کنفرانس دو روزه معرفی مدل جدید قرارداد نفتی ایران با حضور ۱۳۷ شرکت خارجی روز شنبه آغاز شده است. بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران در حاشیه این کنفرانس اظهار امیدواری کرد که مدل جدید ۲۵ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب پروژه‌های ایران کند.
ایران در نظر دارد ۵۰ پروژه نفت و گاز را در قالب این قرارداد به خارجی‌ها واگذار کند و بنا به گفته مقامات ایران، یک سوم این پروژه‌ها بصورت یکپارچه، یعنی شامل تمام مراحل اکتشاف، توسعه و تولید ارائه خواهد شد.
قبلا ایران قراردادهای نفتی خود را بر اساس «بیع متقابل» به خارجی‌ها واگذار می‌کرد، بدین صورت که شرکت خارجی بعنوان یک پیمانکار صرف وارد پروژه می‌شد و بعد از رسیدن به مرحله تولید، پروژه را تحویل می‌داد و سود خود را دریافت می‌کرد.
اما قراردادهای جدید ۲۵ ساله است و مکانیزم کلی به این صورت است که شرکت خارجی کل سرمایه و تکنولوژی مورد نیاز پروژه را تامین کرده و بعد از رسیدن به تولید، مادامی که نفت و گاز از میدان استخراج می‌شود، مالک درصدی از محصول تولیدی (حداکثر ۵۰ درصد) خواهد بود.
این نوع قرارداد البته موضوع جدیدی نیست، بلکه تقریبا شبیه همین مکانیزم در قراردادهای جدید نفتی عراق نیز وجود دارد، قراردادهایی که باعث اوج گرفتن تولید نفت عراق به میزان نیم میلیون بشکه در روز طی سال جاری شده و سال آینده نیز افزایش روزانه ۲۰۰ هزار بشکه نفت در این کشور انتظار می‌رود. عراق در ازای هر بشکه نفت تولیدی، مبلغی به شرکت‌های خارجی بعنوان دستمزد پرداخت می‌کند، اما در قرارداد جدید ایران، شرکت خارجی بخشی از نفت تولیدی یا معادل قیمت آن بر اساس قیمت روز نفت را دریافت خواهد کرد.
البته باید در نظر داشت که قراردادهای عراق زمانی منعقد شد که قیمت نفت تقریبا سه برابر قیمت کنونی بود. طی گفت‌وگویی که با همایون فلکشاهی تحلیلگر ارشد موسسه مشاوره انرژی «وودمکنزی» داشتم، بر این اعتقاد بود که جذب ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار سرمایه در قالب قرارداد جدید «بسیار خوشبینانه» است، چرا که ایران باید با دیگر فرصت‌های سرمایه گذاری در دنیا رقابت کند و نگرانی در مورد احتمال بازگشت تحریم‌ها و سرنوشت قانون تحریم‌های ایران که قرار است در روز ۳۱ دسامبر ۲۰۱۶ به پایان برسد ممکن است باعث کندی مذاکرات شود».
وی می‌گوید که «اگرچه برخی مشخصات مدل جدید نفتی ایران شبیه مدل قبلی بیع متقابل یا مدل قراردادهای نفتی عراق است اما چند نوآوری قابل توجه شامل افزایش انعطاف پذیری و تعامل را هم داراست. سیستم پرداخت دستمزد بر مبنای قیمت نفت به نظر مهم‌ترین مزیت این قرارداد است».
رقابت با دیگر پروژه‌ها در جذب سرمایه در حالی است که بنا به ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی، میزان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفت و گاز دنیا بخاطر افت قیمت نفت تا ۲۰ درصد (۲۰۰ میلیارد دلار) طی سال جاری کاهش یافته و این کاهش برای سال آینده نیز ادامه خواهد داشت.
این در حالی است که بسیاری از کشور‌ها، از جمله برخی همسایه‌های ایران مانند جمهوری آذربایجان، به شرکت‌های خارجی قراردادهایی بسیار جذاب مانند «مشارکت در تولید» پیشنهاد می‌کنند. در این نوع قرارداد‌ها، شرکت خارجی مالک بخشی از ذخایر میدان می‌شود و می‌تواند این ذخایر را در فهرست دارایی‌های خود وارد کند.
اما بر اساس قوانین ایران، تحویل مالکیت ذخایر میادین به خارجی‌ها ممنوع است.
فلکشاهی می‌گوید که حساسیت پروژه‌ها نسبت به قیمت نفت تا حد زیادی به مکانیزم پرداخت شناور دستمزد بستگی دارد. «حتی اگر قراردادی به زودی بسته شود زمان می‌برد که شرکت‌ها در کشور سرمایه گذاری کنند. انتظار نمی‌رود که نخستین سرمایه‌گذاری خارجی تا پیش از نیمه دوم ۲۰۱۷ انجام شود. تاثیر عمده در تولید تا پیش از ۲۰۲۰ مشاهده نخواهد شد».
البته شاید ایران عجله زیادی هم در راه اندازی پروژه‌های جدید نداشته باشد، چرا که کشور هم اکنون ظرفیت تولید مازاد نفت دارد، اما بخاطر تحریم‌ها در چاه‌های نفتی خود را بسته است. ایران قبل از تحریم‌ها روزانه تا ۳.۷ میلیون بشکه تولید نفت داشت که ۲.۲ میلیون بشکه آن صادر می‌شد. اما با اعمال تحریم‌ها، صادرات نفت ایران به میزان یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت و ایران مجبور شد در چاه‌های نفتی خود را در برخی میادین ببندد. ایران منتظر لغو تحریم‌ها است تا دوباره این میادین را فعال کند.
از طرفی بنا به ارزیابی اوپک، هم اکنون کشورهای عضو این سازمان روزانه تا ۱.۸ میلیون بشکه تولید مازاد بر تقاضای جهانی دارند و بنا بر گزارش‌ها، عراق برخی از انواع نفت خود را با تخفیفی گزاف به ۳۰ دلار هم می‌فروشد تا سهم خود در بازارهای جهانی را حفظ کند.
با اینحال در گفت‌وگویی که با آن-لوئیس هیتل، رئیس بخش تحقیقات نفت شرکت مشاوره انرژی «وودمکنزی» داشتم، وی بر این اعتقاد بود که ایران با رقیبان اصلی‌اش، یعنی عربستان و عراق، برای حفظ سهم بازار می‌جنگد. بگفته وی اگر رشد اقتصادی جهان در همین حدود کنونی باقی بماند تقاضای جهانی نفت در ۲۰۱۶ تقریبا ۱.۲ میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد؛ «با در نظر گرفتن کاهش مورد انتظار سالانه تولید کشورهای غیر اوپک در ۲۰۱۶، تحلیل ما این است که فضا برای افزایش تولید ایران در ۲۰۱۶ وجود دارد. با این وجود، اگر نرخ افزایش تولید ایران بیش از انتظار باشد ایران فشار شدیدی بر بازارهای نفت وارد می‌کند که ممکن است به کف قیمت جدید منجر شود. همانگونه که قیمت پایین نفت تاثیری بر عرضه نفت غیر اوپک در ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ خواهد داشت، برای ایران توجیه پذیر است که تولید از دست رفته خود را به صورت ملایم تا دو سه سال آینده افزایش دهد. این امر تاثیر بسیار کمتری بر کاهش قیمت نفت خواهد داشت و می‌تواند به پاسخ به رشد تقاضا کمک کند».
اما آنچه مسلم است، ایران با ۱۵۸ میلیارد بشکه ذخایر نفتی قابل برداشت، چهارمین مقام و با ۳۴ تریلیون متر مکعب ذخایر گازی، اولین مقام را در جهان دارد.
مزیت اساسی قرارداد جدید نفتی ایران در این نکته است که شرکت خارجی مجبور است یک شریک داخلی در ایران پیدا کند و اپراتوری پروژه بصورت تناوبی میان شرکت خارجی و ایران تعویض خواهد شد، بدین ترتیب شرکت‌های ایرانی به صورت عملی با دانش و تجربه لازم جهت استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته برای توسعه پروژه‌ها آشنا خواهند شد.
از طرفی قرارداد‌ها ۲۵ ساله است و شرکت خارجی انگیزه کافی برای تولید صیانتی و بهینه از میادین را خواهد داشت تا طی بیش از دو دهه از هر بشکه نفت تولیدی سهم خود را دریافت کند.
به هر حال باید منتظر اعلام مناقصه‌های جداگانه برای هر یک از ۵۰ پروژه‌ای که ایران برای خارجی‌ها در نظر گرفته است بود، تا دید که قرارداد جدید نفتی ایران برای جذب سرمایه‌ها با چه اقبالی روبه‌رو می‌شود.
