ایران و شش قدرت جهانی تیر ماه سال ۹۴ به توافقی بر سر برنامه هسته‌ای ایران دست پیدا کردند که توسط بسیاری، «تاریخی» توصیف شد. این توافق با تکمیل تعهدات ایران در دی ماه سالی که گذشت، اجرایی شد. در ازای محدودیت هایی که ایران بر برنامه هسته‌ای خود اعمال کرد، بخشی از تحریم‌های بین المللی که به دلیل برنامه هسته‌ای بر ایران اعمال شده بود برداشته شد. اما از همان روز اول اجرای توافق سوالات زیادی درباره دامنه رفع تحریم ها، تحریم‌های باقی مانده، امکان سرمایه گذاری در ایران و مبادلات ایرانیان با جامعه بین المللی مطرح شد. اگر شما هم جزو کسانی هستید می خواهید بدانید چه فرصت‌ها و چالش هایی برای فعالیت در حوزه اقتصادی پیش رویتان است، یا می خواهید با بانکی در اروپا تبادلات مالی داشته باشید، اگر یک ایرانی آمریکایی هستید که می خواهید در ایران سرمایه گذاری کنید دعوتتان می کنیم پاسخ پرسش‌های خود را در این زمینه به دست آورید
توافق هسته ای یا برجام، منجر به رفع چه تحریم هایی شد؟
با اجرای برجام کدام تحریم های اتحادیه اروپا رفع شد؟
برجام به رفع کدام یک از تحریم های آمریکا منجر شد؟
تفاوت تحریم‌های اولیه و ثانویه آمریکا در چیست؟
آیا هیچ کدام از تحریم های غیر مرتبط با برنامه هسته ای هم بعد از برجام از طرف آمریکا برداشته شده؟
برای تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد چه اتفاقی افتاد؟
در مجموع چقدر از دارایی های بلوکه شده ایران آزاد شد؟
این دارایی ها از کجا آمده بودند؟
آیا قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد هم تحریم هایی را بر ایران اعمال می کند؟
حالا در مجموع چه تحریم هایی بر جای مانده؟
چالش برانگیزترین تحریم های اتحادیه اروپا برای ایران کدامند؟
در آمریکا چطور؟ کدام تحریم‌ها همچنان پابرجا مانده‌اند؟
چرا با برداشته شدن محدودیت های مالی، همچنان ارتباط ایران با اقتصاد جهانی به شرایط عادی برنگشته است؟
تحت چه شرایطی این مشکلات از جمله جو روانی از سر راه اقتصاد ایران برداشته خواهد شد؟
….
توافق هسته‌ای یا برجام، منجر به رفع چه تحریم هایی شد؟
تحریم‌های رفع شده را می توان به سه بخشِ تحریم‌های اتحادیه اروپا، شورای امنیت سازمان ملل متحد و آمریکا تقسیم کرد. تحریم هایی که به دلیل نگرانی‌ها از برنامه هسته‌ای ایران، اعمال شده بود. این تحریم‌ها با حکم رییس جمهوری آمریکا و انتشار اسناد معافیت‌های مرتبط ، مصوبه‌ای تازه در اتحادیه اروپا و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد برطرف شدند. اما از آنجا که شبکه پیچیده تحریم‌ها شرایط و جزییات ویژه‌ای دارد، در ادامه به صورت جداگانه درباره آنها خواهید شنید. فهرست
با اجرای برجام کدام تحریم‌های اتحادیه اروپا رفع شد؟
با اجرایی شدنِ توافق هسته ای، اتحادیه اروپا دست به رفع تحریم‌ها در این حوزه‌ها زد: مالی و بانکی و بیمه، بخش نفت و گاز و پتروشیمی، کشتیرانی و ساخت کشتی و حمل و نقل، طلا و سایر فلزات گران قیمت، ارز، موارد مربوط به فناوری هسته ای، فلزات، نرم افزار و تسلیحات. در عین حال بانکها و نهادهای مالی ایرانی از جمله بانک مرکزی، افراد و نهادهای مرتبط با صنعت نفت و گاز ایران، و افراد و نهادهای تحت تحریم در زمینه هسته‌ای از فهرست تحریمی اتحادیه اروپا خارج شدند.یکی از مهمترین رفع محدودیت‌ها آزادشدن استفاده از سوییفت برای بانک‌های ایرانی بود که از سال ۲۰۱۲ میلادی ممنوع شده بود. فهرست
برجام به رفع کدام یک از تحریم‌های آمریکا منجر شد؟
فهرست تحریم‌های رفع شده توسط آمریکا تقریبا همانند اتحادیه اروپاست؛ اما باید رفع تحریم از صنعت خودروسازییا مثلا اجازه تحصیل اتباع ایران در دانشگاه‌های آمریکا در رشته‌های مرتبط با انرژی اتمی و مهندسی اتمی را به آن اضافه کرد. رفع این تحریم‌ها که اغلب از تحریم‌های ثانویه مربوط به برنامه هسته‌ای بود، مربوط به افراد و نهادهای غیرآمریکایی می‌شود. همچنین در راستای توافق، بیش از ۴۰۰ نام نیز از فهرست افراد و نهادهای تحت تحریم آمریکا خارج شدند.که تجارت و رابطه افراد غیر آمریکایی با این بیش از ۴۰۰ فرد و نهاد نیز دیگر مشمول تحریم نمی شود. فهرست
تفاوت تحریم‌های اولیه و ثانویه آمریکا در چیست؟
تحریم‌های اولیه در پی وقایعی چون گروگانگیری در سفارت آمریکا و حمله به پایگاه ارتش آمریکا در لبنان وضع شده اند و محدودیت‌های سفت و سختی را برای افراد و نهادهای آمریکایی وضع می‌کنند. تحریم‌های اولیه آمریکا که بیش از دو دهه سابقه دارند، مستقیما چند گروه را هدف قرار می دهند. این تحریم‌ها از جمله بر فعالیت افراد آمریکایی یا نهادهای غیرآمریکایی که تحت مالکیت یا کنترل آمریکایی هاست تمرکز می کند. البته ایرانی هایی که اقامت دائم آمریکا (گرین کارت) یا پاسپورت آمریکایی دارند نیز «شخص آمریکایی» محسوب می شوند. در همین حال بر اساس تحریم‌های اولیه، اگر یک فرد غیر آمریکاییموجب شود یک تبعه آمریکا تحریم‌ها را نقض کند، آن شخص غیرآمریکایی تحت تحریم قرار می گیرد. تحریم‌های اولیه همچنین شامل انتقال کالا و فناوری به ایران می شود. بخش اصلی تحریم‌های اولیه، به غیر از چند استثنا که در ادامه به آن می پردازیم، بعد از توافق همچنان پابرجاست.
اما تحریم‌های ثانویه آمریکا که در سال‌های اخیر وضع شده، و بیشتر اوقات هماهنگ با اتحادیه اروپا بوده اند، برای ممانعت از فعالیت فرد یا نهاد غیرآمریکایی در بخش‌های مختلفی از اقتصاد ایران از جمله انرژی، خودروسازی و کشتی سازی طراحی شده بودند که حالا بیشتر آنها رفع شده اند. فهرست
آیا هیچ کدام از تحریم‌های غیر مرتبط با برنامه هسته‌ای هم بعد از برجام از طرف آمریکا برداشته شده؟
بله! یکی از قدیمی‌ترین ممنوعیت هایی که آمریکا بر ایران اعمال کرده بود، از تحریم‌های اولیه، مربوط به صادرات، فروش، و اجاره و انتقال هواپیماهای مسافربری و خدمات مرتبط با آن می شد که دولت آمریکا با اجرای برجام آن را رفع کرد. همچنین مجوز واردات فرش و مواد خوراکی ایرانی از جمله پسته، زعفران و خاویار داده شد. همچنین مجوزی صادر شد که به شرکت هایی که داخل آمریکا نیستند، اما مدیر یا صاحب آمریکایی دارند اجازه می دهد با ایران روابط تجاری داشته باشند. این معافیت شامل نهادهای آمریکایی که شرکت‌های وابسته در خارج از آمریکا دارند هم می شود. به این معنی که شرکت وابسته که خارج از آمریکا فعالیت می کند، تحت شرایط خاص مشمول تحریم‌های اولیه آمریکا نمی شود. البته این قانون معافیت از تحریم، برای شرکت مادر و یا شعبه مستقیم آن صدق نمی کند. فهرست
برای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد چه اتفاقی افتاد؟
چند روز بعد از آن که توافق اتمی به دست آمد، شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه ۲۲۳۱ را تصویب کرد. این قطعنامه در همان روز اجرای توافق در دی ماه سال گذشته اجرایی شد. این قطعنامه تازه، هفت قطعنامه تحریمی پیشین شورای امنیت در زمینه برنامه هسته‌ای ایران را لغو کرد. همین هفت قطعنامه بود که پیش زمینه قانونی اعمال تحریم بر ایران را توسط کشورهای مختلف مهیا کرده بود. فهرست
در مجموع چقدر از دارایی‌های بلوکه شده ایران آزاد شد؟
رقم اولیه‌ای که از دارایی‌های مسدود شده ایران مطرح شد بین سی تا صد میلیارد دلار تخمین زده شد که البته چه مقام‌های ایرانی و چه آمریکایی این رقم را حدود ۵۰ میلیارد دلار اعلام کردند. در یکی از تازه‌ترین اظهارنظرها جان کری وزیر خارجه آمریکا در فروردین ماه گفت ایران تنها سه میلیارد دلار از این دارایی‌ها را به دست آورده است. رییس کل بانک مرکزی ایران هم گفته این کشور به دلیل مشکلات نمی تواند از این دارایی‌هایش آن طور که می خواهد استفاده کند. فهرست
این دارایی‌ها از کجا آمده بودند؟
دارایی‌های مسدود شده ایران مربوط به درآمد ایران از محل فروش نفت به کشورهای کره جنوبی، ژاپن، چین و هند به دست آمده بود. اگرچه ایران در دوران تحریم، اجازه فروش نفت تا سقف یک میلیون بشکه را داشت، اما به دلیل تحریم‌های بانکی، در آمد حاصل از فروش، در بانک‌های این کشورها باقی مانده بود. فهرست
آیا قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد هم تحریم هایی را بر ایران اعمال می کند؟
بله. بر اساس قطعنامه صادرات و واردات تسلیحات همچنان با ممنوعیتی پنج ساله روبروست و از تهران خواسته شده تا هشت سال پس از «روز قبول توافق» یا تا زمان انتشار گزارش نهایی آژانس درباره صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران، هیچ فعالیتی در زمینه موشک‌های بالیستیک با قابلیت حمل سلاح‌های اتمی انجام ندهد. ایران در مقابل می گوید برنامه موشک‌های بالیستیک بخشی از سیستم دفاعی این کشور است و برای حمل سلاح هسته‌ای طراحی نشده. این در حالی است که این روزها آمریکا نام افراد و نهادهای تازه‌ای را به فهرست تحریم‌های تسلیحاتی ایران اضافه کرده است. در همین حال اما شورای امنیت بعد از آزمایش اخیر موشکی ایران در نوزدهم اسفند سال ۹۴ تحریمی علیه ایران اعمال نکرد. فهرست
حالا در مجموع چه تحریم هایی بر جای مانده؟
اگر چه برجام منجر به رفع تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران شد، اما همچنان تحریم‌هایی مهم از سوی کشورهای مختلف پابرجاست که در ارتباط با فعالیت‌های غیر هسته‌ای ایران اعمال شده است.ده‌ها شخص و نهاد همچنان در فهرست‌های تحریمی آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارند. این تحریم‌ها که دربرگیرنده حوزه هایی همچون حقوق بشر و حمایت از تروریسم است، موجب می شوند که ایران همچنان نتواند به صورت کامل به اقتصاد بین المللی بپیوندد. فهرست
چالش برانگیزترین تحریم‌های اتحادیه اروپا برای ایران کدامند؟
اتحادیه اروپا همچنان نام ده‌ها نهاد و شخص را در فهرست تحریمی خود دارد. تحریم هایی که بخشی از آنها مرتبط است به آنچه «نقض حقوق بشر در ایران» خوانده شده؛ و بخش دیگری هم به آنچه «حمایت ایران از تروریسم» نامیده شده است. در همین حال یکی از مهمترین گروه تحریم‌ها از منظر روابط اقتصادی و تبادلات تجاری، مرتبط با شرکت‌های وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است که همچنان در فهرست تحریم‌های این اتحادیه قرار دارند. فهرست
در آمریکا چطور؟ کدام تحریم‌ها همچنان پابرجا مانده‌اند؟
تحریم‌هایی که در آمریکا همچنان باقی مانده‌اند سه گروه هستند. تحریم‌های اولیه آمریکا که محدودیت‌های سفت و سختی را برای افراد و نهادهای آمریکایی و یا غیر آمریکاییِ داخل این کشور، وضع می‌کنند. از جمله ممنوعیت ارتباطات مالی با ایران، استفاده ایران از سیستم مالی آمریکا یا واحد دلار در مبادلاتش. البته وزارت خزانه داری آمریکا چند مجوز عمومی صادر کرده است که به اتباع آمریکا اجازه می دهد، برخی مبادلات با ایران را انجام دهند که مثلا شامل غذا و محصولات کشاورزی، دارو تجهیزات پزشکی می شود. دارو تجهیزات پزشکی هیچگاه تحت تحریم قرار نگرفت.
گروه دوم تحریم‌های باقی‌مانده دربرگیرنده تحریم‌های به اصطلاح هدفمند آمریکاست که در زمینه تروریسم، حقوق بشر، نقش ایران در سوریه و یمن اعمال شده‌اند.
گروه سوم بخشی از تحریم‌های ثانویه علیه افراد و نهادهای غیر آمریکایی است که به طور مثال با افرادی که هنوز در فهرست تحریم‌های آمریکا هستند مبادله انجام دهند. فهرست
چرا با برداشته شدن محدودیت‌های مالی، همچنان ارتباط ایران با اقتصاد جهانی به شرایط عادی برنگشته است؟
اگرچه تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای ایران ، از جمله تحریم‌های مالی و بانکی رفع شده، اما همچنان (همانطور که پیشتر گفته شد) تحریم‌های متعددی پابرجا مانده‌اند که تنها یکی از آنها محرومیت ایران از بکارگیری واحد ارزی دلار آمریکا در مبادلات تجاری بین المللی‌اش است.
در همین حال اگر چه تحریم‌های هسته‌ای برطرف شده اما یکی از مواردی که در ماه‌های پس از توافق به عنوان نقطه قوت یا ضعف برجام برشمرده شد، موضوع «اسنپ بک» یا بازگشت پذیری تحریم‌ها بوده است. اگرچه این واژه به صورت مستقیم در متن توافق نیامده، اما اشاره شده در صورتی که ایران به تعهدات خود پایبند نباشد، تحریم‌ها بار دیگر وضع خواهد شد. موضوع بازگشت پذیری تحریم‌ها که پیچیدگی‌های حقوقی خود را دارد و تحقق آن مشروط به گذر از روند حقوقی در شورای امنیت سازمان ملل متحد است، در کنار تحریم‌های باقی مانده، بخشی از جو روانی حاکم بر نهادهای مالی و شرکت‌های بین المللی را شکل می دهد که در احیای روابط تجاری با ایران درنگ می کنند. بهبود این جو روانی از پیش شرط‌های لازم برای عادی سازی روابط تجاری است. مهرداد عمادی، مشاور اقتصادی ساکن لندن در این باره معتقد است :«در بازار کار، سرمایه گذاری و تجارت، پیش نیاز انجام کار، احساس آرامش است. آرامش هم به این معناست که یک اتفاق بد و غیرمنتظره نخواهد افتاد و این جو روانی احساس امنیت اقتصادی کردن است. و در مورد ایران این امنیت هنوز ایجاد نشده است». به این موارد باید کارزار انتخاباتی آمریکا را نیز افزود که کاندیداهای آن، اظهاراتی متناقض درباره توافق اتمی می کنند از جمله تد کروز از نامزدهای حزب جمهوری خواه که گفته است در روز اول ریاست جمهوری‌اش این توافق را پاره خواهد کرد. فهرست
تحت چه شرایطی این مشکلات از جمله جو روانی از سر راه اقتصاد ایران برداشته خواهد شد؟
مقام‌های ایرانی از دولت آمریکا می خواهند که فعالانه تر برای بهبود این جو روانی اقدام کند. البته وزارت خزانه داری آمریکا بارها درباره رفع تحریم‌ها و قوانین آمریکا در این زمینه اظهار نظر کرده و بیانیه صادر کرده است. تحلیلگران این حوزه معتقدند هنوز برای این که ایران به اهداف خود در راستای رفع تحریم‌ها دست یابد زود است. ریچارد نفیو که در مقطعی مذاکره کننده ارشد آمریکا در امور تحریم‌های ایران بوده معتقد است که انتظارات از بازگشایی درهای ایران برای تجارت، بیش از حد بالا بود و آگاهان این حوزه می دانستند که بهبود وضعیت تجارت با ایران روندی زمانبر خواهد بود. آقای نفیو در عین حال معتقد است :«تنها ایران است که می تواند بانکها را قانع کند این ریسک ارزش دارد و منافعی وجود دارد که آنها می توانند در تجارت با ایران از آن بهره‌مند شوند. در طول زمان این اتفاق خواهد افتاد. به نظرم ایران به موقعیت خود در این زمینه بسیار ضربه زده است. هر اظهارنظری از سوی خزانه‌داری مطرح شده، با آزمایش موشکی توسط ایران یا مثلا اظهاراتی خصمانه علیه عربستان سعودی همزمان شده است. فارغ از اینکه این اقدامات درست است یا خیر، موضوع اینجاست که اگر شما یک بانک بین‌المللی هستید این وضعیت را باثبات نمی‌بینید و بانک‌های زیادی نیستند که بخواهند خود را درگیر چنین وضعیتی بکنند.» فهرست
