تمدید هفت ماهه مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۶ قدرت بزرگ جهان (آمریکا، فرانسه، انگلیس، چین، روسیه و آلمان) احتمالا روند مذاکرات را پیچیده‌تر خواهد کرد و بر رسیدن به توافق نهایی و نیز سیاست داخلی دولت ایران تاثیر منفی خواهد داشت.
دو مهره اصلی این مذاکرات ایران و ایالات متحده هستند. پرسش اصلی اینجاست که آثار تمدید مذاکرات بر سیاست داخلی ایران و واشنگتن به چه نحو خواهد بود؟ و چطور بده بستان‌ها و جنجال‌های سیاسی در ایران و آمریکا بر آینده مذاکرات هسته‌ای تاثیر خواهند گذاشت؟
پس از تمدید مذاکرات، حسن روحانی در تلویزیون دولتی ایران اعلام کرد به مردم ایران قول خواهد داد که چرخه سانتریفیوژها هرگز از حرکت باز نایستد. مانند باراک اوباما روحانی نیز سعی داشت به مردم ایران چنین القا کند که ایران تا کنون پیروز مذاکرات بوده است. اما وضعیت سیاست داخلی و اقتصادی ایران بسیار پیچیده‌تر و بی‌ثبات‌تر از این هاست. جناح، رسانه‌ها و روزنامه‌های تندروی ایران، و جمهوری‌خواهان ایالات متحده آمریکا در این مسئله نقشی تعیین کننده دارند.
اقتصاد داخلی ایران
از دید اقتصادی، برداشته شدن ۷۰۰ میلیون دلاری تحریم‌ها تا حدی به رشد اقتصاد ایران کمک و درآمدی برابر فروش ۳۵۰۰۰۰ بشکه نفت در روز را نصیب این کشور می‌کند.
ظرف چند ماه آینده تهران برای برداشته شدن میزان بیشتر تحریم‌ها و انعقاد قراردادهای اقتصادی مانند صادرات گاز و دیگر کالا‌ها از جمله به چند کشور اروپایی و آسیای جنوب شرقی؛ چون فرانسه، آلمان، روسیه، ژاپن و چین تلاش می‌کند.
صادرات برخی از کشورهای اروپایی به ایران در سایه امید ناشی از مذاکرات هسته‌ای اکنون نیز شاهد افزایش بوده است. به گزارش روزنامه دولتی تهران تایمز، آلمان در حال حاضر اصلی‌ترین شریک جهانی ایران است. این روزنامه می‌نویسد: «ارزش کالاهای صادره از این کشور اروپایی (آلمان) به ایران در ژوئن ۲۰۱۴ به ۲۰۷ میلیون یورو رسید که نسبت به صادرات سال ۲۰۱۳ در همین ماه ۸۸ درصد افزایش داشت.»
با این حال، تهران برای خروج کامل از بحران اقتصادی و تقویت اقتصادش ناچار می‌بایست در جهت برداشته شدن کامل تحریم‌ها تلاش کند.
سیاست داخلی ایران
اصلی‌ترین بازیگر صحنه سیاسی ایران، یعنی آیت‌الله خامنه‌ای، احتمالا همچنان سیاست دو پهلویش را ادامه خواهد داد. تحریم‌های اقتصادی و انزوای سیاسی تهران همچنان قدرت طبقه حاکمه در ایران را تهدید می‌کنند. در نتیجه آیت الله خامنه‌ای به نظر چاره‌ای جز ادامه سیاست دوپهلویش ندارد.
از سویی، رهبر ایران همچنان حمایتش از روحانی، ظریف و تیم تکنوکراتشان را ادامه خواهد داد. این حمایت به روحانی اجازه می‌دهد مذاکرات را در فرصت تمدید شده و تا رسیدن به یک توافق نهایی دنبال کند.
با این حال، بزرگ‌ترین هدف خامنه‌ای و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هیچ تغییری نخواهد کرد. رهبر ایران همچنان به دنبال توافقی هسته‌‌ای‌ست که در آن تحریم‌های اقتصادی پیش از حصول اطمینان از اعمال استانداردهای مد نظر آژانس هسته‌ای و جامعه بین المللی برداشته خواهند شد.
به علاوه، آیت‌الله خامنه‌ای و مقامات عالی رتبه سپاه پاسداران که برنامه هسته‌ای ایران را کنترل می‌کنند همچنان موضع خود در قبال تعداد سانتریفیوژهای مجاز برای ایران و نیز وضعیت آب سنگین و رآکتور اراک را حفظ کرده‌اند.
روی دوم سیاست آیت الله خامنه‌ای حمایت از تندرو‌ها و محافظه کارانی است که هسته پایگاه اجتماعی او را تشگیل می‌دهند. در این راستا خامنه‌ای هر چند یک بار سخنرانی‌های تندی ایراد و در آن‌ها غرب را متهم می‌کند و مذاکرات هسته‌ای را بی‌نتیجه می‌داند.
برای مثال این هفته آیت‌الله خامنه‌ای ضمن اجازه دادن به روحانی برای ادامه مذاکرات اعلام کرد که «غرب» و «کشورهای استعمارگر» نمی‌توانند جمهوری اسلامی ایران را به زانو در آورند.
خامنه‌ای تلاش می‌کند از طریق این سیاست دو پهلو حمایت هر دو جبهه‌ای که قدرت او را تثبیت می‌کنند داشته باشد. بدین ترتیب او ضمن اینکه امیدوار است مذاکره هسته‌ای فورا به رفع تحریم‌ها بیانجامد در صورت بی‌نتیجه ماندن مذاکرات هر مسئولیتی در این رابطه را از خود ساقط کرده است.
جناح تندرو در تلاش است تا بی‌کفایتی و پوچ بودن وعده‌های روحانی را به اثبات برساند. این جناح حتی ممکنه است تلاش کند تا برخی از سیاستمداران تیم روحانی چون ظریف را از صحنه حذف کند.
به علاوه، روی قدرت آمدن جناح جمهوری‌خواه در سنای آمریکا احتمال طرح لایحه‌ای در جهت تحریم بیشتر ایران در ماه ژنویه را افزایش می‌دهد. گرچه اوباما قدرت دارد با توجه به تاثیر نامطلوب چنین لایحه‌ای بر روند مذاکرات آن را وتو کند. از سوی دیگر، آنچه بیشتر روند مذاکرات را دشوار می‌سازد تاثیری است که سیاست داخلی می‌تواند بر عملکرد دو دولت روحانی و اوباما در بر داشته باشد. به عبارت بهتر تمدید مذاکرات با فرصت دادن بیشتر به جناح‌های تند رو در ایران و آمریکا موجب پیچیده‌تر شدن گفت‌و‌گو‌ها می‌شود.
------------------------------
یادداشت‌ها بیانگر نظر نویسندگان آنهاست و نه بازتاب دیدگاه‌های رادیو فردا.
* دکتر مجید رفیع‌زاده پیشتر به عنوان پژوهشگر مرکز بین‌المللی وودرو ویلسون و شورای ملی روابط امریکا و کشورهای عربی فعال بود. نوشته‌های وی در نشریه‌هایی همانند هرالد تریبیون، لس‌آنجلس تایمز، سی ان ان، فورن پالیسی، نیشن، نیوز ویک، هافینگتون پست منتشر می‌شود.
