همه انسان‌ها از نظر حقوق و کرامت انسانی، آزاد و برابر متولد شده‌اند؛ این شعار امسال سازمان ملل است به مناسبت هفتادمین سالگرد نامگذاری روز جهانی حقوق بشر.
۷۰ سال پیش در چنین روزی اعلامیه جهانی حقوق بشر در سازمان ملل متحد به تصویب رسید، تا معیاری جهانی باشد برای احترام به حقوق بنیادین انسان‌ها.
آزادی و برابری از هر رنگ و نژاد و جنسیت، حق آزادی اندیشه، حق آزادی بیان و حق انتخاب مذهب، براساس اعلامیه حقوق بشر حق همه انسان هاست.
اعلامیه‌ای که با دو میثاق بین‌المللی یعنی میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و نیز میثاق حقوق مدنی و سیاسی مهم‌ترین معیار بین‌المللی برای حقوق بشرند. میثاق‌هایی که ایران هم از ۴۳ سال پیش به آنها پیوسته است.
عبدالکریم لاهیجی، حقوقدان در پاریس، و توضیحاتی درباره اعلامیه جهانی حقوق بشر:
«این در سال ۱۳۵۴ به میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ملحق شد و این میثاق‌ها در مجلس ایران به تصویب رسید. یعنی اینکه حداقل در چارچوب ماده ۹ قانون مدنی ایران، این میثاق‌ها حکم قانون داخلی را دارند.»
همه انسان‌ها از نظر حقوق و کرامت انسانی، آزاد و برابر متولد شده‌اند؛ شعار امسال سازمان ملل و جهانی که هنوز تا تحقق آن فاصله دارد، این را مدافعان حقوق بشر می‌گویند و معتقدند ارزش‌های بشری در هر نقطه‌ای که نادیده گرفته شود، وظیفه همگان است که از حقوق انسان‌ها حمایت کنند. اما وضعیت در ایران چگونه است؟
حسن نایب‌هاشم، فعال حقوق بشر در وین، به این پرسش این طور پاسخ می‌دهد:
«این ماده یک اعلامیه جهانی حقوق بشر است که همه آزاد و برابر، و دارای کرامت و حقوق به دنیا آمده‌اند و از همان ابتدا از حقوق طبیعی و اجتماعی خود برخوردارند. متأسفانه جمهوری اسلامی از همان بدو تولد تا به انتها، تا مرگ و حتی پس از مرگ این حقوق را نقض می‌کند. کودکان از بسیاری از حقوق مصرح در کنوانسیون حقوق کودک که ایران آن را تصویب کرده برخواردار نیستند، در مراحل مختلف زندگی خود. آزادی وجود ندارد، برابری وجود ندارد، و کرامت انسان از ابتدا نقض می‌شود.»
سازمان ملل و مدافعان حقوق بشر مقام‌های ایران را متهم می‌کنند به اینکه مواردی از مصادیق حقوق بشر را زیر پا می‌گذارد. یکی از این موارد، حق حیات است که مدافعان حقوق بشر معتقدند مقام‌های جمهوری اسلامی با اعدام‌های پرشمار آن را نقض می‌کنند.
ایران پس از چین دومین کشور جهان از نظر آمار بالای اعدام و از معدود کشورهایی است که همچنان به اعدام مجرمان نوجوان ادامه می‌دهد، افرادی که در زمان ارتکاب جرم کمتر از ۱۸ سال داشته‌اند. محمود امیری مقدم، رئیس سازمان حقوق بشر ایران در نروژ، در این باره می‌گوید:
«حق حیات مهم‌ترین و اساسی‌ترین حق بشر محسوب می‌شود که علاوه بر آن که جزوی از اعلامیه حقوق بشر است، ولی می‌دانیم که کرامت انسانی هم بدون احترام گذاشتن به حق حیات امکان‌پذیر نیست. نسبت به سال‌های گذشته ما شاهد کاهش چشمگیر در آمار اعدام‌ها هستیم، امسال تا اینجا حدود ۲۵۰ نفر اعدام شده‌اند که تقریباً نصف آمار سال گذشته است. این نکته‌ای مثبت است اما در عین حال این آمار، بالاترین آمار اعدام نسبت به جمعیت کشور در جهان است. امسال تا این لحظه دست کم شش کودک-مجرم در ایران اعدام شده‌اند و متأسفانه ایران جزو معدود کشورهایی است که اعدام در ملأ عام را اجرا می‌کند.»
علاوه بر مجازات اعدام، اعمال مجازات‌های بدنی از جمله شلاق و قطع انگشتان دست در ایران هم از نظر مدافعان حقوق بشر «غیرانسانی» است. با این حال در سال جاری هم مانند سال‌های گذشته ده‌ها حکم شلاق در ایران اجرا و برای چند سارق هم حکم قطع انگشتان دست صادر شد. هادی قائمی مدیرکمپین بین‌المللی حقوق‌بشر درایران این احکام را قرون وسطایی می‌داند:
«من این را بسیار تکان‌دهنده می‌بینم که در قرن بیست و یکم جایی ندارد و البته که به طور کامل نقض قوانین و موازین بین‌المللی است که دولت ایران نسبت به آنها تعهد دارد. در حقیقت یک نوع شکنجه وحشتناک.»
مدافعان حقوق بشر با انتقاد از عملکرد قوه قضاییه ایران روند دادرسی‌هایی را که منجر به صدور حکم می‌شود زیر سوال می‌برند به خصوص درباره زندانیان سیاسی و عقیدتی.
«عدم برخورداری بسیاری از متهمان از روند دادرسی عادلانه در دادگاه‌هایی مستقل و عدم دسترسی آنان به وکیل انتخابی به خصوص در مرحله بازداشت موقت» در ایران موضوعاتی است که طی سال‌های اخیر همواره مورد انتقاد مدافعان حقوق بشر بوده است. حسن نایب‌هاشم فعال حقوق بشر در وین:
«از ابتدای انقلاب روند آیین دادرسی عادلانه نبوده و در دادگاه‌ها مختلف به خصوص دادگاه‌های انقلاب، آیینی که در تمام دنیا مرسوم است، تقض می‌شده. طبیعی است که احکامی که بر مبنای بازداشت‌های خودسرانه و بعد از بازداشت‌ها در شرایطی که یا شکنجه عمدتاً همراه بوده، به هیچ‌وجه عادلانه نیست. روند دادرسی عادلانه در تمام دنیا تعاریف مشخص خود را دارد و در ایران، در چند سال اخیر، با آیین‌نامه دادرسی جدید نقض می‌شود.»
بازداشت روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای در ایران هم از جمله مواردی است که هم در قطعنامه اخیر کمیته سوم سازمان ملل و هم در گزارش جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر در ایران، از آن انتقاد شده است.
گزارشگران بدون مرز می‌گوید ایران همچنان یکی از پنج زندان بزرگ جهان برای فعالان رسانه‌ای است.
هنگامه شهیدی، پویان خوشحال، مسعود کاظمی، صادق قیصری، امیرحسین میراسماعیلی و کیومرث مرزبان از جمله افرادی‌اند که به گفته گزارشگران بدون مرز در ماه‌های اخیر در رابطه با فعالیت‌های رسانه‌ای خود بازداشت شدند. رضا معینی مسئول بخش ایران در سازمان گزارشگران بدون مرز دراین باره می‌گوید:
«سازمان گزارشگران بدون مرز، بازداشت روزنامه‌نگاران را امری نادرست می‌داند که برای آزادی اطلاع‌رسانی مضر و برای حق مطلع شدن جامعه بسیار منفی است. به این عنوان که روزنامه‌نگار، از هر گروه و جناح و دسته، و با هر فکری در چارچوب فعالیت‌های روزنامه‌نگارانه اگر بازداشت شود، عملاً نفی آزادی بیان و آزادی اطلاع‌رسانی است.»
از دیگر مواردی که مقام‌های ایران به آن متهم می‌شوند نقض حقوق اقلیت‌های مذهبی است. بهاییان، دراویش گنابادی، مسیحیان و نوکیشان مسیحی. اما در این میان وضعیت بهاییان همواره درصدر انتقادهای مربوط به نقض آزادی عقیده و مذهب در ایران است.
براساس گزارش اخیر جاوید رحمان، بهاییان علاوه بر بازداشت و حکم زندان با «تبعیض‌ها و محرومیت‌های اجتماعی» هم مواجه‌اند. ازجمله محرومیت از تحصیل، ممنوعیت اشتغال در ادارات دولتی و پلمب محل کسب و کارشان. مواردی که طی چهار دهه گذشته صدها شهروند بهایی در ایران با آنها مواجه شده‌اند. سیمین فهندژ سخنگوی جامعه جهانی بهاییان در ژنو دراین باره بیشتر می‌گوید:
«بهائیان در ایران، فقط به دلیل اعتقادشان به دیانت بهایی در زندان هستند. در چند سال گذشته صدها خانوده بهایی از تأمین و امرار معاش‌شان محروم شده‌اند و مغازه‌های آنها به بهانه‌های واهی مثل تعطیل کردن مغازه‌ها در روزهای مذهبی، مهر و موم می‌شود. همین طور بهائیان هنوز از حق تحصیل محروم هستند و اجازه ندارند که در دانشگاه‌های کشور درس بخوانند.»
وضعیت زندانیان سیاسی وعقیدتی و «عدم دسترسی» آنان به امکانات درمانی هم در سال‌های اخیر بارها مورد اعتراض زندانیان قرار گرفته، زندانیانی که برای اعتراض به شرایط خود در زندان گاه چاره‌ای جز اعتصاب غذا نمی‌بینند، افرادی همچون نسرین ستوده، فرهاد میثمی، آرش صادقی، سهیل عربی، آتنا دائمی، دراویش گنابادی و ده‌ها تن دیگر.
شیرین عبادی حقوقدان و برنده جایزه نوبل صلح درباره شرایط زندان‌های ایران می‌گوید:
«زندانیان سیاسی-عقیدتی به خاطر شرایط نامساعد زندان، وقتی بیمار می‌شوند، نیسبت به درمان‌شان کوتاهی می‌شود. تا جایی که ما شاهد موارد متعدد اعتصاب غذا بوده‌ایم برای اینکه توجه مسئولان را جلب کنند که بیمار و محتاج درمان هستند.»
و دهم دسامبر امسال مصادف با هفتادمین سالگرد نامگذاری روزجهانی حقوق‌بشر در حالی فرا می‌رسد که ۸۵ کشور عضو کمیته سوم سازمان ملل متحد، حدود یک ماه پیش در قطعنامه‌ای مقام‌های ایران را به نقض حقوق بشر متهم کردند.
قطعنامه‌ای که ایران آن را «مردود، مغرضانه و دارای اهداف سیاسی» توصیف می‌کند و قرار است تا چند روز دیگر در مجمع عمومی سازمان ملل نیز به رأی گذاشته شود.
