این روزها وقتی از منطقه قفقاز جنوبی سخن به میان می‌آید، توجه‌ها به مناقشه قره‌باغ میان باکو و ایروان جلب می‌شود که از ۳۰ سال پیش وجود داشته و بعید است به این زودی‌ها از بین برود.
اما گرجستان، دیگر کشور استقلال یافته از شوروی سابق نیز در همین منطقه و در همسایگی آذربایجان و ارمنستان، مدت‌هاست درگیر اعتراضات و بحران سیاسی شده است.
گرجستان، کشور اعتراضات
گرجستان با ۳.۷ میلیون نفر جمعیت، در دو دهه گذشته، از انقلاب تا جنگ، و از انتخابات مسالمت‌آمیز تا رأی‌گیری‌های بحث‌برانگیز، مسیری پرفراز و نشیب را در عرصه سیاست تجربه کرده است.
به غیر از انتخابات سال ۲۰۱۲، قدرت اجرایی در این کشور چندان به صورت مسالمت‌آمیز به احزاب رقیب واگذار نشده است.
در یک دهه گذشته، اعتراضات متعددی در گرجستان صورت گرفته و هر انتخابات نیز با تظاهرات مخالفان همراه بوده است.
اعتراضات کنونی گرجستان واکنشی به حضور هشت ساله حزب «رویای گرجستانی» در قدرت است که از پیش از برگزاری انتخابات پارلمانی در روز شنبه ۳۱ اکتبر آغاز شد و با اعلام پیروزی این حزب در انتخابات برای سومین دوره پیاپی، همچنان ادامه دارد.
هزاران معترض در روزهای اخیر با تجمع در اصلی‌ترین خیابان شهر تفلیس و مقابل پارلمان گرجستان تجمع کردند و حتی برخی از آنان با پلیس در مقابل ساختمان کمیسیون مرکزی انتخابات درگیر شدند.
معترضان و هواداران احزاب مخالف می‌گویند آنچه حزب حاکم و کمیسیون مرکزی انتخابات در انتخابات اخیر پارلمانی انجام داد یک «کودتا» بود و این انتخابات «کاملاً بی‌اعتبار» است.
معترضان که پرچم‌های دو رنگ سفید و قرمز گرجستان را در دست دارند و گاهی پرچم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا نیز در دستشان دیده می‌شود، خواهان برگزاری دوباره انتخابات هستند.
در مقابل، گیورگی گاخاریا، نخست وزیر گرجستان، با تأکید بر این که انتخابات اخیر «یک نشانه مهم از توسعه دموکراتیک گرجستان» است، از احزاب مخالف برای برگزاری اعتراضات، درست در بحبوحه بحران شیوع ویروس کرونا، شدیدا انتقاد کرد.
نخست‌وزیر گرجستان با انتشار بیانیه‌ای رهبران احزاب مخالف را «تشنه قدرت» خواند و هشدار داد دولت این کشور اجازه نمی‌دهد این احزاب «منافع سیاسی ناچیز خود را برای نابودی کشور دنبال کنند».
ایراکلی کوباخیدزه، نماینده پارلمان و دبیر اجرایی حزب حاکم نیز شامگاه یکشنبه در یک کنفرانس خبری گفت: «من از کسانی که در این تجمعات غیرقانونی شرکت می‌کنند، می‌خواهم که از هر گونه اقدام غیرقانونی خودداری کنند». او با اشاره به رهبران احزاب مخالف هشدار داد: «مجرمان به زودی به زندان خواهند افتاد».
ترکیب جدید پارلمان و واکنش‌های جهانی
بر اساس آمار رسمی، حزب رویای گرجستانی با ۴۸ درصد آرا و فقط دو درصد اختلاف با مجموع آرای ائتلاف احزاب مخالف در انتخابات پارلمانی گرجستان به پیروزی نسبی رسید.
پس از آن، «جنبش اتحاد ملی»، مهم‌ترین تشکل اپوزیسیون گرجستان، با به دست آوردن بیش از ۲۷ درصد آرا، بیشترین رأی را در میان دیگر احزاب مخالف به دست آورد.
این در حالی است که با وجود شیوع ویروس کرونا، میزان مشارکت رأی‌دهندگان در انتخابات اندکی بیش از دوره پیشین انتخابات پارلمانی بود و از ۵۱ درصد در سال ۲۰۱۶ به ۵۶ درصد در این دوره افزایش یافت.
پارلمان گرجستان دارای ۱۵۰ کرسی است که ۱۲۰ کرسی از آن به طور متناسب به احزاب پیروز در انتخابات تعلق می‌گیرد. سرنوشت ۳۰ کرسی دیگر که به نامزدهای مستقل اختصاص دارد، در دور دوم انتخابات مشخص خواهد شد که برگزاری آن تا پایان ماه نوامبر پیش‌بینی نمی‌شود.
احزاب مخالف در این انتخابات امید زیادی داشتند که با ائتلاف با یکدیگر حزب حاکم را شکست دهند. به همین دلیل، اکنون کمیسیون مرکزی انتخابات را به تقلب گسترده در روند رأی‌گیری‌ها متهم می‌کنند و تهدید کرده‌اند که وارد پارلمان نخواهند شد.
عدم ورود احزاب مخالف دولت به پارلمان گرجستان بار دیگر بحران سیاسی در این کشور را دامن خواهد زد.
ناظران بین‌المللی سازمان امنیت و همکاری اروپا و همچنین مجمع پارلمانی ناتو در بیانیه‌ای که پس از برگزاری انتخابات گرجستان منتشر کردند، اعلام کردند «آزادی‌های اساسی» در روند انتخابات رعایت شده، اما این انتخابات از «بی‌نقص بودن» فاصله داشته است.
همچنین این ناظران بین‌المللی از جانبداری رسانه‌ها و گزارش‌ها درباره فشار بر رأی‌دهندگان خبر داد.
سازمان غیردولتی شفافیت بین‌الملل نیز نزدیک به ۱۳۰ تخلف انتخاباتی را شناسایی کرده که این تعداد بسیار بیشتر از تخلفات شناسایی شده در انتخابات پیشین پارلمانی گرجستان است.
بر اساس اعلام این سازمان، برخی از روزنامه‌نگاران در دفاتر رأی‌گیری مورد تعرض قرار گرفتند و ناظران نیز از این دفاتر اخراج شدند. به طور رسمی نیز ۳۱ شکایت انتخاباتی به ثبت رسیده است.
همچنین دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در تفلیس و سفارت آمریکا در گرجستان، روز شنبه با انتشار بیانیه‌ای مشترک خواستار ایجاد «روند قضایی معتبر و فراگیر برای حل و فصل تخلفات مسلم انتخاباتی» شدند.
اعتراضات گرجستان، یک رویارویی قدیمی
اعتراضات گرجستان در واقع بازتابی از رویارویی قدیمی و ۱۰ ساله میان دو چهره پرنفوذ عرصه سیاست این کشور است؛ میخائیل ساکاشویلی، سیاستمدار ۵۲ ساله خودتبعید و غربگرا، و بیدزینا ایوانیشویلی، میلیاردر ۶۴ ساله متمایل به روسیه.
ساکاشویلی یا به قول خود گرجی‌ها «میشا» از رهبران «انقلاب گل سرخ» در سال ۲۰۰۳ بود که در جنبشی علیه ادوارد شواردنادزه، رئیس‌جمهور وقت گرجستان، او را از قدرت بیرون راند.
ساکاشویلی از وزرای دولت شواردنادزه بود، اما در سال ۲۰۰۱ از دولت خارج شد و حزب «جنبش اتحاد ملی» را بنیانگذاری کرد. او پس از تحولات انقلاب گل سرخ، از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳ رئیس‌جمهور گرجستان بود.
در دورانی که او رئیس‌جمهور گرجستان بود، توانست این کشور را به غرب نزدیک کند، اما در همین دوران جنگ با روسیه در سال ۲۰۰۸، منجر به خرابی‌های بسیار در گرجستان و از دست رفتن کنترل سرزمین‌های اوستیای جنوبی و آبخازیا شد که ۲۰ درصد خاک گرجستان را شامل می‌شود.
همچنین مدیریت این جنگ از سوی دولت تفلیس، انتقاداتی را در داخل گرجستان و از سوی سیاستمداران گرجی در پی داشت.
در رأس آنها، نینو بورجانادزه، از رهبران انقلاب گل سرخ و رئیس پیشین پارلمان گرجستان، ساکاشویلی را به شدت درباره جنگ با روسیه مورد انتقاد قرار می‌داد.
این انتقادها و اعتراض‌های بعدی، خوشایند ساکاشویلی نبود و دادستانی گرجستان پرونده‌ای علیه او و شوهرش گشود.
گرچه ساکاشویلی در عرصه سیاست دستاوردهایی داشت، اما گسترش فقر و بیکاری، نارضایتی‌های عمومی را افزایش داد؛ به طوری که در سال ۲۰۰۹، بیش از ۵۰ هزار نفر از مخالفان او در روز استقلال گرجستان خواهان استعفای او شدند. همچنین مخالفانش او را به استبداد متهم می‌کردند.
این تظاهرات مخالفان در سال‌های بعد نیز ادامه داشت تا این که جنبش اتحاد ملی گرجستان در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۲ در برابر حزب رویای گرجستان شکست خورد و بیدزینا ایوانیشویلی رهبر این حزب به نخست‌وزیری رسید.
در آن زمان، هنوز یک سال از ریاست جمهوری ساکاشویلی باقی مانده بود و در این فاصله کشور صحنه کشمکش‌های سیاسی و نزاع‌های لفظی میان ساکاشویلی رئیس‌جمهور و ایوانیشویلی نخست‌وزیر شد.
ساکاشویلی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ رأی نیاورد و مقام ریاست جمهوری را به گئورگی مارگوِلاشویلی که مورد حمایت حزب رویای گرجستانی بود، واگذار کرد. برخی از تحلیلگران، باخت ساکاشویلی در انتخابات را پایان دورانی دانستند که با انقلاب گل سرخ آغاز شده بود.
پس از پایان دوران ریاست جمهوری، چندین پرونده قضایی علیه ساکاشویلی از جمله سوءاستفاده از قدرت و دست داشتن در مرگ مشکوک زوراب ژوانیا، از رهبران پیشین انقلاب گل سرخ و نخست‌وزیر پیشین گرجستان مطرح شد.
ساکاشویلی در تبعیدی خودخواسته به اوکراین رفت، کشوری که در آنجا درس خوانده بود و با پترو پوروشنکو، رئیس‌جمهور وقتش آشنایی داشت.
او فرماندار منطقه استراتژیک اودسای اوکراین شد و همچنین تابعیت اوکراینی را نیز دریافت کرد. اما دولت تفلیس که از این اتفاقات خشنود نبود، تابعیت گرجستانی ساکاشویلی را لغو کرد و با این حال خواستار استرداد او شد.
ساکاشویلی اتهام‌ها علیه خود در کشورش را سیاسی می‌خواند و لغو تابعیتش را نیز با انگیزه پایان دادن به فعالیت‌های سیاسی‌اش در گرجستان می‌دانست.
ماه عسل ساکاشویلی با اوکراین نیز خیلی زود به پایان رسید و او مغضوب پوروشنکو شد، پرونده‌های قضایی در اوکراین نیز علیه‌اش مطرح و حتی بازداشت شد. تابعیت اوکراینی هم از او گرفته شد. با این حال، او به دلیل روابطی که با دیگر سیاستمداران داشت، همچنان در اوکراین ماند.
در سال ۲۰۱۶ باز هم دو حزب جنبش اتحاد ملی و رویای گرجستانی به رقابت با یکدیگر پرداختند و حزب حاکم توانست برای بار دوم به پیروزی برسد. دو سال بعد، سالومه زورابیشویلی، به عنوان اولین زن گرجی در انتخابات ریاست‌جمهوری گرجستان به پیروزی رسید. او هم از حمایت حزب حاکم برخوردار بود.
با این حال، برای برگزاری اعتراضات در گرجستان نیاز نیست که لزوماً انتخاباتی برگزار شود.
سال گذشته میلادی نیز در حالی که هم نخست‌وزیری و هم ریاست جمهوری در کنترل یک حزب بود، دعوت از یک نماینده روسیه در پارلمان اعتراضاتی را جرقه زد که مدت‌ها کشور را دچار بحران سیاسی کرد و تنش‌هایی را نیز در روابط گرجستان با روسیه به وجود آورد.
میخائیل ساکاشویلی که اکنون هفت سال است از وطنش دور است، در این سال‌ها روزی را بدون رویای بازگشت به وطن نگذرانده است. او انتخابات اخیر پارلمانی گرجستان را نیز فرصتی می‌دانست تا با پیروزی حزبش در آن، زمینه بازگشت او فراهم شود.
ساکاشویلی پیش از برگزاری انتخابات، در ویدئویی که در حساب فیس‌بوک خود منتشر کرد، از اشتباهاتش در گذشته عذرخواهی کرد و گفت: «من بازمی‌گردم». هر چند که مقامات گرجستان تأکید کرده‌اند که اگر او بازگردد، در همان فرودگاه بازداشت خواهد شد.
اما میشا تهدیدها را جدی نگرفت. او حتی برای نشان دادن عزم راسخ خود به یونان سفر کرد و با سخنرانی در جمع گرجی‌های مهاجر، کارزار انتخاباتی خود را پی گرفت.
اکنون با وجود شکست حزب جنبش اتحاد ملی در انتخابات، رویای بازگشت به وطن برای ساکاشویلی از بین نرفته است. او شاید به دنبال یک «انقلاب گل سرخ» دیگری است تا به گرجستان بازگردد و بار دیگر به قدرت برسد.
سیاستمدارانی با پاسپورت خارجی
در جبهه مقابل ساکاشویلی، بیدزینا ایوانیشویلی قرار دارد که در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ نخست‌وزیر گرجستان بود.
ایوانیشویلی که همواره نامش در فهرست ثروتمندترین افراد جهان دیده می‌شود، اکنون گرچه ظاهراً بازنشسته عالم سیاست است، اما همچنان پرنفوذترین چهره سیاسی کشورش به شمار می‌رود.
او زمانی که حزب «رویای گرجستانی» را حدود ۱۰ سال پیش برای کنار زدن جنبش اتحاد ملی از قدرت تأسیس کرد، چندان شناخته شده نبود، اما با وارد کردن ثروت کلانش به عرصه سیاست، قواعد بازی را تغییر داد.
با این حال، او به خرید رأی و نقض قوانین مربوط به تأمین مالی احزاب سیاسی متهم شد.
در همان سال‌هایی که ایوانیشویلی می‌خواست وارد عرصه سیاست گرجستان شود، نشریه فوربز درباره او نوشت که این میلیاردر امپراطوری اقتصادی‌اش را در دهه ۱۹۹۰ در شراکت با ویتالی مالکین، سیاستمدار روس و با تأسیس بانک روسیسکی کردیت گسترش داد.
ایوانیشویلی که در مسکو تحصیل کرده، همچنین به تجارت در حوزه‌های فلزات، معادن و املاک روی آورد و یک داروخانه زنجیره‌ای نیز در روسیه به راه انداخت.
سپس در سال ۲۰۰۲ ساکن فرانسه شد و در حالی که تابعیت‌های گرجستان و روسیه را داشت، ملیت فرانسوی را نیز گرفت. بر اساس قوانین گرجستان، سیاستمداران دو یا چند تابعیتی نمی‌توانند در انتخابات شرکت کنند و او مجبور شد که برای به قدرت رسیدن، از تابعیت روسی خود صرف نظر کند.
اما تابعیت دوگانه به ویژه داشتن تابعیت روسی برای سیاستمداران گرجستان همواره دردسرساز بوده است. علاوه بر ایوانیشویلی، گریگول واشادزه، وزیر خارجه گرجستان در سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ نیز دارای تابعیت روسیه بود که حواشی را برای او هم در روسیه و هم در گرجستان به وجود آورد. او بالاخره مجبور شد در میانه دوران وزارتش اعلام کند که تابعیت روسیه را لغو کرده است.
اما در اکتبر ۲۰۱۱، زمانی که ایوانیشویلی با جمع کردن احزاب مخالف قصد داشت به جنگ با قدرت ساکاشویلی برود، می‌خواست ضمن نزدیک نگاه داشتن گرجستان به غرب، روابط با روسیه را نیز ترمیم کند.
وقتی حزب رویای گرجستان در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۲ پیروز شد، او به نخست‌وزیری رسید و یک سال بعد، از این مقام کناره گرفت.
با این حال، از آن زمان تاکنون، علاوه بر رؤسای جمهور، سه نخست‌وزیری که در گرجستان بر سر کار آمده‌اند و قدرت اجرایی را در کشور در دست داشته‌اند، از این حزب بوده‌اند.
این تداوم زمامداری و عدم موفقیت در کاهش فقر با وجود شعارهای عامه‌پسند، موجب کاهش محبوبیت این حزب در میان مردم شده است.
همچنین، بسیاری معتقدند که سیاست‌های دوگانه حزب رویای گرجستان در سال‌های اخیر موجب تداوم ناامنی‌های سیاسی در این کشور شده است.
این حزب مثل جنبش اتحاد ملی گرجستان ظاهراً اعلام کرده که طرفدار غرب و خواهان پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپاست، اما عملاً در سال‌های اخیر با وجود همکاری‌های نظامی با ناتو، سیاست نزدیکی به روسیه را نیز دنبال کرده است.
این در حالی است که اکثریت مردم گرجستان با روسیه میانه خوبی ندارند و ۱۲ سال پس از این جنگ با روسیه، هنوز مردم گرجستان سایه مسکو را بر سر سیاست کشور خود حس می‌کنند.
بسیاری از معترضانی که در دو یکشنبه اخیر در خیابان‌های تفلیس حضور داشتند، همان‌هایی هستند که در سال‌های دور علیه مداخله‌های روسیه تظاهرات کرده‌اند.
اعتراضات گرجستان در زمینه‌هایی شبیه اعتراضات بلاروس است که این روزها در جریان است؛ رهبر مخالفان در هر دو کشور در نوعی از تبعید به سر می‌برد و دولت حاکم نیز با زیر چشمان روسیه، به یک شیوه با معترضان برخورد می‌کند.
