فضيلت رواداری

مفهوم «فضيلت» ممکن است برای بسياری واژه‌ای کهنه وفرسوده باشد اما به نظر می‌رسد بيش از هر زمان ديگری لازم و ضروری است. آن‌چه که تاريخ تمدن بشر به ما می‌‌آموزد اين است جوامعی که از فضيلت دور شده‌اند، بی‌ معنا و مبتذل شده و آنچه که باقی می‌ماند خودخواهی‌ و فردگرايی لذت‌جويانه است.

ولی‌ حس مشترک زندگی جمعی بدون فضيلت امکان پذير نيست زيرا کيفيت امر با هم زيستن بر پايه کيفيت فضيلت انسان قرار گرفته است. بنابراين فضيلت شاخصی برای کرامت انسانی و شايستگی اوست که سقراط زمانی که به دنبال کشف معنای حقيقت و آزادی بود جويايش بود و ارسطو از آن به عنوان بهترين زندگی‌ که به اعتدال اختصاص يافته است، سخن می‌گفت.

ولی‌ اعتدال در اخلاق و سياست که ارسطو از آن سخن می‌گويد چيزی نيست جز پرهيز از تعصب وخشونت برخاسته از جهل و نبود رواداری.

ديدگاه معمول اين است که رواداری تحمل و پذيرش ديگری است ولی‌ الزاما يک فضيلت نيست. حال اينکه رواداری فضيلتی است در جهت تاکيد بر کثرت تفاوت‌ها و حل تعارضآتی که به خشونت می‌‌انجامند.

به همين جهت ايده اصلی رواداری به منزله فضيلت که همان به رسميت شناختن «ديگری» و «احترام» به شأن انسانی اوست، پيوندی ناگسستنی با اصل خشونت پرهيزی دارد. از اين جهت رواداری فضيلتی سياسی و اجتماعی است. اجتماعی است چون با ديگری و برای ديگری معنا می‌‌يابد و سياسی است چون اعتدال را وارد فضای عمومی و گستره همگانی می‌کند.

رواداری ھﻤﺎن‌ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ از اﺳﻤﺶ ﺑﺮﻣﯽ‌آﯾﺪ، فضيلتی اﺳﺖ ﻓﺎرغ از اﻓﺮاط و ﺗﻔﺮﯾﻂ، ﺗﻤﺎﻣﯿﺖ ﺧﻮاھﯽ و ﯾﮏ ﺳﻮﻧﮕﺮی. ولی‌ رواداری فضيلتی اﺳﺖ ﮐﻪ همدلی را ﭘﺎراداﯾﻢ ﺧﻮد ﻗﺮار داده و اﻓﺮاد را ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ‌ﺷﺎن می‌پذيرد.

فضیلت رواداری، فرآیندی آموختنی

رواداری به منزله خشونت پرهيزی، ذات اصلاح‌پذيری دارد و در چارچوب گفت وگو و صبر فکری و عملی معنا می‌شود. در حقيقت اولويت يافتن فضيلتی چون رواداری در ميان افراد ايجاد کننده حس اعتماد، حسن نيت و همبستگی است که به تدريج از درجه خشونت‌ها می‌کاهد.

پرورش فضيلت رواداری، فرآيندی آموختنی است و به وسيله آن جامعه از آسيب‌های سياسی چرخه خشونت مصونيت پيدا می‌کند. ترويج و ترغيب اين فضيلت نقش مهمی‌ در ايجاد همزيستی‌ و همدلی ميان شهروندان دارد.

بنابراين آموزش و پرورش رواداری درپيشبرد تعامل ميان شهروندان تاثير چشمگيری دارد وموجب بهتر کردن کيفيت زندگی اجتماعی می‌شود. از همین رو، نخستین گام برای پرورش فضيلت رواداری، ايجاد حس همدلی با ديگران است. بنابراين، در مجموع می‌توان گفت که فضيلت رواداری دارای دو بعد و ساحتاخلاقی‌ مهم است: حس همدلی و خشونت‌ پرهيزی.

با ملاحظات فوق می‌توان به اين امر پی برد که رواداری يکی از ستون‌های استوار برای ثبات فضيلتمندی است. فضيلت رواداری انسان‌ها را با روح مدارا، رفتار احترام‌آميز نسبت به ديگران و پرهیز از تبعيض پرورش می‌دهد و چارچوب‌های ضرور اخلاقی‌ و اجتماعی را به اين منظور مقرر می‌دارد.

به اين ترتيب، اعضای جامعه، شرايط لازم برای رفتار خشونت‌پرهيز را می‌آموزند.

در واقع فضيلت رواداری به ما زندگی در کثرت را می‌‌آموزد. زندگی در کثرت يعنی تاکيد برمعانی و مفاهيم گوناگون در زندگی و به نوعی ايجاد گفت وگويی ميان افق‌های مختلف.

پرهیز از خشونت بر اصول راهبردی فضيلتی تاکيد می‌کند که بقای اين کثرت عقايد و ارزش‌ها و هنجارها و نگرش‌ها و تبيين‌ها را تعيين و تضمين می‌کند.

فضيلت رواداری و خشونت پرهيزی در مورد فضای مشترکی صحبت می‌کند که من و ديگری با هم در کنار هم قرار می‌گيريم. بنابر اين ما در اين‌جا با دستور زبان اجتماعی جديدی طرفيم که نه تنها رفتار اخلاقی ما را عوض می‌کند که از ما می‌خواهد رفتار شهروندی جديدی داشته باشيم.

از اين نظر خشونت پرهيزی بزرگترين سرما‌يه اخلاقی فضيلت رواداری است. پاسکال می‌گويد: «مکان من در آفتاب ، اين تصويری از تصاحب جهان است». می توان به پيروی از پاسکال گفت: «من می‌بايست مکان خودم در آفتاب را در اختيار ديگری قرار دهم و دست از تصاحب جهان بردارم.» اين نقطه عطف فضيلت رواداری است.