مصرف لبنیات از جمله میزان استفاده از شیر و ماست در روز، در سال‌های اخیر همواره محل بحث بوده است. از سویی با افزایش شمار گیاه‌خواران مطلق یا طرفداران وگانیسم، رسانه‌ها و صنایع تولید شیرهای گیاهی، با استناد بر چند مطالعه محدود، مصرف لبنیات را عامل برخی بیماری‌ها معرفی کرده‌اند و از طرفی بر شمار افرادی که برنامه غذایی خود را براساس مد یا ترند تنظیم می‌کنند، روز به روز افزوده شده است.
لبنیات شامل شیر و ماست و کره و پنیر، اما به دلیل داشتن کلسیم، ویتامین ب، پروتئین، پتاسیم، فسفر و اسید آمینه‌های با جذب بالا برای بدن نسبت به منابع گیاهی، راه خود را ادامه می‌دهد و طرفداران بی‌شمار خود را دارند.
اما حقیقت چیست و به چه میزان لبنیات قادرند نیاز یک فرد به درشت‌مغذی‌ها و ریزمغذی‌ها را برطرف کنند. در این مطلب، به میزان توصیه‌شده مصرف روزانه شیر و ماست برای گروه‌های مختلف می‌پردازیم:
تفاوت‌های فردی
قبل از هر نوع توصیه تغذیه‌ای و سلامتی، باید یادآور شد که برنامه غذایی هر فرد با توجه به زمینه سلامتی، گروه سنی و به شکل اختصاصی برای همان فرد تنظیم می‌شود، و ممکن است از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد.
اما توصیه‌های فراگیری هم وجود دارد و هر فردی با دقت به آنها می‌تواند نیاز روزانه خود را بررسی کند. به شکل فراگیر می‌توان افراد را به شکل زیر طبقه‌بندی کرد:
- گروه کودکان ۱ تا ۵ سال
- کودکان در سنین رشد
- بزرگسالان سالم
- بزرگسالان با بیماری زمینه‌ای
- افراد باردار و شیرده
- خانم‌ها بعد از سنین باروری
گروه کودکان ۱ تا ۵ سال
به دلیل عدم تکامل سیستم گوارشی و آنزیمی در نوزادان و بالا رفتن احتمال ابتلای آنها به دیابت در سنین بالاتر، توصیه دوران پیش از یک سالگی، استفاده نکردن از شیرهای حیوانی و استفاده از شیر مادر یا فرمول‌های مخصوص است.
اما پس از آن، و تا پنج سالگی بهتر است از شیرها و لبنیات پر چرب (۳.۵ درصد) استفاده شود چرا که افزایش میزان کالری مورد نیاز برای رشد و نمو آنها، می‌تواند از این طریق تأمین شود.
برخی از تحقیقات تأثیر مثبت لبنیات پرچرب بر روی رشد مغزی در این سنین را تأیید کرده‌اند.
کودکان در سنین رشد
توصیه‌های تغذیه‌ای برای کودکان در حال رشد در رابطه با شیر و محصولات لبنی، بیشتر به کلسیم و پروتئین‌های لبنی توجه دارد.
به دلیل نیازهای رشدی و استخوان‌سازی در این سنین، مصرف شیر یا ماست کم‌چرب (۱.۵ درصد) به میزان دو تا سه لیوان در روز مطلوب است، البته در صورتی که سبزیجات برگ سبز تیره، میوه‌های رنگی و مغزه‌ها در برنامه غذایی آنها وجود داشته باشد.
بزرگسالان سالم
بزرگسالان سالمی که بیماری زمینه‌ای ندارند و یا از آلرژی به محصولات لبنی رنج نمی‌برند، لازم است که برای حفظ سلامت استخوان‌ها و پوست در روز دو لیوان شیر یا ماست کم‌چرب مصرف کنند.
بزرگسالان با محدودیت مصرف
برای بزرگسالانی که از برنامه غذایی گیاه‌خواری مطلق استفاده می‌کنند، یا بیماری‌های زمینه‌ای نظیر عدم تحمل لاکتوز، روماتیسم و بیماری‌های التهابی، بیماری کرون یا کولیت زخم‌دهنده دارند و متخصص تغذیه برای آنها مصرف شیرهای حیوانی را منع کرده، شیر سویا و شیر بادام غنی‌شده با کلسیم و ویتامین دی می‌توانند انتخاب‌های مناسبی باشند.
افراد باردار و شیرده
زنان باردار و شیرده به خصوص و به دلیل بالا رفتن نیازهای بدنی به کلسیم، ویتامین‌ها و پروتئین موجود در محصولات لبنی، لازم است تا چهار لیوان شیر یا ماست پاستوریزه و کم‌چرب در روز مصرف کنند.
در کنار این افزایش نیاز، برنامه غذایی متعادل و متنوع می‌تواند به سلامت مادر و نوزاد در این دوران کمک کند، و افرادی که شیر و یا ماست مصرف نمی‌کنند علاوه بر مصرف سبزیجات لازم است تا از مکمل‌های کلسیم استفاده کنند.
خانم‌های بعد از سنین باروی و آقایان بالای ۷۰ سال
خانم‌هایی که در سنین پس از باروری یا یائسگی قرار دارند و آقایان بالای ۷۰ سال به دلیل تغییرات بدنی و هورمونی لازم است تا برای حفظ سلامت استخوان‌های خود به میزان کلسیم مصرفی توجه داشته باشند و در روز دو لیوان شیر یا ماست کم‌چرب مصرف کنند.
در عین حال، تحقیقات گسترده با جمعیت مطالعه زیاد و در طول زمان، مشخص کرده که در این گروه مصرف زیادتر شیر یا ماست در حد سه تا چهار لیوان در روز، با افزایش احتمال شکستگی همراه است. بنابراین نیاز زیادتر به کلسیم در این سنین را می‌توان از طریق مکمل‌ها یا سبزیجات برگ سبز به دست آورد.
