عاصمه جهانگیر، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران، روز دوشنبه نخستین گزارش خود درباره ایران را به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه کرد و در سخنرانی خود در نشست این شورا در ژنو گفت که وضعیت حقوق بشر در ایران به حد «هشدار» رسیده است.
در مقابل، مقامهای جمهوری اسلامی ایران گزارش او را «غیرمنصفانه و مبتنی بر اطلاعات نادرست» توصیف کردند و خوستار لغو ماموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران شده‌اند.
رادیو فردا در گفت‌وگویی اختصاصی با عاصمه جهانگیر، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران، از او درباره جزئیات این گزارش پرسیده است:
خانم جهانگیر، شما اولین گزارش خود را دوشنبه به شورای حقوق بشر سازمان ملل در ژنو ارائه کردید و در نشست این شورا در مورد آن صحبت کردید. می‌توانید بگویید مهمترین مواردی را که شما به عنوان نقض حقوق بشر در ایران در گزارش خود مطرح کردید چه مواردی بودند؟
تمامی مواردی را که در گزارشم نوشتم بسیار مهم هستند. اما فکر می‌کنم بعضی از مواردی که اهمیت بیشتری دارند مربوط است به بازداشت‌ها، زندانیان سیاسی، اعدام متهمان زیر ۱۸ سال در ایران که همچنان ادامه دارد. مورد دیگری که در گزارشم نوشتم این است که در ایران قوه قضائیه مستقل وجود ندارد و حقوق قانونی افراد در روند دادرسی و محاکمه‌شان رعایت نمی‌شود.
احتمالا می‌دانید که مقامهای ایران به گزارش شما واکنش نشان دادند. از جمله وزارت خارجه ایران که این گزارش را «غیرمنصفانه و مبتنی بر اطلاعات نادرست» توصیف کرد. پاسخ شما به اظهارات مقامهای ایران و انتقاد آنان از گزارشتان چیست؟
من تا جایی که امکان پذیر بود درباره صحت اطلاعاتم در خارج و داخل ایران بررسی کردم. شاید برای چک کردن تمام اطلاعات فرصت کافی نداشتم. اما پیش نویس گزارش را برای دولت ایران ارسال کردم. دولت ایران در یک پاسخ صد صفحه‌ای که برای من فرستاد هیچ ایراد و اشتباهی از اطلاعات مندرج در گزارش من ننوشته بود. اما با این گزارش مخالفت کرده بودند. خب شما می‌توانید با هر چیزی مخالف یا موافق باشید.
خانم جهانگیر، در بخشی از گزارش خود نوشتید که بهبود وضعیت حقوق بشر در ایران مستلزم تغییرات عمیق در قوانین و رفتار مقامهای جمهوری اسلامی است. فکر می‌کنید این تغییرات در ایران امکان پذیر است؟
من فکر می‌کنم این تغییرات در هر کشوری امکان پذیر است. برای مثال سپاه پاسداران و یا وزارت اطلاعات وقتی افرادی را بازداشت می‌کنند آنان را در زندان یا بازجویی مورد اذیت و آزار و شکنجه قرار می‌دهند و در برخی موارد وکلا و قضات هم استقلال ندارند. خب این مشکل ساختاری در سیستم قضایی است و به دین ارتباطی ندارد.
طی سال‌های گذشته مقامهای جمهوری اسلامی از جمله صادق لاریجانی رییس قوه قضائیه ایران بارها در پاسخ به انتقادها از وضعیت حقوق بشر در ایران گفتند که این انتقادها به اختلاف میان قوانین اسلامی و کشورهای غربی مربوط می‌شود. نظر شما در این باره چیست؟ فکر می‌کنید اصول حقوق بشر جهان شمول است یا از کشوری به کشور دیگر می‌تواند فرق کند؟
من گزارشگر ویژه حقوق بشر هستم و باید تمام موارد را بر اساس قوانین جهانی حقوق بشری بررسی کنم. کشورها مجبور نیستند عضو سازمان ملل یا عضو شورای حقوق بشر باشند. خب وقتی داوطلبانه به عضویت سازمان ملل یا شورای حقوق بشر در می‌آيند بنابراین باید به استانداردهای جهانی هم پایبند باشند.
خانم جهانگیر، شما در کشوری مسلمان به دنیا آمدید و زندگی کردید. در کشور شما پاکستان هم مجازات اعدام وجود دارد و طی سال‌های گذشته از تعداد اعدام‌ها در پاکستان هم انتقادهایی مطرح شد. شما در مورد قوانین اسلامی چه فکر می‌کنید؟
بله. ما هم در کشورمان پاکستان مجازات اعدام داریم. ولی من در اینجا به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر صحبت می‌کنم نه به عنوان یک مسلمان یا یک شهروند پاکستانی. هر کشور مسلمانی قوانین متفاوت خودش را دارد اما الان مساله این نیست. مساله این است که من گزارشگر ویژه حقوق بشر ایران هستم و سازمان ملل به من دستورالعملی مشخص می‌دهد و من هم آن دستورالعمل را دنبال می‌کنم. ایران عضو سازمان ملل است و به دو کنوانسیون جهانی هم پیوسته، بنابراین باید مواضع جهانی حقوق بشر را رعایت کند.
پیش از انتصاب شما به سمت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران، احمد شهید پنج سال و نیم عهده دار این سمت بود و گزارش‌های متعددی درباره ایران به سازمان ملل ارائه کرد. اما آن طور که شما می‌گویید وضعیت حقوق بشر در ایران بهبود قابل توجهی نداشته. چقدر خوشبین هستید که گزارش‌های شما بتواند در وضعیت حقوق بشر در ایران تاثیر بگذارد؟
من زیاد خوشبین نیستم چون نظارت دولت ایران بر مسایل مربوط به رعایت حقوق بشر را ضعیف می‌بینم و فکر می‌کنم آنها اساسا حقایق موجود درباره مشکلات حقوق بشری در ایران را به رسمیت نمی‌شناسند.
شما درباره منشور حقوق شهروندی حسن روحانی هم صحبت کردید و آن را قدمی مثبت ارزیابی کردید. در حالی که همین الان که صحبت می‌کنیم تعدادی روزنامه نگار در ایران زندانی هستند و طی روزهای گذشته هم چند روزنامه نگار دیگر بازداشت شده‌اند و تحت بازجویی هستند. به نظر شما این بازداشت‌ها با منشور حقوق شهروندی آقای روحانی مغایرتی ندارد؟
من در گزارشم هم گفتم وقتی آقای روحانی منشور حقوق شهروندی را منتشر کرد خیلی خوشحال شدم. اما کمی پس از آن تعدادی از روزنامه نگار‌ان، فعالان حقوق زنان وفعالان شبکه‌های اجتماعی بازداشت شدند. بعد از آن خیلی ناامید شدم. چون در آن منشور آمده بود روزنامه نگار‌ان باید بتوانند آزادانه و بدون هیچ ترسی به فعالیت حرفه‌ای خود بپردازند. چیزی که اتفاق نیفتاد.
خانم جهانگیر، به عنوان آخرین سئوال می‌‌خواهم از شما بپرسم که برنامه‌ای برای سفر به ایران دارید تا از نزدیک وضعیت حقوق بشر در ایران را بررسی کنید؟ و فکر می‌کنید با توجه به اینکه به احمد شهید اجازه داده نشد که به ایران سفر کند مقامهای ایران به شما اجازه این سفر را خواهند داد؟
در حال حاضر شک دارم. اما به تلاشم در این باره ادامه می‌دهم تا بتوانم با یافتن موارد اشتراک بین خواسته‌های حقوق بشری سازمان ملل متحد و دولت ایران اعتماد مقامهای ایران را جلب کنم تا در نهایت به من اجازه سفر به ایران را بدهند.
