نام نجمالدین اربکان به عنوان یکی از شخصیتهای سیاسی در ربع قرن سیاست ترکیه تداعیکننده روش و منش سیاسی جدیدی از سوی اوست که در دهه ۹۰ میلادی نه تنها سیاست داخلی و خارجی ترکیه را به شدت تحت تأثیر قرار داده بود، بلکه به واسطه تصمیمات انقلابی و دگرگونسازی که او در زمان تشکیل حکومت ائتلافی خود تحت نام «رفاه- راه راست» اتخاذ کرد، موقعیت ترکیه را با طرح «پروژه D-8» در مسیری نوین قرار داد.
مرحوم نجمالدین اربکان در سیاست ترکیه با عنوان بنیانگذار «دیدگاه ملی» شناخته میشود. از سال ۱۹۶۹ فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد. او مؤسس احزاب نظام ملی، حزب سلامت ملی و رفاه، در سال ۱۹۸۷ به عنوان حزبی موفق توانست در نظام سیاسی ترکیه ایفای نقش کند.
رویکرد اسلامگرایانه حزب رفاه در زمانی که ترکیه در میان احزاب مختلفی مانند مام میهن، راه راست، حرکت ملیگرای ترکیه و سوسیال دمکرات ترکیه دست به دست شده و هر روز مشکلات اقتصادی، سیاسی کشور بیشتر میشد، حضور حزب رفاه با آرمان اسلامی-ملی برای جامعه سنتگرای اسلامی ترکیه گزینه برتری بود.
البته ترکیه بعد از آغاز سیاستهای اصلاحی دوران تورگوت اوزال به سرعت مسیر اقتصاد لیبرالیستی را طی میکرد و شرایط سیاسی ناهمگون موجب حرکت آرام لوکوموتیو سیاسی-اقتصادی در کشور شده بود. از این رو ضمن طرفداری بخش نیمهمدرن جامعه، حتی صاحبان صنایع و سرمایه جدید ترکیه نیز حضور حزب رفاه در اقتدار را آلترناتیوی مناسب میدانستند.
سرانجام نجمالدین اربکان در سال ۱۹۹۶ در چارچوب دولت ائتلافی نخستوزیر ترکیه شد. اما از همان دوران آغاز حکومت خود با تکیه به دیدگاه ملی-اسلامی نظام سکولار و لائیک ترکیه را آشکارا به چالش کشید.
اربکان به عنوان معمار سیاست اسلامگرایی در جمهوری ترکیه رویکردی نوین به سیاست خارجی ترکیه داشت. تشکیل گروه کشورهای اسلامی در حال توسعه موسوم به D-8 با هدف تقویت همکاریهای اقتصادی میان کشورهای عضو جهت رسیدن به نظام پولی و بازار تجاری مشترک و تأثیرگذاری بر نظام بینالملل، مخالفت با ادامه روابط با اسرائیل و تلقی آن کشور به عنوان عامل اصلی بحران در جهان اسلام، عقد قرارداد ۲۵ میلیارد دلاری خرید گاز از ایران، انجام نخستین سفر خارجی خود به تهران، دیدار جنجال برانگیز با معمر قذافی رهبر لیبی، از جمله مواردی هستند که منجر به شکلگیری جبهه مخالفی متشکل از نظامیان ترکیه و جمهوری خواهان سنتی آن کشور در برابر سیاستهای او شود.
سرانجام اربکان به اتهام ترویج دیدگاه اسلامگرایانه و مخالف با آرمانهای کمال آتاترک، با تصمیم شورای امنیت ملی به تاریخ ۲۸ فوریه ۱۹۹۷ و در پی انجام کودتای بدون خشونتی با حمایت نجدت سزر، رئیسجمهور وقت ترکیه مجبور به استعفا شد. بعد از آن حزب رفاه منحل شد و اربکان در ۱۸ ژوئن ۱۹۹۸ از ادامه فعالیتهای سیاسی منع شد.
در پی این تحول، حزب رفاه دست به انشقاق زد و افراد مسن و اسلامگرای سنتی، حزب سعادت را پایهریزی کردند و قشر جوان و شاگردان اربکان با ادعای حرکت به سمت اسلام میانهرو و رسیدن به قدرت، زمینه تشکیل حزب عدالت و توسعه را فراهم آوردند.
گرچه محرومیت سیاسی اربکان در سال ۲۰۰۳ به پایان رسید، ولی وجود اختلاف و انتقادات او از اردوغان به دلیل سیاستهای اجراییاش باعث شد که امکان تشکیل حزب جدید برای اربکان فراهم نشود. گفتنی است که حضور جریان فکری گولن در ساختار سیاسی، نظامی، قضایی و آموزشی ترکیه که مخالفت دیدگاهی با اربکان داشتند، خود عاملی مهم در ادامه محدودیتها بود.
بعد از فوت نجمالدین اربکان، هسته فکری و بینشی رفاه سابق در اطراف محمد فاتح اربکان فرزند او متمرکز شدند و او به کمک آنان فعالیتها و مجادله سیاسی خود را در قالب «وقف اربکان» ادامه داد. این وقف علیرغم عدم برخوردای از سیستم حزبی، توانسته است در این مدت هستههای بانفوذ و کارآمدی را در ۷۷ استان مهم ترکیه سازماندهی کند که در طول سالهای گذشته با برگزاری کنفرانسها، همایشها، و تجمعات سیاسی به نوعی وضوی سیاسی تازه بگیرد.
فاتح اربکان یکی از منتقدان اصلی سیاست رجب طیب اردوغان به شمار میرود. از یکسال پیش زمزمه تشکیل حزب جدید توسط او زمزمه میشد تا اینکه روز جمعه ۲۳ نوامبر، فاتح اربکان بعد از مراسم نماز جمعه در مسجد حاجی بایرام ولی در آنکارا در حالی که دست عبدالحمید کایهان عثمان اوغلو از نوادگان سلطان عبدالحمید عثمانی را گرفته بود، رسماً تأسیس حزب رفاه جدید را اعلام کرد.
آنچه در سخنرانی او بیش از همه مهم تلقی میشود، جملهای است بدین مضمون: «تأسیس مجدد حزب رفاه برای ملت ترک و جهان اسلام روز تاریخی محسوب میشود، اما این بدان معنا نیست که برای جنگ، اختلاف افکنی، مجازات دیگران و یا نابودی آمدهایم. ما با تشکیل حزب بار دیگر اعلام حضور در میادین سیاسی میکنیم و مژده میدهیم که تصور نشود برای اداره کشور گزینه دیگری نیست».
جامعه کنونی ترکیه، از نظر سیاسی خود را به بنبست رسیده تصور میکند، و واکنش منفعلانه حزب جمهوری خلق ترکیه به عنوان اپوزیسیون، وجود اختلاف سیاسی میان احزاب و عدم قانع کردن مردم در اداره کشور در مراحل انتخاباتی موجب شده که مردم گزینه دیگری بهتر از حزب عدالت و توسعه برای اداره کشور تصور نکنند.
فاتح اربکان دقیقاً به این نکته اشاره کرده و گمان میرود حضورش در آینده زمینهساز چالشهای جدی برای دولت اردوغان باشد. زیرا داشتن اعتبار سیاسی به پشتوانه پدرش، برخورداری از هسته سیاسی کارآمد و پیشکسوت از حزب رفاه، نامگذاری دوباره حزب جدید با همان نام، برخورداری از آرمانهای اسلامی-ملی و از همه مهمتر نفوذ در میان جامعه تکنوکرات ترکیه باعث خواهد شد که حزب جدید به سرعت توسعه یابد.
حزب جدید شاید در زمان کوتاهی نتواند در نظام سیاسی ترکیه صاحب قدرتی تعیینکننده شود؛ اما هیچ بعید نیست که این حزب در انتخابات سالهای آتی کرسیهای زیادی را در مجلس در دست گیرد و رقیب حزب عدالت و توسعه شود. اگر به این موارد، چاشنی حضور شاگردانی چون عبدالله گل، بولنت آرینچ، عبدالطیف شنر و ... را بیفزاییم، در سپهر سیاسی ترکیه نقشی جدید برای حزب رفاه جدید میتوان پیشبینی کرد.
