کشمکش‌ها بر سر افزایش نرخ حامل‌های انرژی در ایران با افزایش میزان قاچاق سوخت از کشور که همزمان با سقوط ارزش ریال صورت گرفته، وارد مرحله تازه‌ای شده است.
با آنکه در لایحه بودجه سال ۹۷ مجلس پیشنهاد دولت مبنی بر افزایش قیمت حامل‌های انرژی را رد کرد، اما به هر حال برنامه ششم توسعه اجازه این افزایش قیمت را به دولت داده است.
دولت می‌گوید با افزایش ۵۰۰ تومانی قیمت بنزین، قصد دارد ۱۷ هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از این افزایش را صرف بهبود بافت فرسوده، نوسازی حمل و نقل عمومی و توسعه اشتغال کند.
روزنامه شرق در مردادماه سال جاری خورشیدی پیش‌بینی کرده بود اظهارنظر مقام‌های دولتی مبنی بر رابطه افزایش قیمت بنزین و کاهش میزان قاچاق سوخت و حتی تصادفات جاده‌ای، به نوعی آماده‌سازی اذهان عمومی برای استفاده دولت از اختیار قانونی خود در افزایش قیمت بنزین است.
منتقدان دولت حسن روحانی را متهم می‌کنند در حالی متمایل به افزایش قیمت بنزین است که به افزایش قیمت گازوئیل در پی این تصمیم و تاثیر مستقیم آن بر وضعیت معیشت شهروندان و قیمت انواع کالا و خدمات بی‌اعتنا است.
برخی نمایندگان مجلس هم می‌گویند دولت روحانی در حالی به اخذ عوارض از محل فروش بنزین به عنوان یک منبع مالی مطمئن برای تأمین بودجه طرح‌های خود می‌نگرد که مردم در شرایط فعلی اقتصادی، تحمل افزایش قیمت بنزین را ندارند.
شماری از کارشناسان، تاثیر تغییر در نرخ بنزین بر عرضه و تقاضای آن را تائید می‌کنند، اما می‌گویند کاهش طبیعی تقاضا بدنبال افزایش قیمت عرضه این محصول، موجب افزایش عامل دیگری نیز خواهد شد و آن «اعتراضات مردمی» است.
میانگین مصرف بنزین در سال ۹۶ نزدیک به ۸۰ میلیون لیتر در روز بود که در نوروز سال ۹۷ به شدت افزایش یافت و رشدی ۹ درصدی پیدا کرد.
به نظر می‌رسد با توجه به تنگ‌‌ترشدن دایره تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه ایران و رشد طبیعی هفت تا هشت درصدی مصرف بنزین در هر سال در کشور، یکی از راه‌های پیش روی دولت دوازدهم برای تامین بودجه مورد نیاز خود، عوارض ناشی از فروش بنزین باشد.
این آمار وقتی اهمیت می‌یابد که بدانیم در ایران بیش از ۱۹ میلیون خودروی «پراشتها» وجود دارد که هر کدام بطور متوسط روزانه دو لیتر بنزین بیشتری نسبت به خودروهای اروپا مصرف می‌کند.
در حالیکه قیمت تمام شده هر لیتر بنزین برای دولت ۲۷۰۰ تومان است، اما با توجه به یارانه ۱۷۰۰ تومانی بر روی قیمت فعلی آن، مصرف دو لیتر بنزین بیشتر از سوی دست‌کم ۱۹ میلیون خودروی یادشده، دولت باید روزانه ۶۴ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان یارانه بیشتری برای این «غول‌های پرمصرف بنزین و آلوده‌کننده هوا» بپردازد.
«وضع خوب» قاچاق سوخت و احیای دوباره کارت سوخت
افزایش قیمت بنزین به عنوان یکی از «ایده‌‌های دولت» باوجود استدلال‌هایی مبنی بر افزایش هزینه‌های تولید این محصول نسبت به سال‌های گذشته و افزایش تعداد خودروها به عنوان یکی دیگر از عوامل افزایش مصرف، کماکان محقق نشده است.
اما مقام‌های دولتی این‌بار بر روی افزایش قاچاق سوخت انگشت گذاشته‌اند که حتی صدای نمایندگان مجلس را هم درآورده است.
علی ادیانی، عضو کمیسیون انرژی مجلس درباره بروز «فاجعه بنزینی» در ایران گفته که در حال حاضر، «کف رقم قاچاق بنزین از کشور روزانه ۱۰ میلیون لیتر است.»
این نماینده با احتساب دلار ۱۵ هزار تومانی، ارزش روزانه ۱۰ میلیون لیتر قاچاق سوخت را «چیزی حدود روزانه صد و پنجاه میلیارد تومان» عنوان کرده است.
بیژن زنگنه، وزیر نفت هم با بیان اینکه «وضع قاچاق بنزین الحمدالله خوب است و از همه مرزها با موفقیت انجام می‌شود»، به افزایش سرسام‌آور میزان قاچاق این کالا از ایران واکنش نشان داده است.
به گفته زنگنه، این موضوع هم شامل گازوئیل و هم شامل بنزین می‌شود و به همین دلیل، «باید برای آن تدبیری در نظر بگیریم.»
وی اشاره‌ای به این که آیا منظور وی از «تدبیر»، افزایش نرخ این کالا است نکرده، اما درباره احیای کارت سوخت به عنوان یکی دیگر از راه‌های «پیشگیری از قاچاق سوخت» گفته که دولت در حال بررسی این موضوع است.
استفاده از کارت هوشمند سوخت هنگام خرید بنزین و سایر فرآورده‌های نفتی یکی از الزامات سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۴ بود و از جمله اهداف آن «کنترل میزان مصرف سوخت و سهمیه‌بندی و پیشگیری از قاچاق سوخت و همچنین کسب اطلاعات میزان مصرف منطقه‌ای» نام برده می‌شد.
استفاده از این کارت که در زمان خود از آن به عنوان پروژه عظیمی یاد می‌شد، پس از تک‌نرخی شدن بنزین در خردادماه سال ۹۴ و با مرور زمان کم‌رنگ و تنها به کارت‌های صاحبان جایگاه ختم شد.
با این حال نمایندگان مجلس شورای اسلامی در اردیبهشت ۱۳۹۶ طرح یک‌فوریتی حفظ کارت سوخت را تصویب کردند و دولت مجاز شد به منظور «ترغیب مصرف‌كننده به استفاده از كارت هوشمند سوخت مختص هر خودرو از سیاست‌های انگیزشی در چارچوب قوانین و مقررات استفاده كنند.»
بنابراین به نظر می‌رسد در صورتی كه دولت قصد داشته باشد در آینده نزدیک دوباره قیمت بنزین را افزایش دهد، استفاده از كارت هوشمند بنزین توجیه‌پذیر است و در غیر این صورت كاری عبث است.
به همین دلیل نمایندگان مجلس و کارشناسان عرصه اقتصادی می‌گویند دولت اگرچه باوجود آماده‌سازی همه پیش‌زمینه‌ها نتوانست ایده افزایش قیمت بنزین در لایحه بودجه ۹۷ را محقق کند، اما بازگشت آرام آرام این کارت به جایگاه‌ها در سال جاری و انتشار اخباری مبنی بر نصب تجهیزات استفاده از کارت سوخت در دستگاه‌های نازل، نشانه‌های تمایل دولت بر اجباری کردن استفاده از آن است.
هدایت‌الله خادمی، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی نیز خبر داده که قرار است ۲۹ مهرماه طرح دو نرخی شدن بنزین در این کمیسیون مورد بررسی قرار گیرد.
اجرای مجدد سامانه هوشمند کارت سوخت به منظور کاهش قاچاق سوخت و کاهش مصرف سوخت در کشور از جمله محورهای مورد بحث در این زمینه گزارش شده است.
بیژن حاج محمدرضا، رئیس اتحادیه جایگاه‌داران نیز گفته که استفاده احتمالی از کارت سوخت می‌تواند مقدمه سناریوی دونرخی شدن بنزین باشد.
او این اقدام را در راستای اظهارات حسن روحانی مبنی بر اینکه در مورد بنزین برای «اقشار آسیب‌پذیر فکری خواهیم کرد»، ارزیابی کرده است.
با این حال حتی اگر دولت بالاخره موفق به افزایش قیمت حامل‌های انرژی شود، کماکان این پرسش مطرح است که در آستانه تشدید تحریم‌های آمریکا علیه ایران که قرار است گلوگاه اقتصاد ایران یعنی نفت را بفشارد، «تاب و توان» مردم برای افزایش فشارهای تورمی تا چه اندازه است.
