شامگاه جمعه ۲۲ آبان، درجریان چند حمله تروریستی در پاریس، دستکم ۱۲۹ نفر جان باختند و بیش از۳۵۲ نفر زخمی شدند که حال ۹۹ نفر آن‌ها وخیم گزارش شده است.
حملات پاریس، مرگبار‌ترین حملاتی است که پس از بمب گذاری های شبه نظامیان اسلامگرا در قطارهای شهری مادرید در سال ۲۰۰۴ در اروپا اتفاق افتاد، بمب گذاری هائی که به کشته شدن ۱۹۱ نفر و زخمی شدن بیش از ۱۸۰۰ نفرمنجر شد.
گروه خلافت اسلامی، داعش، مسئولیت حملات تروریستی پاریس را به عهده گرفته است و رئیس جمهوری فرانسه، فرانسوا اولاند، هم به طور رسمی این گروه را عامل این حملات معرفی کرده است. بر پایه گزارش‌ها، هشت تن از اعضای داعش بابستن کمربندهای انفجاری و حمل سلاح دست به این حملات زدند.
وزارت کشور فرانسه به دولت‌های محلی دستور داده است که در صورت لزوم مقررات منع رفت و آمد را به مورد اجرا بگذارند و فرانسوا اولاند هم با قلمداد کردن این حملات به عنوان «اعلان جنگ» گفت، مبارزه بی امانی را علیه داعش آغاز خواهد کرد.
فرانسه سه روز عزای عمومی اعلام کرده و واحد‌های ضد تروریستی پلیس فرانسه هم به میدان آمده‌اند و دستکم ۱۵۰۰ سرباز نیز برای کمک به تامین امنیت پاریس بسیج شده‌اند.
حملات برنامه ریزی شده، عوامل نفوذی
با اینکه هنوز اطلاعات دقیقی از چند و چون این حملات تروریستی در دست نیست ولی نحوه اجرای آن‌ها نشان ازهماهنگی و همزمانی انها داشت که با استفاده از روش‌ها و سلاح های گوناگون با توجه به نوع هدف های مورد نظر تروریست‌ها، در نقاط مختلف پاریس صورت گرفت.
گرچه داعش در بیانیه اینترنتی خود شمار به اصطلاح «برادران» را هشت نفر ذکر کرده است ولی بی‌شک این تروریست‌ها از امکانات لجستیکی، مالی و تسلیحاتی تیم‌های دیگری برخوردار بوده‌اند. اینگونه اقدامات به برنامه ریزی، آمادگی، آموزش، شناسائی هدف‌ها، تهیه سلاح و مواد منفجره و بالاخره انتخاب افراد برای اجرای آنهانیاز دارد که از عهده یک گروه هشت نفره خارج است.
تحقیق برای مشخص شدن هویت کامل عاملان این حملات ادامه دارد ولی پاسپورت‌های بدست آمده از عاملان حملات انتحاری و اطلاعات اولیه نشان می‌دهد که یک فرانسوی، یک مصری و یک سوری از جمله این عاملان بوده‌اند. بر پایه گزارش‌ها، عامل دارنده پاسپورت سوری از راه یونان در لباس پناهنده به فرانسه رخنه کرده بود. پیدا شدن این پاسپورت در کنار جسد یکی از عاملان انتحاری نشان می‌دهد که داعش علاوه بر بهره گیری از راههای گوناگون، از جمله شبکه‌های اجتماعی، برای جذب اعضا، برخی از عوامل خود را به عنوان ماموران خفته یا غیر فعال به کشورهای مورد نظر اعزام می‌کند تا در زمان مناسب و بنا بدستور از آنان استفاده کند.
رادیکالیزه شدن جوانان مسلمان
گرچه حملات تروریستی فرانسه تکان دهنده است ولی جای شگفتی ندارد. شمار بسیار زیادی از شهروندان مسلمان کشورهای اروپائی از جمله فرانسوی و بریتانیائی به سوریه وعراق رفته‌اند تا به داعش بپیوندند و این روند که ریشه در رادیکالیزه شدن شماری از مسلمانان اروپائی دارد به رغم همه تمهیدات امنیتی، کم و بیش و به درجات مختلف در کشورهای اروپائی ادامه دارد.
با اینکه طی پانزده ماه گذشته بیش از ۲۰ هزار نفر از اعضا داعش در سوریه و عراق در جریان بیش از ۸۰۰۰ سورتی پرواز عملیاتی آمریکا و دیگر کشورهای ائتلاف کشته شده‌اند، ولی استعداد نیروی انسانی داعش کاهش چشمگیری نداشته است، گو اینکه راههای پیوستن به داعش از طریق ترکیه تا حدی محدود شده است. بیشتر مرز سوریه با ترکیه از سوی کرد‌های سوریه (یگان های مدافع خلق یا ی پ گ) کنترل می‌شود و مرز اردن با سوریه نیز بسته شده است و راه پیوستن از طریق لبنان نیز بسیار پر خطر است.
به باور برخی از کار‌شناسان امنیتی اروپا، این محدودیت‌ها باعث شده است که برخی از افراد جذب شده به داعش از طریق شبکه‌های اجتماعی بنا به توصیه استخدام کنندگانشان، به جای سفرهای پرخطر برای پیوستن به داعش در سوریه یا عراق، در کشور محل اقامت خود باقی مانده اندتا در موقع مناسب و بنا به دستور، به حملات تروریستی دست زنند.
فرانسه، اقدامات فوری و فوتی امنیتی
شوک حاصله از این حملات تروریستی زندگی را در پاریس را به حال عادی بر نگردانده است و دولت این کشور به یک رشته اقدامات فوری و فوتی دست زده است تا امنیت را به این شهر برگرداند. رئیس جمهور فرانسه با اعلام وضعیت اضطراری از مردم خواسته است که از خانه‌هایشان خارج نشوند. همزمان دولت این کشور با تقویت نیروی پلیس و به میدان آوردن شماری از نظامیان بر آن است که ضمن تامین امنیت داخلی، با کنار گذاشتن موقت قرار داد «شنگن» با تشدید کنترل مرزهای کشوراز مهاجرت غیر قانونی جلوگیری کند. این نگرانی وجود دارد که با توجه به سیل پناهندگان به اروپا به ویژه از سوریه، گروههای جهادی به وسیله عوامل نفوذی خود ممکن است به اقدامات تروریستی دیگری دست زنند.
جدا از این اقدامات فوری، انتظار می‌رود که فعالیت سازمانهای امنیتی و اطلاعاتی فرانسه و همکاری آن‌ها با کشورهای اروپائی بیش از پیش گسترش یابد. همانگونه که حملات مسلحانه سال پیش به دفتر هفته نامه طنز شارلی عبدو نشان داد، ریسک حملات تررویستی در فرانسه ودیگر کشورهای اروپائی دائمی است گو اینکه درجه ریسک بنا به شرایط موجود ممکن است افزایش یا کاهش یابد. به رغم تجربه تلخ حملات مذکو رو بازبینی اقدامات امنیتی فرانسه در پی آن، انتظار می‌رفت که فرانسه بتواند این درجه ریسک را به حداقل برساند ولی حملات پاریس و شدت آن، این باز بینی را زیر سئوال برده است.
پی آمد‌های نظامی
انتظار می‌رود که حملات تروریستی پاریس پی آمد‌های نظامی رابه دنبال داشته باشد. لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه، شنبه ۲۳ آبان در نشست وین درباره سوریه، از گسترش جنگ علیه داعش سخن به میان آورد. این در حالی است که ناو هواپیمابر شارل دوگل فرانسه درآستانه حرکت به سوی خلیج فارس است تا در عملیات هوائی علیه داعش شرکت کند.
با توجه به اظهارات فرانسوا اولاند که داعش را مسئول حملات پاریس معرفی کرده و به مردم فرانسه گفت که پاسخ پاریس به «بربریت داعش بی‌رحمانه» خواهد بود، به احتمال قوی مشارکت فرانسه در اجرای عملیات هوائی علیه مواضع داعش و دیگر گروههای تروریستی بیشتر خواهد شد.
فرانسه در اواخر ماه سپتامبر سال جاری حملات هوائی خود را علیه مواضع داعش در سوریه و عراق آغاز کرد و در این مدت به عنوان یکی از اعضا جبهه ائتلاف علیه داعش، شش جنگنده داسو رافایل در امارات متحده عربی و شش جنگنده میراژ را در اردن مستقر کرده است. این جنگنده‌ها تا به حال ۱۲۸۵ سورتی پرواز عملیاتی علیه مواضع داعش در عراق و فقط دو پرواز در سوریه انجام داده‌اند.
فرانسه امکانات لازم نظامی را دارد که حملات هوائی‌اش را علیه داعش در سوریه افرایش دهد ولی با توجه به حضور روسیه در سوریه و شلوغی ترافیک هوائی دراین کشور، پیش بینی می‌شود که فرانسه کماکان توجه خود را به مواضع داعش در عراق معطوف کند. اضافه بر این امکان دارد که فرانسه برنامه آموزش و تجهیز گروههای مخالف داعش و دیگر گروههای تروریستی را گسترش دهد و یا اینکه در عملیات کماندوئی، همانند آمریکا، علیه افراد کلیدی و فرماندهان داعش در عراق و سوریه شرکت کند.
فرانسه همچنین می‌تواند شماری از یکانهای زمینی خود را به عراق اعزام کند همانگونه که نزدیک به ۳۰۰۰ نفر را برای مبارزه با تروریسم در سال ۲۰۱۴ به منطقه ساحل افریقا (بخش هائی از سنگال، موریتانی، مالی، بورکینا فاسو، نیجر، نیجریه و چاد) اعزام کرده است.
تعدیل موضع سیاسی، حل بحران سوریه
از منظر سیاسی حملات پاریس می‌تواندهمکاری کشورهای اتحادیه اروپا را برای حل بحران سوریه از راههای سیاسی تقویت کند و حتی راه را برای اتخاذ یک استراتژی منسجم و کارساز با آمریکا برای شکست داعش هموار کند.
فرانسه در تلاش برای پیداکردن یک راه حل سیاسی برای بحران سوریه همواره به کنار گذاشتن فوری اسد از مسند قدرت اصرار ورزیده و به آن الویت داده است. بعید است که فرانسه در کوتاه مدت موضع خود را در قبال اسد تغییر دهد ولی انتظار می‌رود که این کشوردر ماههای آینده پس از فایق آمدن به شوک ناشی از حملات پاریس موضع خود را در قبال اسد تعدیل کند و همکاری خود را با آمریکا و روسیه برای بحران سوریه افزایش دهد.
سیل پناهجویان به اروپا، لغو قرارداد شنگن؟
با توجه به سیل پناهجویان از شمال آفریقا و شرق به سوی اروپا و بحران ناشی از آن که دامن اغلب کشورهای اتحادیه اروپا را گرفته است، حملات پاریس و نشانه هائی از عوامل نفوذی داعش در لباس پناهجویان، صدای سیاستمدارانی را که مخالف پذیرش پناهجویان اند رسا ترخواهد کرد. این حملات یکی از نظر‌های رایج در میان برخی از سیاستمداران اتحادیه اروپا را که میگویند مرزهای آلمان، سوئد، و کشورهای شرق و مرکز اروپا باید بر روی مهاجران بسته شود تقویت خواهد کرد. این حملات تلاش برخی از سیاستمداران را که خواهان بازبینی قرارداد شنگن و حتی لغو آن‌اند، فزونی خواهد بخشید.
در این راستا لهستان قدم‌های اول را در پی حملات پاریس برداشته است. وزیر امور اروپایی لهستان اعلام کرد که در پی حملات تروریستی در پاریس، ورشو از پذیرش آوارگان بر اساس سهمیه تعیین شده از سوی اتحادیه اروپا خودداری خواهد کرد. کونراد شیمانسکی، وزیر امور اروپایی جدید لهستان، شنبه۲۳ آبان اعلام کردکه ورشو در پی حملات تروریستی در پاریس از پذیرش آوارگان بر اساس سهمیه تعیین شده از سوی اتحادیه اروپا خودداری خواهد کرد و اینکه امکان سیاسی برای برآورده کردن این تعهد وجود ندارد.
همزمان، همانگونه که انتظار می‌رفت حزب راستگرای جبهه ملی فرانسه از دولت فرانسوا اولاند خواسته است که قرارداد شنگن را ملغی کند. مارین لوپن، رهبر حزب مذکور طی یک برنامه تلویزیونی گفت که فرانسه باید در پی «کنترل مجدد مرز‌هایش» باشد. این حملات می‌تواند موضع مارین لوپن را در انتخابات منطقه‌ای پیش روی فرانسه تقویت کند.
در آلمان نیز، هورست سیهوفر، نخست وزیر ایالت بواریا، گفت که حمله پاریس اهمیت کنترل مرز را بیش از پیش زنده کرده است.. این وزیر که یکی از مخالفان سیاست آلمان در قبال پناهندگان است، علاوه بر کنترل دائمی مرز‌ها خواهان آن است که پناهندگان در اسرع وقت به کشورهای متبوعه خود برگردانده شوند.
حملات پاریس در حالی که موضع سیاست مدارانی مانند نخست وزیر بواریا رادر آلمان تقویت خواهد کرد فشار به انجلا مرکل، صدراعظم این کشور را که به سسب بحران پناهنگان تحت فشار است، افزایش خواهد داد. این کشور قرار است در سال جاری بیش از یک میلیون پناهنده بپذیرد. در هفته‌های اخیر آلمان شاهد خشونت هائی علیه پناهندگان و مهاجران بود و برخی از اماکن آن‌ها به آتش کشیده شد. با توجه به حملات پاریس و فضای ملتهب و نگرانیهای ناشی از آن در اغلب کشورهای اروپائی حمله گروه های راستگرا در این کشور‌ها به پناهندگان دور از انتظار نیست.
حملات تروریستی پاریس با تقویت موضعِ مخالفان پذیرش پناهنگان در کشورهای اروپائی، موضع حامیان قرارداد شنگن را تضعیف خواهد کرد. تا کنون شماری از کشورهای اتحادیه اروپا مانند آلمان، سوئد، اسلوونی و مجارستان به علت بحران ناشی از سیل پناهندگان مرزهای خود را کنترل می‌کنندو برای بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا مشکل خواهد بود که مرزهای خود را همچون گذشته بر پایه قرارداد شنگن باز نگهدارند.
فرجام
حملات پاریس آنهم دو هفته پس از سقوط هواپیمای مسافر بری روسیه با ۲۲۴ سرنشین در صحرای سینا و نظر اکثر سازمان های امنیتی و اطلاعاتی غرب که داعش را عامل این سقوط می‌دانند توام با بمب گذاری اخیر داعش در محله شیعه نشین تحت کنترل حزب الله در بیروت، نشاندهنده تغییر آشکار استراتژی داعش است که می‌خواهد مبارزه‌اش را به مناطقی فرا‌تر از سوریه و عراق، یعنی به کشور هائی که با آن مبارزه می‌کنند، مانند فرانسه و روسیه گسترش دهد. مبارزه با داعش بدون اتخاذ یک استراتژی منسجم علیه آن و بدون حل بحران سوریه که ابعاد گوناگون آن از جمله سیل پناهجویان از این کشور به اروپا، دامن اتحادیه اروپا را گرفته است، امکان پذیر نخواهد بود واز این رو ادامه گفت‌های وین برای برقراری آتش بس در سوریه و شکل دهی به دوران گذار سیاسی در این کشور، اهمیت فوق العاده ای برای همه بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بحران سوریه دارد.
