چند روز پس از حمله فراگیر نیروهای هوادار دولت به دفاتر آیتالله یوسف صانعی در شهرهای مختلف ایران، اکنون جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، در قالب یک پرسش و پاسخ اعلام کرده است که این روحانی منتقد دولت و حامی اصلاحطلبان فاقد «ملاکهای لازم برای تصدی مرجعیت» است.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که در سالهای پس از انقلاب اسلامی بیشتر در کنترل نیروهای محافظهکار بوده است، در پاسخ به سؤال افرادی که خود را «جمعی از استادان و فضلای حوزههای علمیه» معرفی کردهاند، آورده است که پس از تحقیقات یک سال گذشته و جلسات متعدد به این نتیجه رسیده است که آیتالله صانعی فاقد ملاکهای مرجعیت است.
این پرسش و پاسخ در پایگاه اطلاعرسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم منتشر شده است. پیشتر گفته میشد که این نهاد حوزوی که توسط آیتالله محمد یزدی، از حامیان دولت، اداره میشود قرار است فهرستی جدید از مراجع تقلید را معرفی کند که این گمانهزنی توسط آیتالله مقتدایی نایب رئیس این جامعه رد شد.
در فقه شیعه اصول دین تحقیقی است اما عامه مردم که مقلدان خوانده میشوند در احکام و فروع دین از فتاوای روحانیون ارشدی که از آنها به عنوان مراجع تقلید یاد میشود، پیروی میکنند.
بر اساس نظر فقهی بسیاری از عالمان شیعه، مرجع تقلید بایستی که مرد، بالغ، عاقل، شيعه دوازده امامى، حلالزاده، زنده، عادل و نيز اعلم باشد. همچنین فقه شیعه، شناخت مجتهد جایز التقلید را از سه راه ممکن میداند که شامل یقین خود مقلد، تصدیق دو نفر عالم عادل و تصدیق عدهاى از اهل علم است.
بحث مرجعیت آیتالله صانعی پس از آن در مرکز حملات هواداران دولت قرار گرفت که این مرجع تقلید شیعه در ماههای پس از برگزاری انتخابات بحثبرانگیز خرداد ۸۸، در بیانیهها و سخنرانیهای مختلف به انتقاد از شرایط کنونی و دولت محمود احمدینژاد پرداخت و در کنار چهرههای دیگری چون آیتالله منتظری حمایت خود را از معترضان کتمان نکرد.
پس از آن در شرایطی که با درگذشت آیتالله منتظری بسیاری از مقلدان وی به دنبال مرجع جانشین آیتالله منتظری بودند، شعارهای مردمی در تشییع آیتالله منتظری حکایت از آن داشت که بسیاری آیتالله صانعی را جانشین آیتالله منتظری میدانند.
این شعارها نقطه آغاز حملات سامان یافته حامیان دولت به دفاتر آیتالله صانعی در قم، مشهد، تهران و بسیاری از شهرهای ایران شد.
آیتالله یوسف صانعی که متولد سال ۱۳۱۶ هجری شمسی است، در دوران آیتالله خمینی از مقامات ارشد قضایی ایران بود و پس از کنارهگیری از مناصب حکومتی در اواسط دهه ۶۰ به قم بازگشت و به تدریس و تحقیق در حوزه علمیه قم ادامه داد.
اما با وجود آنکه دفتر این مرجع تقلید حامی اصلاحطلبان از سال ۱۳۷۲ اقدام به انتشار رساله عملیه وی کرد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حاضر نشد در سال ۷۳ نام وی را در شمار مراجعی که از نظر این جامعه جایزالتقلید هستند قرار دهد.
این موضوع اما مانع از اقبال مردم به مرجعیت آیتالله صانعی نشد و این روحانی نزدیک به آیتالله خمینی که به فتوای فقهی بدیع بهویژه در حوزه حقوق زنان شهرت دارد، به توسعه دفاتر پاسخگویی خود در مناطق مختلف ایران اقدام کرد.
در فهرست هفتنفره مراجع جایزالتقلید جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که در سال ۷۳ انتشار یافت نام شش استاد وقت حوزه علمیه قم، محمد فاضل لنکرانی، محمدتقی بهجت، حسین وحید خراسانی، میرزا جواد تبریزی، موسی شبیری زنجانی و ناصر مکارم شیرازی به چشم میخورد و این نهاد حوزوی نام آیتالله خامنهای رهبر ایران را نیز به عنوان مرجع جایزالتقلید اعلام کرد.
با این حال در فهرست منتشره حتی اشارهای به نام آیتالله علی سیستانی، رهبر شیعیان عراق، و آیتالله حسینعلی منتظری، سرشناسترين روحانی مخالف حکومت، که در آن زمان نیز مقلدان فراونی در عراق و ایران داشتند نشده بود.
در زمان انتشار اسامی مراجع جایزالتقلید از سوی جامعه مدرسین، برخی از کارشناسان آشنا به مسائل حوزههای علميه از فهرست منتشر شده انتقاد کرده و گفته بودند که اين نهاد حوزوی بيشتر روحانيون نزديک به حکومت جمهوری اسلامی را به عنوان مرجع تقليد معرفی کرده است.
از جمله معرفی آیتالله خامنهای به عنوان مرجع تقلید بحثبرانگیز شد، به گونهای که حتی چهره محافظهکاری چون آیتالله آذری قمی، معتقد بود که این انتخاب بر خلاف ضوابط شرعی و قانونی انجام شده و آیتالله خامنهای حایز شرایط مرجعیت نیست.
در فاصله ۱۵ سالی که از انتشار این فهرست میگذرد، از میان روحانیونی که جامعه مدرسین در آن زمان به عنوان مراجع جایزالتقلید معرفی کرد، آقایان فاضل لنکرانی، بهجت و تبریزی در قید حیات نیستند اما در این مدت شماری دیگری از استادان حوزوی با انتشار رسالههای عملیه خود به جمع مراجع تقلید پیوستند.
در میان مراجع جدید شماری از روحانیون ارشد اصلاحطلب، همچون عبدالکریم موسوی اردبیلی، یوسف صانعی و اسدالله بیات زنجانی، و نیز شماری از روحانیون ارشد محافظهکار، همچون لطفالله صافی گلپایگانی، عبدالله جوادی آملی، جعفر سبحانی و محمدعلی گرامی حضور دارند، اما جامعه مدرسین که به محافظهکاران نزدیک است، چه در زمان مدیریت آیتالله مشکینی و چه پس از آن در زمان مدیریت آیتالله محمد یزدی، مراجع جدید را در فهرست مراجع جایزالتقلید خود قرار نداده است.
بیشتر بخوانید:
این پرسش و پاسخ در پایگاه اطلاعرسانی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم منتشر شده است. پیشتر گفته میشد که این نهاد حوزوی که توسط آیتالله محمد یزدی، از حامیان دولت، اداره میشود قرار است فهرستی جدید از مراجع تقلید را معرفی کند که این گمانهزنی توسط آیتالله مقتدایی نایب رئیس این جامعه رد شد.
در فقه شیعه اصول دین تحقیقی است اما عامه مردم که مقلدان خوانده میشوند در احکام و فروع دین از فتاوای روحانیون ارشدی که از آنها به عنوان مراجع تقلید یاد میشود، پیروی میکنند.
بر اساس نظر فقهی بسیاری از عالمان شیعه، مرجع تقلید بایستی که مرد، بالغ، عاقل، شيعه دوازده امامى، حلالزاده، زنده، عادل و نيز اعلم باشد. همچنین فقه شیعه، شناخت مجتهد جایز التقلید را از سه راه ممکن میداند که شامل یقین خود مقلد، تصدیق دو نفر عالم عادل و تصدیق عدهاى از اهل علم است.
بحث مرجعیت آیتالله صانعی پس از آن در مرکز حملات هواداران دولت قرار گرفت که این مرجع تقلید شیعه در ماههای پس از برگزاری انتخابات بحثبرانگیز خرداد ۸۸، در بیانیهها و سخنرانیهای مختلف به انتقاد از شرایط کنونی و دولت محمود احمدینژاد پرداخت و در کنار چهرههای دیگری چون آیتالله منتظری حمایت خود را از معترضان کتمان نکرد.
پس از آن در شرایطی که با درگذشت آیتالله منتظری بسیاری از مقلدان وی به دنبال مرجع جانشین آیتالله منتظری بودند، شعارهای مردمی در تشییع آیتالله منتظری حکایت از آن داشت که بسیاری آیتالله صانعی را جانشین آیتالله منتظری میدانند.
این شعارها نقطه آغاز حملات سامان یافته حامیان دولت به دفاتر آیتالله صانعی در قم، مشهد، تهران و بسیاری از شهرهای ایران شد.
آیتالله یوسف صانعی که متولد سال ۱۳۱۶ هجری شمسی است، در دوران آیتالله خمینی از مقامات ارشد قضایی ایران بود و پس از کنارهگیری از مناصب حکومتی در اواسط دهه ۶۰ به قم بازگشت و به تدریس و تحقیق در حوزه علمیه قم ادامه داد.
اما با وجود آنکه دفتر این مرجع تقلید حامی اصلاحطلبان از سال ۱۳۷۲ اقدام به انتشار رساله عملیه وی کرد، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم حاضر نشد در سال ۷۳ نام وی را در شمار مراجعی که از نظر این جامعه جایزالتقلید هستند قرار دهد.
این موضوع اما مانع از اقبال مردم به مرجعیت آیتالله صانعی نشد و این روحانی نزدیک به آیتالله خمینی که به فتوای فقهی بدیع بهویژه در حوزه حقوق زنان شهرت دارد، به توسعه دفاتر پاسخگویی خود در مناطق مختلف ایران اقدام کرد.
در فهرست هفتنفره مراجع جایزالتقلید جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که در سال ۷۳ انتشار یافت نام شش استاد وقت حوزه علمیه قم، محمد فاضل لنکرانی، محمدتقی بهجت، حسین وحید خراسانی، میرزا جواد تبریزی، موسی شبیری زنجانی و ناصر مکارم شیرازی به چشم میخورد و این نهاد حوزوی نام آیتالله خامنهای رهبر ایران را نیز به عنوان مرجع جایزالتقلید اعلام کرد.
با این حال در فهرست منتشره حتی اشارهای به نام آیتالله علی سیستانی، رهبر شیعیان عراق، و آیتالله حسینعلی منتظری، سرشناسترين روحانی مخالف حکومت، که در آن زمان نیز مقلدان فراونی در عراق و ایران داشتند نشده بود.
در زمان انتشار اسامی مراجع جایزالتقلید از سوی جامعه مدرسین، برخی از کارشناسان آشنا به مسائل حوزههای علميه از فهرست منتشر شده انتقاد کرده و گفته بودند که اين نهاد حوزوی بيشتر روحانيون نزديک به حکومت جمهوری اسلامی را به عنوان مرجع تقليد معرفی کرده است.
از جمله معرفی آیتالله خامنهای به عنوان مرجع تقلید بحثبرانگیز شد، به گونهای که حتی چهره محافظهکاری چون آیتالله آذری قمی، معتقد بود که این انتخاب بر خلاف ضوابط شرعی و قانونی انجام شده و آیتالله خامنهای حایز شرایط مرجعیت نیست.
در فاصله ۱۵ سالی که از انتشار این فهرست میگذرد، از میان روحانیونی که جامعه مدرسین در آن زمان به عنوان مراجع جایزالتقلید معرفی کرد، آقایان فاضل لنکرانی، بهجت و تبریزی در قید حیات نیستند اما در این مدت شماری دیگری از استادان حوزوی با انتشار رسالههای عملیه خود به جمع مراجع تقلید پیوستند.
در میان مراجع جدید شماری از روحانیون ارشد اصلاحطلب، همچون عبدالکریم موسوی اردبیلی، یوسف صانعی و اسدالله بیات زنجانی، و نیز شماری از روحانیون ارشد محافظهکار، همچون لطفالله صافی گلپایگانی، عبدالله جوادی آملی، جعفر سبحانی و محمدعلی گرامی حضور دارند، اما جامعه مدرسین که به محافظهکاران نزدیک است، چه در زمان مدیریت آیتالله مشکینی و چه پس از آن در زمان مدیریت آیتالله محمد یزدی، مراجع جدید را در فهرست مراجع جایزالتقلید خود قرار نداده است.