آربی اوانسیان بر گردن تئاتر ایران حق عظیمی دارد؛ هم‌او بود که به عنوان یکی از ستون‌های کارگاه نمایش، در بزرگ‌ترین حرکت تاریخ تئاتر ایران در دهه چهل و پنجاه شمسی نقش عمده‌ای داشت و با کارگردانی تئاترهایی بسیار مدرن، راه‌های تازه‌ای را در تئاتر آغاز کرد.
«تئاتر و سینمای آربی اوانسیان؛ از ورای نوشته‌ها، گفتوگوها و عکس‌ها» کتاب درخوری است در ستایش و مرور این کارگردان تئاتر و سینما که پس از تحصیل سینما در مدرسه عالی فن فیلم لندن، در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت؛ در کنار کارگردانی فیلم متفاوت چشمه، طی سال‌ها نمایش های مدرن پرسرو صدایی در تئاترشهر تهران و جشن هنر شیراز اجرا کرد (از «پژوهشی ژرف و سترگ...» و «باغ آلبالو» تا «کالیگولا» و «خلوت خفتگان») که برخی از آنها در جشنواره های جهانی هم شرکت کردند.
آربی اوانسیان پس از انقلاب به فرانسه مهاجرت کرد و به فعالیت های خود در اشکالی چون تدریس، کارگاه‌های کوچک نمایشی، اجرای نمایش به زبان فرانسه و ارمنی و ساخت فیلم ادامه داد.
این کتاب درخور به کوشش مجید لشکری در دو مجلد، در ۹۹۲ صفحه توسط انتشارات روزنه به شکل نفیسی به انتشار رسیده؛ با جلد های گالینگور و جعبه مخصوصی که هر دو جلد را در خود جای می‌دهد: یک کوشش دیرهنگام اما ضروری که دایره‌المعارف نسبتاً جامعی است درباره این چهره شاخص هنر ایران؛ با مجموعه‌ای از مطالب چاپ شده در آن زمان تا مصاحبه های تازه با دوستان و همکاران آربی.
در بخش اول، پس از سه مقدمه (به قلم مجید لشکری، فرهاد مهندس پور و پیتر بروک)، رویدادنگاری فعالیت های آربی در دو بخش ایران و خارج از ایران منتشر شده که در ابتدای کتاب خواننده را با فعالیت های مختلف آربی طی چند دهه -که برخی مجهول مانده، به ویژه پس از مهاجرت- آشنا می‌کند.
در بخش دوم با عنوان «گفت‌وگو با بازیگران، همکاران و نوشته‌های آنها» با همکاران آربی- به ویژه در کارگاه نمایش- گفت‌وگو شده یا یادداشتی از آنها به چاپ رسیده است؛ از سوسن تسلیمی و پرویز پورحسینی تا رضا قاسمی و مهدی هاشمی.
با حسن دقت گردآورنده، هر شخصیتی که با او مصاحبه شده، در ابتدا صاحب شناسنامه دقیقی از همکاری‌اش با آربی شده و تک تک همکاری‌های آنها با اشاره به تاریخ آن قید شده است. به این ترتیب خواننده تصویر روشنی دارد از همکاری مصاحبه شونده (یا نویسنده یادداشت) با آربی و نوع و میزان این همکاری.
سوسن تسلیمی که در گفت‌وگو با نگارنده هم در کتاب «سوسن تسلیمی در گفت‌وگویی بلند با محمد عبدی- نشر اچ اند اس مدیا-۲۰۱۲ ، لندن» نزدیک به صد صفحه درباره این همکاری کم‌نظیر و حاصل آن- از جمله نوع کار آربی و تمرین‌های غریبی که با بازیگران انجام می‌داد- صحبت کرده بود، در مصاحبه‌اش با مجید لشکری هم نتیجه‌گیری می‌کند: «در مجموع مخالفت شدیدی با بازیگری به شکل معمول و قراردادی داشت» و توضیح می‌دهد که او چگونه از بازیگر می‌خواست که بازی نکند و چطور در اجرای دوم باغ آلبالو از آنها خواست که متن را بدون گفتن دیالوگ ها و در سکوت اجرا کنند.
بخش سوم و چهارم کتاب یادداشت‌هایی از اشخاص مختلف از آتیلا پسیانی تا رامین جهانبگلو و محمدرضا اصلانی را در کنار هم قرار داده تا زوایای مختلف کار تئاتری و سینمایی آربی مورد بحث قرار گیرد و بخش پنجم که در جلد دوم قرار گرفته نمونه‌هایی از گفتوگوها و نوشته‌های آربی را شامل می‌شود و پس از آن نمونه‌هایی از نقدها (و حتی نقدهای منفی از جمله نقد تند و تیز هوشنگ حسامی بر «پژوهشی...» که با نام «هذیانی به نام تئاتر در جشن هنر شیراز» در روزنامه کیهان سال ۱۳۴۷ به چاپ رسیده) و بالاخره پی‌گفتاری از آربی، فهرست‌ها و نمایه.
آربی در موخره کتاب می نویسد: «زمان گذشته در تئاتر باید به زمان حال تبدیل گردد. در تئاتر زمان گذشته معنی ندارد. کارگردان و بازیگری که گرفتار مفهوم ظاهری کلمات‌اند کارشان فاقد نیروی آفرینش است و تماشاگر بی‌درنگ در فضایی که زمان در آن مرده است قرار می‌گیرد. تئاتر حضور در زمان حال است. بدون درک این موضوع هیچ نمایشی نمی‌تواند گویا و زنده باشد.»
کتابی که با مقدمه پیتر بروک -کارگردان ستایش شده جهانی که در نمایش اورگاست که در تخت جمشید اجرا شد با آربی همکاری کرد- این چنین شروع می شود «آربی استثناء است. کافی‌ست تنها نامش را بشنوم تا نقش هایی از کالیدوسکوپ در ذهنم به گردش درآیند... تا به امروز دانش او مرا شگفت زده کرده است. او هم مردی شرقی است و هم غربی ست، با پذیرشی یکسان از جهان های پیدا و ناپیدا.»
