روز چهارشنبه ۲۴ دی، در آغاز رزمایشی که نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی در دریای عمان برگزار کرد، «ناو-بندرِ مکران» در مراسمی با حضور رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرمانده کل ارتش، و دریادار حسین خانزادی به نیروی دریایی پیوست.
تبدیل نفتکش به ناو مکران
اوایل مهر ماه امسال، دریادار حسین خانزادی، فرمانده نیروی دریایی ارتش، در برنامه گفت‌وگوی ویژه شبکه ۲ جمهوری اسلامی از الحاق نخستین ناو ایرانی با قابلیت حمل هفت هلیکوپتر و مجهز به تسلیحات و تدارکات گسترده خبر داد؛ ناوی که به گفته او بزرگتر از ناو تدارکاتی خارک خواهد بود. ناو خارک با تناژ ۳۳ هزار تن، ۲۰۷ متر طول دارد و پهنای آن ۲۶ متر است. ناو مورد نظر دریادار خانزادی اینک با نام مکران ظاهر شده است.
این ناو که تحوّل‌یافته یک نفتکش است، مدتی در بندرعباس کنار اسکله قرار داشت و اوایل ماه شهریور سال جاری برای ادامه تغییرات ساختاری به مجتمع صنایع دریایی شهید درویشی وزرات دفاع در بندرعباس برده شد و در حوض خشک این مجتمع قرار گرفت. پس از سه ماه و نیم، در نیمه دوم آذرماه، به آب انداخته شد و مراحل پایانی کار ادامه یافت و اکنون به طور رسمی به نیروی دریایی ارتش ملحق شده است.
تبدیل کشتی‌های تجاری یا نفتکش‌ها به ناو بی‌بدیل نیست و حتی در نیروهای دریایی بزرگ نیز چنین کاری صورت گرفته است. برای نمونه آمریکا در سال ۲۰۱۳ یک نفتکش کلاس آلاسکا را به یک پایگاه دریایی متحرک تغییر داد.
ناو جدید مکران نیروی دریایی از نظر طول و تناژ و گنجایش حجمی بزرگترین ناو این نیرو است. این ناو ۲۲۸ متر طول و ۴۲ متر عرض دارد. تناژ نهایی آن ۱۲۱ هزار تن و حداکثر سرعت آن ۱۵ گره معادل ۲۷.۵ کیلومتر در ساعت است.
رو سازه این ناو که برای نشست و برخاست هلی کوپتر ساخته شده، یک سوم طول ناو را در بر می‌گیرد و طول باند نزدیک به ۹۰ متر و عرض آن تقریباً تمام عرض ناو را شامل می‌شود.
مأموریت و قابلیت
مأموریت کلیدی این ناو، پشتیبانی تدارکاتی، سوخت‌رسانی و تسلیحاتی به ناو گروه‌های رزمی است که به دریای سرخ و آب‌های اطراف سومالی و در بعد وسیع‌تر به شمال شرق اقیانوس هند اعزام می‌شوند. این ناو در واقع یک پایگاه بندری متحرک است و می‌تواند برای اجرای عملیات ویژه و سبک رزمی علیه اهداف دریایی یا ساحلی در مناطق دور دست نیز مورد استفاده قرار گیرد.
ناو مکران با توجه به رو سازه و تغییرات و توانایی آن، همه کارایی یک شناوری را که از ابتدا برای مأموریت نظامی طرح و ساخته شده باشد، ندارد. اما تصمیم به تغییر کاربردی یک نفتکش به یک ناو بندر، مانند ناو رودکی نیروی دریایی سپاه پاسداران، برای رفع سریع و ارزانِ نیازهای فوری نیروی دریایی، قابل توجیه است.
این ناو قابلیت حمل پنج هلیکوپتر را دارد، از جمله؛ «سی کینگ» (اِس اِچ 3 دی ) و «اِی بی ۲۱۲» و «سی استالیون» (آر اِچ 3 دی) . از این هلی‌کوپترها می‌توان برای عملیات ضد زیردریایی، رزم سحطی و مین‌روبی بهره گرفت، گو اینکه شمار هلی‌کوپترهای آماده به کار نیروی دریایی برای عملیات ضد زیردریایی و مین‌روبی که قبل از انقلاب خریداری شدند، محدود است.
علاوه بر این از باند هلیکوپتر این ناو می‌توان برای پرواز و فرود پهپادهای عمود پرواز، مانند پهپاد «پلیکان ۲» ارتش نیز استفاده کرد. از باند این ناو می‌توان برای پرتاب پهپادهای ریل پرواز مانند کرّار و سجّیل هم استفاده کرد، به شرطی که راه و روش مناسبی برای بازیابی اینگونه پهپادها وجود داشته باشد.
یکی از کمبودهای ناو مکران نداشتن آشیانه هلیکوپتر است. قرار است در فاز دوم، این نقیصه بر طرف شود.
بر پایه عکس‌های انتشار یافته، به نظر می‌رسد که ناو مکران تسلیحات دفاعی از جمله توپ، سامانه‌های دفاع نزدیک و موشک‌های پدافندی ندارد که برای دفاع نزدیک و مستقل این شناور حیاتی است. به گزارش خبرگزاری فارس، این ناو در سال آینده به انواع تسلیحات آفندی و پدافندی مجهز خواهد شد.
تلاش برای حضور بلندمدت در دریا
نیروی دریایی ارتش با توجه به توصیه چند سال پیش آیت‌الله خامنه‌ای که باید به یک نیروی دریایی راهبردی تبدیل شود، تلاش‌هایی را در این راستا به عمل آورده است، گو اینکه فرماندهان این نیرو، به رغم ناهمخوانی مأموریت تعیین‌شده با توانایی نیروی دریایی، این هدف را تحقق‌یافته می‌پندارند و در اظهارات خود به این موضوع تأکید می‌کنند.
به رغم کمبودهایی که در ناو مکران مشاهده می‌شود، این ناو با توجه به مخازن بزرگ سوخت و امکانات دیگر، می‌تواند گامی در راستای تبدیل نیروی دریایی ارتش به یک نیروی راهبردی یا نیروی دریایی آب‌های آبی باشد.
نیروی دریایی راهبردی باید چند ویژگی داشته باشد؛ یکی از آنها قابلیت ماندن در آب‌های آزاد به طور مستقل و طولانی است و برای چنین کاری، داشتن یک ناوگان ویژه متشکل از انواع ناوهای سطحی و زیرسطحی، گامی حیاتی محسوب می‌شود. علاوه براین، چنین نیرویی برای حضور مستمر و مقتدرانه در آب‌های آزاد نیاز به پایگاه‌های مناسب دریایی در سواحل خودی و در سواحل کشورهای دوست یا هم‌پیمان دارد که نیازمندی‌های لجیستیکی ناوهای در حال مأموریت را از جمله سوخت، خواروبار، سلاح و مهمات تأمین کند. این در حالی است که چنین امکاناتی حتی سفر و بازدیدهای معمولی به بنادر کشورهای دوست در دریای سرخ و آب‌های اطراف آن، برای ناوهای نیروی دریایی ارتش وجود ندارد.
نیروی دریایی طی چند سال گذشته به طور مدام ناوگروه‌هایی را به خلیج عدن، سواحل سومالی و شمال غرب اقیانوس هند برای گشت، جمع‌آوری اطلاعات و مبارزه با دزدی دریایی اعزام کرده است. به تازگی، در ۱۹ آذر، ناو گروه ۷۱ متشکل از ناوشکن البرز و ناو تدارکاتی خارک برای این کار به دریا اعزام شدند.
واقعیت این است که جمهوری اسلامی و به تبع آن نیروی دریایی هیچ جای پایی در هیچیک از بنادر کشورهای واقع بر کرانه‌های دریای سرخ و شاخ آفریقا ندارد. در ارتباط با یمن و جنگ داخلی آن، به رغم نزدیکی جمهوری اسلامی به حوثی‌ها، امکان استفاده از بنادر یمن برای جمهوری اسلامی وجود ندارد. همچنین جمهوری اسلامی هیچ دوست و هم‌پیمانی در این منطقه ندارد.
در مقابل آمریکا، چین، ژاپن، ترکیه، فرانسه، ایتالیا و امارات در کشورهای جیبوتی، سومالی، و اریتره، پایگاه‌ها و تأسیسات نظامی دارند. به تازگی، روسیه هم با انعقاد یک قرار با دولت خارطوم در صدد است پایگاه دریایی خود را در پورت سودان دایر کند. همچنین امارات و اسرائیل در حال بررسی برای ایجاد یک پایگاه شنود و جمع‌آوری اطلاعات در جزیره استراتژیک سُقُطرا هستند که در ۳۵۰ کیلومتری خاک اصلی یمن واقع است.
کشورهای کرانه‌های دریای سرخ و شاخ آفریقا که در گذشته روابط دوستانه‌ای با جمهوری اسلامی داشتند و ناوهای ایران از این بنادر در راستای دیپلماسی نظامی بازدید می‌کردند، در حال حاضر روابط سیاسی با جمهوری اسلامی ندارند. متعاقب حمله به سفارت عربستان در تهران، سودان، اریتره، جیبوتی و سومالی، به اشاره عربستان روابط خود را با تهران قطع کردند و همه سرمایه‌گذاری‌های سیاسی و حتی اقتصادی جمهوری اسلامی در این کشورها بر باد رفت و به محو جای پای جمهوری اسلامی در این منطقه منتهی شد.
از این رو نیروی دریایی ارتش برای نیل به هدفی که رهبر جمهوری اسلامی برای راهبردی شدن برایش تعیین کرده، به تغییر یک کشتی نفتکش به یک ناو تدارکاتی روی آورده است. اقدام نیروی دریایی سپاه هم در ارتباط با ناو رودکی از جهاتی برای حضور بلندمدت در دریا است.
در حال حاضر جمهوری اسلامی یک کشتی تجاری به نام ساویز در دریای سرخ دارد که دائماً در شمال تنگه باب‌المندب لنگر انداخته و به جمع‌آوری اطلاعات، پایش تردد کشتی‌ها، و به احتمال قوی برای ارتباط و کمک به حوثی‌ها تحت نظر نیروی دریایی سپاه، یا نیروی قدس، عمل می‌کند.
