سال هاست که از پیشنهاد ایران و کشورهای منطقه و همسایه ایران به سازمان ملل برای ثبت نوروز در تقویم جهانی، به عنوان میارث معنوی بشر می گذرد.
اما سرانجام پیش از پایان سال ۱۳۸۸ سازمان ملل این قطعنامه را تصویب کرد و از این به بعد کشورهای عضو این سازمان باید در تقویم های رسمی خودشان روز ۲۱ مارس برابر با اول فروردین را به عنوان روز نوروز ثبت کنند.
دکتر جلیل دوستخواه، ایرانشناس و شاهنامه پژوه صاحب نام ایرانی در مجله فرهنگی هنری رادیو فردا میهمان ماست تا در این مورد با او گفت و گو کنیم.
یونسکو چند سال پیش این قطعنامه را تصویب کرد و آن را به مجمع عمومی سازمان ملل ارجاع داد و اکنون نیز در مجمع عمومی به تصویب نهایی رسید و یک تصویب نامه در این زمینه منتشر شد.
اهمیت مسئله در این است که تاکنون هر چه یونسکو در مورد آثار ایران تصویب کرده است – مثل میدان نقش جهان اصفهان که هنوز هم جنجال پیش آمده بر سر این موضوع ادامه دارد- نوعی میراث مادی بوده است.
در این سازمان اصطلاحی به نام «میراث معنوی» وجود دارد. که میراث معنوی در مقابل میراث محسوس و ملموس و مادی است. نوروز هم یک نوع میراث معنوی محاسبه می شود.
اهمیت این موضوع در این است که برای اولین بار شاهد ثبت میراثی هستیم که با ملت های همسایه مشترک است. حتی با ملت هایی که فارسی زبان نیستند اشتراک دارد. مثلا درترکیه، قرقیزستان و قزاقستان و امثال این کشورها که به زبان ترکی صحبت می کنند هم مراسم نوروز اجرا می شود.
اگر چه ما با مطالعه تاریخ می دانیم که اینها همگی بخشی از ایران فرهنگی هستند. ایرانی که فرهنگ آن تا پیش از این در این کشورها نفوذ داشته و تاثیرگذار بوده است و آنها شاخه های وابسته به فرهنگ ایرانی هستند.
به نوعی می شود گفت این نوعی یگانگی فرهنگی – یا با کمی تخفیف – نوعی نزدیکی فرهنگی است. و یونسکو فقط آن را به ثبت رسانده است.
در نوروز با توجه به اسناد و مدارک و تصاویر موجود ما شاهد آن هستیم که با آب و تاب بسیاری این کشورها –هم کشورهای فارسی زبانی مانند افغانستان و تاجیکستان– و هم کشورهای غیر فارسی زبان مانند ترکیه، به رغم اینکه فارس زبان نیستند و زبانشان ترکی است، این مراسم را در استادیوم های بزرگ و بسیار مفصل جشن می گیرند. این کاری است که خود ما ایرانیان نمی کنیم، یعنی جشن نوروز را در یک ورزشگاه بزرگ برگزار نمی کنیم.
اما سرانجام پیش از پایان سال ۱۳۸۸ سازمان ملل این قطعنامه را تصویب کرد و از این به بعد کشورهای عضو این سازمان باید در تقویم های رسمی خودشان روز ۲۱ مارس برابر با اول فروردین را به عنوان روز نوروز ثبت کنند.
دکتر جلیل دوستخواه، ایرانشناس و شاهنامه پژوه صاحب نام ایرانی در مجله فرهنگی هنری رادیو فردا میهمان ماست تا در این مورد با او گفت و گو کنیم.
- آقای دکتر دوستخواه، این که یونسکو روز نوروز را در سازمان ملل به عنوان میراث بشری اعلام و ثبت می کند به چه معناست و چه اهمیتی دارد؟
یونسکو چند سال پیش این قطعنامه را تصویب کرد و آن را به مجمع عمومی سازمان ملل ارجاع داد و اکنون نیز در مجمع عمومی به تصویب نهایی رسید و یک تصویب نامه در این زمینه منتشر شد.
اهمیت مسئله در این است که تاکنون هر چه یونسکو در مورد آثار ایران تصویب کرده است – مثل میدان نقش جهان اصفهان که هنوز هم جنجال پیش آمده بر سر این موضوع ادامه دارد- نوعی میراث مادی بوده است.
- پرسش من این است که وقتی ما صحبت از ثبت جایی مثل میدان نقش جهان به عنوان میراث فرهنگی جهانی را به میان می آوریم این میدان یک محل عینی است. می دانیم که هر نوع دخل و تصرف در این اثر ثبت شده با واکنش یونسکو مواجه خواهد شد. اما ثبت اثر غیر ملموسی مانند نوروز در یونسکو به چه معناست؟
در این سازمان اصطلاحی به نام «میراث معنوی» وجود دارد. که میراث معنوی در مقابل میراث محسوس و ملموس و مادی است. نوروز هم یک نوع میراث معنوی محاسبه می شود.
اهمیت این موضوع در این است که برای اولین بار شاهد ثبت میراثی هستیم که با ملت های همسایه مشترک است. حتی با ملت هایی که فارسی زبان نیستند اشتراک دارد. مثلا درترکیه، قرقیزستان و قزاقستان و امثال این کشورها که به زبان ترکی صحبت می کنند هم مراسم نوروز اجرا می شود.
اگر چه ما با مطالعه تاریخ می دانیم که اینها همگی بخشی از ایران فرهنگی هستند. ایرانی که فرهنگ آن تا پیش از این در این کشورها نفوذ داشته و تاثیرگذار بوده است و آنها شاخه های وابسته به فرهنگ ایرانی هستند.
- می شود گفت به عبارتی منظور شما این است که مراسمی مثل نوروز این توانایی را دارد که کشورهای پراکنده اطراف را به نوعی به همدیگر نزدیک کند و یک جور وحدت فرهنگی را القا کند؟
به نوعی می شود گفت این نوعی یگانگی فرهنگی – یا با کمی تخفیف – نوعی نزدیکی فرهنگی است. و یونسکو فقط آن را به ثبت رسانده است.
در نوروز با توجه به اسناد و مدارک و تصاویر موجود ما شاهد آن هستیم که با آب و تاب بسیاری این کشورها –هم کشورهای فارسی زبانی مانند افغانستان و تاجیکستان– و هم کشورهای غیر فارسی زبان مانند ترکیه، به رغم اینکه فارس زبان نیستند و زبانشان ترکی است، این مراسم را در استادیوم های بزرگ و بسیار مفصل جشن می گیرند. این کاری است که خود ما ایرانیان نمی کنیم، یعنی جشن نوروز را در یک ورزشگاه بزرگ برگزار نمی کنیم.
