیند و انحراف همه را می بیند ولی یک نفر نیست که به خود ایشان بگوید شخص شما که به دلیل قدرت مطلقه بیش از هرکسی در معرض فساد مطلقه هستید، چطور به خودتان اجازه می دهید که درباره فساد دیگران صحبت کنید.
به گفته آقای اکبرین این دو تفسیر از آقای خامنه ای نشان می دهد که راهی که او در آن گام گذاشته، راهی است بی بازگشت.
آقای شریعتمداری، آقای خامنه ای با درجه بندی کردن اختلافها می گوید حکومت با دگراندیشان کاری ندارد بلکه با کسانی برخورد می کند که با نظام تعارض کنند. به نظر شما روی سخن آقای خامنه ای با چه گروههایی از جامعه می تواند باشد؟ زیرا معترضان به نتایج انتخابات همواره تاکید می کنند که با نظام تعارضی ندارند بلکه با نتیجه اعلام شده انتخابات مخالف اند.
حسن شریعتمداری: ظاهراً مراد ایشان از دگراندیشان کسانی است که در خانه خود حداکثر به طور خصوصی با زن و فرزند خود اندیشه های خود را مطرح می کنند. مراد ایشان از دگراندیش کسی است که در خلوت خود از حوزه اندیشه به ابراز نمی رسد. بسیاری از کسانی که در این نظام حذف شدند کسانی بودند که به اساس جمهوری اسلامی باور داشتند، به معیارهای آقای خمینی که در آن بسیار حرف هست، باور داشتند و فقط به روشها اعتراض داشتند. هرچند باید بگوییم که آنچه که آقای خمینی کرد بدتر از آن چیزی است که آقای خامنه ای کرد.
فقط جامعه است که عوض شده است. ایشان دارند به ابتدای انقلاب حواله می دهند که در آن زمان ناروایی های بیشتری صورت گرفت. فقط نسلی بود که در برابر کاریزما و اقتدار آقای خمینی مات و مبهوت شده بود و امروز نسل جدید چشمش باز شده و حاضر نیست آقای خامنه ای را در آن مقام تحمل کند.
آنچه بیش از همه برجسته است، آشتی بخشی از روحانیون با آیت الله حسینعلی منتظری است که نمونه های این آشتی را می توان در دیدارهای آیت الله موسوی اردبیلی، شبیری زنجانی، صانعی و دیگر روحانیون دید. نامه مهدی کروبی به آیت الله منتظری نمونه دیگر از فاصله گرفتن بخشی از روحانیت از رفتاری است که در گذشته با آیت الله منتظری شده است.
از سوی دیگر روز جمعه آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی در خطبه های نماز جمعه با اشاره به چگونگی برخورد امام اول شیعیان با مخالفان خود و همچنین چگونگی حل اختلاف های دهه اول پس از انقلاب، مخالفان خود را تهدید کرد که دوران مدارا روزی تمام خواهد شد.
برنامه رادیویی «دیدگاه ها» در این هفته به بررسی اهمیت اختلاف ها و موضعگیری های درون روحانیت و تاثیر آن بر رفتار حکومت و همچنین تحلیل آخرین موضعگیری های آقای خامنه ای می پردازد. در گفتگوی این هفته احمد قابل، روحانی منتقد نظام جمهوری اسلامی ایران در خراسان، محمد جواد اکبرین، دین پژوه در لبنان و حسن شریعتمداری، تحلیلگر سیاسی در آلمان، شرکت کرده اند.
نخستین پرسش را با آقای قابل مطرح می کنیم:
آقای قابل، با توجه به دیدارها و موضعگیری های مختلفی که در میان جامعه روحانیت اتفاق افتاده، به نظر شما این اعلام نظرها از سوی روحانیون تا چه اندازه اهمیت دارند و چه نقشی می توانند در حل بحران سیاسی جامعه بازی کنند؟
احمد قابل: بحران سیاسی در کشور ما دوطرف دارد. یک طرف مردم اند و یک طرف حاکمیت. مطمئناًَ حاکمیت هیچیک از رفتارهایی را که به سود مردم باشد، مثبت ارزیابی نمی کند. در صحبت های آقای خامنه ای هم می شد رد پای این ناراحتی را دید. اینکه حاکمیت بخواهد روحانیت با کنشهای خودش به حل بحران کمک کند، به آن معنا که هم مردم راضی بشوند و هم حاکمیت، خب حاکمیت این رویکرد را به کل کنار گذاشته و مسدود کرده است.
آقای قابل معتقد است حاکمیت تنها راه حل بحران را تمکین همگان از خواستهای خود می داند و این چیزی نیست که مردم می خواهند و یا پذیرش آن توسط روحانیون تاثیری در حل بحران خواهد گذاشت. از سوی دیگر به باور آقای قابل اگر روحانیون بخواهند در جانب مردم قرار بگیرند، حاکمیت در برابر آنها خواهد ایستاد همچنانکه در برابر مردم ایستاده است. وی می افزاید: راه رسیدن به توافق بسته شده است و تا زمانی که حاکمیت این رویکرد را کنار نگذارد، حل بحران میسر نخواهد بود.
آقای اکبرین نیز در همین زمینه با اشاره به دیدارهای مراجع با آیت الله منتظری معتقد است این دیدارها تازگی ندارد و شماری از مراجع همواره با حصر آیت الله منتظری و پاره ای از خودکامگی های رهبری مخالف بودند.
محمد جواد اکبرین: این روند اگر ادامه داشته باشد، حکومت نمی تواند در برابر جامعه بایستد. بخشی از جامعه دینی ما غیرمرتبط با مراجع است و این دسته تکلیفشان با حکومت روشن است. اساساً این جمهوری را اسلامی نمی دانند. بخش دیگری از جامعه دینی که در ارتباط با مراجع است، وقتی می بیند نسبت به مراجع هتک حرمت صورت می گیرد، نهایتاً در برابر حکومت خواهد ایستاد و حکومت در درازمدت نخواهد توانست در برابر جامعه دینی ایستادگی کند چه برسد به بخش غیردینی جامعه ایران.
***
آقای شریعتمداری، شکل گیری فکر جدیدی نسبت به برخورد با آیت الله منتظری در تلفیق با موضعگیری های آقای منتظری چه تاثیری می تواند در حل احتمالی بحران داشته باشد؟
حسن شریعتمداری: نخست این که آقای منتظری امروز مرجع تقلیدی است که یک فتوای مهم داده و آن اینست که حاکم کنونی ایران، حاکمی است جائر. به همین دلیل حکومت جور توالی فقهی دارد. کسانی که به استخدام این حکومت در می آیند، می توانند در صورتی حقوق خود را حلال بدانند که به مردم کمک کنند و نه به نیروهای درون حکومتی. تصرفات این حکومت در اموال دولتی غصب است. جمع شدن دور آقای منتظری این معنای سیاسی را دارد که در صورتی که حاکم فعلی لیاقت کافی نداشته باشد، از لحاظ تئوریک امکان جایگزینی آقای منتظری با ایشان هست.
آقای شریعتمداری معتقد است این را نباید دست کم گرفت. این وحدت با آیت الله منتظری می تواند برای آقای خامنه ای خطرناک باشد. وی معتقد است بحران کنونی در ایران فقط بحران حکومت با مردم نیست.
حسن شریعتمداری: روحانیت اگر بطور شفاف و علنی در برابر این حکومت بایستد و آنرا حکومت جور بداند، و به تدریج یکپارچه شود، سبب ریزش نیروهای خودی فعلی در داخل نظام جمهوری اسلامی خواهد شد. عده زیادی از نیروهای طرفدار حاکمیت با یکپارچه شدن روحانیت و شفاف شدن گفتمان روحانیت از این حکومت کنده خواهند شد و این آینده تداوم پیوند روحانیت با مردم را تضمین خواهد کرد.
چرا آقای خامنه ای به این صراحت اظهار می دارد که اعتماد به حکومت از بین نرفته است؟
احمد قابل: پرسش اینست که اگر آقایان به حرفشان اینقدر مطمئن اند، چرا در سه ماه پس از انتخابات برای راهپیمایی معترضان به نتیجه انتخابات، هیچگونه مجوزی صادر نکردند؟ نه تنها این، بلکه برخی مراسم که سالها اجرا می شد، مانند مراسم در مرقد آیت الله خمینی، به خاطر اینکه مردم داشتند آماده می شدند که آن مراسم شرکت کنند، آن مراسم را تعطیل کردند. مراسمی که برای سالگرد آقای طالقانی بود، را تعطیل کردند.
آقای قابل بر این باور است که ادعای گزاف حکومت با شواهدی که وجود دارد، همخوان نیستند و پیشنهاد می کند برای فهمیدن اینکه ادعای معترضان گزاف است یا ادعای حاکمیت، یک مجوز سراسری به معترضان برای راه پیمایی بدهند.
***
آقای اکبرین، آقای خامنه ای در خطبه های نماز جمعه خود، با اشاره به برخورد امیرالمومنین و آقای خمینی با مخالفین خود، گفت نظام هم حق دفاع از خودش را دارد، آیا منظور آقای خامنه ای نوعی تهدید مخالفان است که به مخالفان می گوید که کم کم دور مدارا به پایان می رسد؟
محمد جواد اکبرین: صحبت آقای خامنه ای از دو زاویه در تهدید مخالفان قابل ارزیابی است. بخش اول تفسیر تاریخی و بخش دوم تفسیر اخلاقی ماجراست. ایشان در گذشته نیز دچار خود-امامعلی پنداری بود و امروز نیز با صراحت اعلام کرده است که همانطور که امامعلی ابتدا با ملایمت برخورد می کردند و بعد برخورد تند می داشتند و به کور کردن چشم فتنه مشغول می شدند، همین روش را در نظام اسلامی نیز به کار خواهند گرفت. این سئوال مطرح خواهد شد که چه کسی به شما گفت که شما امامعلی هستید؟
جنایت هایی که در ایران صورت می گیرد، ایشان هرچقدر هم متمسک به امامعلی شود، نخواهد توانست خودش را تطهیر کند بلکه با این کار چهره امام علی با رفتار ایشان آلوده خواهد شد. اگر بخشی از جامعه ما باور کنند که امام علی چنین آدمی بوده، از او بیزار می شوند. اما در بخش دوم در بخش تفسیر اخلاقی، ایشان گفتند که لغزشهای کوچک انسان را به دره فساد اخلاقی می رساند. این تفسیر اخلاقی هم مشکلش آنجاست که ایشان در جایگاه میزان قرار گرفته و فساد اخلاقی همه را می بیند و انحراف همه را می بیند ولی یک نفر نیست که به خود ایشان بگوید شخص شما که به دلیل قدرت مطلقه بیش از هرکسی در معرض فساد مطلقه هستید، چطور به خودتان اجازه می دهید که درباره فساد دیگران صحبت کنید.
به گفته آقای اکبرین این دو تفسیر از آقای خامنه ای نشان می دهد که راهی که او در آن گام گذاشته، راهی است بی بازگشت.
آقای شریعتمداری، آقای خامنه ای با درجه بندی کردن اختلافها می گوید حکومت با دگراندیشان کاری ندارد بلکه با کسانی برخورد می کند که با نظام تعارض کنند. به نظر شما روی سخن آقای خامنه ای با چه گروههایی از جامعه می تواند باشد؟ زیرا معترضان به نتایج انتخابات همواره تاکید می کنند که با نظام تعارضی ندارند بلکه با نتیجه اعلام شده انتخابات مخالف اند.
حسن شریعتمداری: ظاهراً مراد ایشان از دگراندیشان کسانی است که در خانه خود حداکثر به طور خصوصی با زن و فرزند خود اندیشه های خود را مطرح می کنند. مراد ایشان از دگراندیش کسی است که در خلوت خود از حوزه اندیشه به ابراز نمی رسد. بسیاری از کسانی که در این نظام حذف شدند کسانی بودند که به اساس جمهوری اسلامی باور داشتند، به معیارهای آقای خمینی که در آن بسیار حرف هست، باور داشتند و فقط به روشها اعتراض داشتند. هرچند باید بگوییم که آنچه که آقای خمینی کرد بدتر از آن چیزی است که آقای خامنه ای کرد.
فقط جامعه است که عوض شده است. ایشان دارند به ابتدای انقلاب حواله می دهند که در آن زمان ناروایی های بیشتری صورت گرفت. فقط نسلی بود که در برابر کاریزما و اقتدار آقای خمینی مات و مبهوت شده بود و امروز نسل جدید چشمش باز شده و حاضر نیست آقای خامنه ای را در آن مقام تحمل کند.
