رضا رحمانی وزیر صنعت، معدن و تجارت در نشست با مدیران واحدهای آسیب‌دیده از سیل گلستان می‌گوید: تلاش می‌کنیم در دولت تسهیلات کم بهره و ارزان قیمت تا سقف ۴۵ میلیون تومان از سوی دولت به اصناف مختلف پرداخت شود. پرسشی که مطرح است این است که آیا این اقدام دولت کافی است؟
پیامدهای سیل اخیر در سطوح گوناگون اقتصادی
پیامدهای سیل اخیر در سطوح گوناگون اقتصادی اعم از مؤسسات تولید، اقتصاد دولت و همچنین خانوار قابل مشاهده است. صرف نظر از خسارت نیروی انسانی که ارزیابی آن بسیار دشوار است، در سطح بنگاه مهم‌ترین پیامد سیل اخیر در مناطقی که سیل بر آن اثر داشته از بین رفتن امکانات تولیدی و در نتیجه از بین رفتن سرمایه‌گذاری‌های انبوه پیشین و همچنین فرصت‌های شغلی بسیاری است.
بدین ترتیب باید انتظار داشت که از سویی تولید این مناطق دست‌کم در کوتاه‌مدت کاهش یافته و این بخصوص در شرایط فعلی که اقتصاد ایران با گرانی و یا کمبود کالا روبه‌روست، بازار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کما اینکه افزایش قیمت برخی از کالاها هم در شرایط فعلی احساس می‌شود. پیامد مهم‌تر این است که فرصت‌های شغلی در این مناطق از بین رفته و احیای مجدد آنها زمان می‌برد. به همین دلیل درآمد خانوارهایی که مستقیم یا غیرمستقیم از سیل آسیب دیده‌اند کاهش یافته و دایره فقر در این مناطق گسترده‌تر می‌شود. البته با توجه به کسری بودجه دولت باید انتظار داشت که بودجه دولت هم کم یا بیش از خسارت‌های سیل متأثر شود و از تعادل بودجه کاسته شود.
پیشگیری و پیش‌بینی نظام‌مند مهم‌تر از پرداخت خسارت
از منظر مدیریت ریسک و بحران بیش و پیش از هر چیز باید متوجه اقدامات پیشگیرانه، نظام‌مند، و همچنین جامع و پیوسته باشد. شرط کارآمدی مدیریت ریسک هم است. فرایند مدیریت ریسک فرایندی پویا و پایاست و هیچگاه آغاز و پایانی ندارد و مراحل پیشا بحران، بحران و پسا بحران در بر می‌گیرد.
پاسخگویی کلید مدیریت ریسک با بالاترین سطوح مدیریت است. به همین دلیل همین بالاترین سطوح مدیریتی است که باید به‌طور مستقیم و شخصاً پاسخگو باشند، چرا که از منظر مدیریت ریسک، هیچ حادثه‌ای تصادفی و ناگهانی تلقی نمی‌شود و می‌توان کم یا بیش بستر و ریشه حوادث به شکل ساختاری و نهادی را رصد کرد و راهکارهای مناسبی را برای آنها اندیشید.
بخشی از آسیب‌های ناشی از حوادث و سوانح به ناکارآمدی به عامل انسانی و مدیریت ریسک مربوط است. کارکرد مدیریت ریسک هم شناخت و مدیریت پیش‌بینی و پیشگیری همین عوامل ساختاری و نهادی است که در پس‌زمینه حوادث وجود دارد. کما اینکه بسیاری از مناطقی که اینک مورد تاخت و تاز سیل قرار گرفته دارای سابقه سیل بوده است. برای مثال منطقه «سیل‌آباد» شیراز حتی به نام محل عبور سیل شناخته می‌شود.
شفافیت، پاسخگویی و گردش اطلاعات سهم قابل توجهی در مدیریت ریسک دارد. در فرایند مدیریت ریسک باید توانایی مدیریتی همه افراد و گروه‌هایی که به نحوی با ریسک سوانح ارتباط دارند ارتقا یابد. در همین راستا سرمایه انسانی یا ین دانش انباشته مدیریت ریسک -در سطح نهادهای عمومی مانند دولت، شهرداری، نظام بیمه و سطح بنگاه و شرکت و همچنین خانوار و فرد از عوامل مهم کاهش سوانح است.
شفافیت و پاسخگویی به مثابه عامل کارامدی مدیریت بحران
بر اساس پژوهش‌هایی که در عرصه مدیریت ریسک شده است، معمولاً جمع کل هزینه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی پیشگیری از سوانح کمتر از هزینه‌های پس از وقوع سوانح است. ناکافی بودن منابع علت اساسی سوانح نیست بلکه استفاده نابه‌جا و ناکارآمد منابع است که مشکل‌زاست.
یکی از شرط‌های لازم برای بهینه شدن مدیریت ریسک پاسخگو شدن مدیران در تمامی سطوح است. تحقق این شرط ممکن نیست مگر آنکه مکانیسم نصب و عزل مدیران اصلاح شود. هرچند شایسته‌سالاری در این فرایند اهمیت دارد، اما شایسته‌سالاری بدون وجود شفافیت و پاسخگویی و نظام عزل و نصب منعطف ممکن نیست. بنابراین مدیران سیاسی و اجرایی می‌بایست به طور شفاف زیر نظارت جامعه مدنی فعالیت کنند.
شرط لازم کارآمدی مدیریت ریسک شفافیت و پاسخگویی مدیران از بالاترین تا پایین‌ترین است. هم شفافیت و پاسخگویی است مانع پیدایش فساد و همچنین سوءاستفاده از منابع و بودجه است. در همین راستا البته دسترسی عموم به اطلاعات، چگونگی مدیریت آنها و همچنین کنترل شیوه مدیریت آنها بر منابع عمومی ضروری است.
هرچه شفافیت و پاسخگویی سیاستگذران و سیاستمداران و مدیران و بیشتر باشد امکان سوء استفاده از منابع قدرت و اقتصادی بیشتر می‌شود و این تأثیر این امر بر مدیریت پیشا بحران و پس از آن منفی است. به همین دلیل برای مجبور کردن سیاستگذران و سیاستمداران و مدیران به تأمین منافع موکلان و شهروندان باید با مکانیسم‌های مدیریتی آنها را در مقابل جامعه مدنی و رسانه‌ها شفاف و پاسخگو کرد.
ختم کلام
در چارچوب مدیریت ریسک اقتصادی گفته می‌شود که هزینه پیشگیری و پیش‌بینی حوادث و سوانح بسیار کمتر از خسارت به تولید است. به همین دلیل تلاش می‌شود تا فرایند پیشگیری و پیش‌بینی و سپس مدیریت بحران این هزینه‌ها کاهش پیدا کند. در اینجا خدمات حرفه‌ای نظام بیمه بسیار اهمیت دارد.
اگر بر اساس یافته‌های منتشر شده در رسانه‌ها داوری کنیم به نظر می‌رسد مدیریت بحران سیل در ایران، در سه مرحله فرایند پیشگیری و پیش‌بینی و سپس مدیریت بحران، ناکارآمد بوده است.
به همین دلیل خسارت‌های ناشی از سیل اعم از خسارت‌های انسانی، مالی و زیست محیطی بسیار گسترده است و بعید است که آن را در کوتاه‌مدت و با هزینه کردن مبالغ محدود جبران کرد.
