چین با سابقه یک «انقلاب فرهنگی» مهارت فوق‌العاده‌ای در خشکاندن و نابودی فرهنگ‌ها دارد که گاهی این مهارت را به دولت‌های سرکوبگر شریک خود منتقل می‌کند؛ نمونه این «بدآموزی» را می‌‌توان در اقدامات اخیر مقامات هنگ‌کنگی در زمینه صنعت نشر کتاب مشاهده کرد.
هنگکنگ، از آزادی تا سرکوب فرهنگی
تقریباً همزمان با آغاز اجرای قانون امنیتی بحث‌برانگیز چین درباره هنگکنگ، رسانه‌ها از جمع‌آوری کتاب‌های نوشته شده به قلم چهره‌های شاخص جنبش دمکراسی‌خواه هنگکنگ از کتابخانه‌های عمومی این منطقه خبر دادند.
حکومت کمونیستی پکن که این قانون را بنا بر ادعای خود، برای مبارزه با «اقدامات جدایی‌طلبانه، خرابکارانه و تروریستی و همچنین مداخلات خارجی» در پارلمان چین به تصویب رسانده، قصد دارد با مجازات زندان، از جمله حبس ابد، جنبش دموکراسی‌خواه هنگکنگ را که در بیش از یک سال گذشته، خواب آرام برای مقام‌های امنیتی چینی و هنگ‌کنگی نگذاشته‌اند، مهار کند.
از جمله آثاری که از کتابخانه‌های عمومی هنگکنگ جمع‌آوری شده، کتاب‌های جاشوآ وونگ، فعال دانشجویی هنگ‌کنگی است که سال گذشته از سوی دولت اجرایی این منطقه اقتصادی آسیا به برگزاری تظاهرات غیرقانونی متهم شد.
جاشوآ وونگ در واکنش به اجرای قانون امنیتی چین در هنگکنگ در صفحه توئیتر خود نوشت: «قانون امنیتی سیستمی از سانسور را که در چین وجود دارد، بر این شهر مالی بین‌المللی اعمال می‌کند.» سانسور کتاب، فقط یکی از جنبه‌های سانسور گسترده در چین به شمار می‌رود.
همچنین کتاب‌های تانیا چان سوک-چونگ، فعال زن ۴۹ ساله هنگ‌کنگی که پیشتر عضو شورای قانونگذاری هنگکنگ بوده و اکنون نیز یکی از اعضای مؤسس «حزب مدنی» است، قربانی این موج سانسور چینی شده است.
اداره خدمات فرهنگی هنگکنگ که مدیریت کتابخانه‌های عمومی شهر را برعهده دارد، به رسانه‌ها اعلام کرد که جمع‌آوری این کتاب‌ها با هدف بررسی نقض احتمالی قانون امنیتی چین در این آثار صورت گرفته است.
اما افزایش سانسور در هنگکنگ فقط به کتابخانه‌ها محدود نشد. چند روز بعد، وزارت آموزش این منطقه اعلام کرد مدارس هنگکنگ نباید کتاب‌هایی را آموزش دهند که قانون جدید امنیتی را نقض می‌کند، یا دست‌کم نباید این کتاب‌ها «به شیوه مثبت» به دانش‌آموزان آموزش داده شود.
این وزارت با ارسال بیانیه‌ای به خبرگزاری رویترز نوشت که مدارس مسئول منابع آموزشی و نوع مدیریت آموزشی خود هستند و معلمان باید «هرگونه محتوای آموزشی از جمله کتاب‌ها» را بررسی کنند.
فو کینگ وا، استاد دانشگاه هنگکنگ و متخصص رسانه‌های اجتماعی چین، در این زمینه گفت: «این خیلی مستبدانه است.» به عقیده او که در زمینه سانسور اطلاعات در چین تحقیق کرده، این نوع سانسور به سانسور اینترنت و دنیای دیجیتال در هنگکنگ نیز خواهند انجامید.
«نابودی» صنعت نشر هنگ‌کنک، با اقدامات «اورولی»
در واکنش به این اقدام دستگاه اجرایی هنگکنگ، مایک پمپئو، وزیر امورخارجه آمریکا، با اشاره به آثار جورج اورول، نویسنده بریتانیایی، آن را یک اقدام «اورولی» خواند.
پمپئو با انتشار بیانیه‌ای نوشت: «در حالی که هنوز جوهر قانون سرکوبگرانه امنیت ملی خشک نشده، مقام‌های محلی در یک اقدام اورولی، حذف کتاب‌های انتقادی علیه حزب کمونیست چین از قفسه کتابخانه‌ها را آغاز کرده‌اند، شعارهای سیاسی را ممنوع کرده‌اند، و از مدارس خواسته‌اند که سانسور را اعمال کنند.»
جورج اورول، نویسنده رمان‌های «قلعه حیوانات» و «۱۹۸۴»، به خوبی رفتارها و سیاست‌های کنترلی حکومت‌های خودکامه به وسیله تبلیغات، شنود، اخبار نادرست، انکار حقیقت و دستکاری در تاریخ را توصیف کرده است.
وزیر خارجه آمریکا همچنین تأکید کرد: «تخریب هنگکنگ آزاد از سوی حزب کمونیست چین ادامه دارد». او با اشاره به آزادی‌هایی که تاکنون هنگکنگ داشت، پایبند نبودن مکرر پکن به تعهدات خود بر اساس توافق چین و بریتانیا را محکوم کرد و قانون امنیت ملی اخیر را آخرین حمله به حقوق و آزادی‌های مردم هنگ کنگ دانست.
اما اعمال سانسور چینی در هنگکنگ، از سال‌ها پیش آغاز شده بود و نماد آن محکومیتی است که از سوی حکومت چین علیه مینهای گوئی، ناشر و کتابفروش سوئدی چینی‌تبار در هنگکنگ صادر شده و او اکنون در زندان‌های چین به سر می‌برد.
او در این انتشاراتی، کتاب‌هایی با محتوای سیاسی درباره رهبران کمونیست چین منتشر می‌کرد که خشم پکن را برانگیخت. نیروهای امنیتی چین علاوه بر بازداشت او، همزمان چهار همکارش را نیز در هنگکنگ دستگیر کردند.
در حالی که طی دهه‌ها، فضای نشر در هنگکنگ نسبت به چین آزادتر بود و کتابخوان‌های چینی می‌توانستند برخی از کتاب‌های ممنوعه در داخل چین را از کتابفروشی‌های هنگکنگ تهیه کنند، همان موقع، رسانه‌های جهان از «نابودی» صنعت نشر هنگکنگ و «سایه سنگین» سانسور چین بر این صنعت خبر دادند.
کم‌کم توقیف کتاب‌ها، خودداری چاپخانه‌ها از چاپ برخی کتاب‌ها، خودسانسوری مترجمان و نویسندگان، و حتی بسته شدن کتابفروشی‌ها در هنگکنگ آغاز شد. ناشران و کتابفروشان هنگ‌کنگی از افزایش سختگیری‌ها در مرز با چین درباره محموله‌های کتاب خبر دادند و کتابفروشی‌هایی هم که بسته می‌شدند قادر به بیان علت واقعی تعطیلی خود نبودند.
«موراکامی‌کشی» در هنگکنگ
این محدودیت‌ها فقط خسارات معنوی، سیاسی و اجتماعی وارد نکرد، بلکه بر میل به خرید کتاب از سوی مشتریان و در نتیجه تراز مالی صنعت نشر هنگکنگ نیز تأثیرگذار بود.
همچنین به وجهه هنگکنگ به عنوان یک شهر نسبتاً آزاد در عرصه بین‌المللی ضربه زد. به عنوان نمونه، دو سال پیش، جمع‌آوری کتاب هاروکی موراکامی، نویسنده معروف ژاپنی از نمایشگاه بین‌المللی هنگکنگ، بازتاب گسترده بین‌المللی داشت.
در سال ۲۰۱۸، یک دادگاه محلی، حکم جمع‌آوری رمان «کشتن شوالیه دلیر» اثر موراکامی را که در آن زمان تازه منتشر شده بود، به دلیل توصیفات اروتیک صادر کرد. همچنین این کتاب در کتابخانه هنگکنگ برای خوانندگان زیر ۱۸ سال ممنوع شد.
این اقدام مقامات هنگکنگ با اعتراض رییس انجمن پن هنگکنگ مواجه شد و او «تجاوزات چین» علیه آزادی بیان در این منطقه کوچک تجاری را محکوم کرد. این فعال صنفی تأکید کرد توصیفات موراکامی در این کتاب، هیچ «تحریک‌آمیز»تر از توصیفات اروتیک جیمز جویس یا هنری میلر که در مدارس هنگکنگ به عنوان آثار کلاسیک آموزش داده می‌شود، نیست.
همچنین گروهی از ناشران هنگ‌کنگی با راه‌اندازی کمپینی اینترنتی اعتراض خود را نسبت به جمع‌آوری کتاب موراکامی اعلام کردند.
در آن زمان گزارشی منتشر شد که نشان می‌داد بر اساس آمارهای رسمی هنگکنگ حدود ۱۷۷۷ کتاب در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ جزو کتاب‌های «غیراخلاقی» قرار گرفتند و ۷۰۱ کتاب نیز «غیرقابل چاپ» اعلام شدند. همچنین تخطی از این ارزیابی از سوی ناشران، آنان را با جریمه مواجه می‌کرد.
اکنون هنگکنگ با شدت بخشیدن به سانسور کتاب، در مجموع در پی دنباله‌روی از سیاست چین در زمینه محدود کردن آزادی قلم و بیان است.
پس از این که هنگکنگ تصمیم گرفت برخی از کتاب‌ها را از کتابخانه‌های عمومی شهر جمع‌آوری کند، یکی از مجریان معروف تلویزیون دولتی چین در یک برنامه پرمخاطب، خطاب به مقام‌های هنگ‌کنگی گفت: «آفرین! اما این کافی نیست. بعضی از کتاب‌های درسی ابتدایی در هنگکنگ سرشار از ‘سم ‘ هستند. باید شر را از ریشه خشکاند».