شاید برای بعضی‌ها عجیب باشد که یک زن مسلمان در فرانسه که به کشور لائیک‌ها شهرت دارد، در حالی که روسری به سر دارد، علیه افراط‌گرایی بسیاری از هم‌کیشان خودش فعالیت کند.
اما لطفیه ابن زیاتن، مادر عماد ابن زیاتن که از قربانیان «حملهٔ تروریستی» سال ۲۰۱۲ تولوز فرانسه بود، اکنون به چهره‌ای جهانی در مبارزه با فرقه‌گرایی و اسلامگرایی افراطی تبدیل شده است.
او و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، به‌تازگی و به طور مشترک یک جایزهٔ بین‌المللی را هم در امارات متحده عربی به دست آورده‌اند. این زن ۶۱ سالهٔ مراکشی-فرانسوی که پسرش به دست محمد مراح، «تروریست ۲۳ سالهٔ اسلام‌گرا» کشته شد، معتقد است «سرمایه‌گذاری برای حمایت از جوانان» تنها راه جلوگیری از افتادن آنان در دام افراط‌گرایی است.
جایزهٔ زاید برای «برادری انسانی»
دو هفته پیش، مراسم جایزهٔ زاید برای برادری انسانی در سال ۲۰۲۱ به دلیل شیوع ویروس کرونا به صورت مجازی برگزار شد. در این مراسم، علاوه بر لطفیه ابن زیاتن و آنتونیو گوترش، پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان، و احمد طیب، امام الازهر مصر، نیز سخنرانی کردند.
احمد طیب در سخنرانی خود گفت: «لطیفه ابن زیاتن یک الگوی نادر برای جهان است که سخاوت، استواری و توانایی او در تبدیل رنج شخصی به پیام امنیت برای همه یک پیروزی برای تمام بشریت و یادآوری خوبی برای شکست نیروهای شر است.»
پاپ فرانسیس هم گفت: «امروز برادری مرز جدید بشریت است؛ یا برادر هستیم یا خود را نابود می‌کنیم. این چالش قرن ماست.»
قاضی محمد عبدالسلام، دبیرکل کمیتهٔ جایزهٔ زاید برای برادری انسانی، نیز دو برندهٔ امسال این جایزه را نمایندهٔ ارزش‌هایی توصیف کرد که در سند و معیارهای ارزیابی این جایزه بر آن‌ها تأکید شده است.
او نیز دربارهٔ لطیفه ابن زیاتن گفت: «تلخ و شیرین است که چگونه شرایط ناشی از چنین غم و اندوه شخصی به یک ادای احترام مناسب برای پسرش و سایر قربانیان خشونت تروریستی تبدیل شده است.»
دبیرکل کمیتهٔ جایزهٔ زاید برای برادری انسانی همچنین تأکید کرد که «کار بزرگ لطیفه ابن زیاتن در حمایت از ارزش‌های برادری انسانی به‌عنوان راهی برای پایان دادن به خشونت واقعاً الهام‌بخش است».
خود لطفیه ابن زیاتن نیز که پیشتر چندین جایزهٔ دیگر از جمله نشان افتخار فرانسه و جایزهٔ بنیاد ژاک شیراک را به دست آورده است، در این مراسم گفت: «اوضاع در فرانسه و اروپا اغلب به‌دلیل احساس محرومیت و حاشیه‌نشینی که قلب بسیاری از جوانان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، با چالش‌های بسیاری روبه‌روست.»
تشکیل انجمن در واکنش به تروریسم
مادر عماد بن زیاتن پس از دریافت این جایزه در گفت‌وگویی تأکید کرد که دریافت این جایزه (که ارزش مادی آن در کل یک میلیون دلار است) کمک بسیاری به فعالیت‌های او خواهد کرد.
در مارس سال ۲۰۱۲، محمد مراح، یک فرانسوی الجزایری‌تبار، هفت نفر شامل سه نظامی و یک معلم و سه دانش‌آموز یک مدرسه یهودی را به قتل رساند و شش نفر دیگر را زخمی کرد. مراح که زاده یک خانواده مهاجر بود، بعداً در جریان حمله نیروهای امنیتی برای بازداشتش به ضرب گلوله کشته شد.
این «حملهٔ تروریستی» که سال‌ها پیش از «حملات تروریستی» بزرگ‌تر در فرانسه رخ داد، بازتاب بسیار گسترده‌ای در این کشور داشت و حتی بر کارزارهای انتخابات ریاست‌جمهوری آن سال فرانسه نیز که با فاصلهٔ کمی پس از آن برگزار شد، سایه افکند.
اولین قربانی این حمله عماد ابن زیاتن، یک نظامی فرانسوی ۳۰ ساله مراکشی‌تبار، بود که بعداً جسدش در مراکش به خاک سپرده شد. همان زمان، لطیفه تصمیم گرفت دست به کاری بزند تا نام فرزندش فراموش نشود: «نیمی از قلبم همراه او رفت و نمی‌خواستم که او فراموش شود.»
او کمتر از یک ماه و نیم پس از کشته شدن فرزندش «انجمن عماد برای جوانان و صلح» را راه‌اندازی کرد که هدف اصلی‌اش آموزش زندگی جمعی است، فارغ از نژاد و دین و زبان آدم‌ها: «هر روز هر کاری که می‌کنم، احساس می‌کنم پسرم در انجمن بزرگ‌تر می‌شود.»
لطیفه ابن زیاتن خودش در کودکی زندگی سختی داشته است. او در مراکش به دنیا آمده و به دلیل شرایط دشوار خانوادگی‌اش نتوانست به مدرسه برود. ازدواج با یک کارمند ادارهٔ راه‌آهن فرانسه او را به این کشور کشاند و تا پیش از این‌که وارد فرانسه شود، زبان فرانسوی نمی‌دانست.
با این اوصاف، او اکنون فعالیت‌های انجمن عماد را بر آموزش جوانان مناطق محروم متمرکز کرده است، آن هم نه فقط در فرانسه بلکه در مراکش نیز.
علیه رهاشدگی و طردشدگی جوانان
از نظر لطفیه ابن زیاتن، افراط‌گرایی ناشی از احساس رهاشدگی و طردشدگی است. او برای اثبات این نظرش خاطره‌ای را از همان روز کشته شدن فرزندش تعریف می‌کند.
این مادر وقتی به محل کشته شدن فرزندش در یک منطقهٔ حاشیه‌نشین تولوز رفت و از جوانانی که در آنجا حضور داشتند پرسید که محمد مراح کجاست، آن جوانان بدون آن‌که بدانند او مادر فرد کشته‌شده است، گفتند: «محمد مراح یک شهید و یک قهرمان اسلام است. او فرانسه را به زانو درآورد.»
وقتی لطیفه بن زیاتن به این جوانان گفت که مراح پسرش را کشته و چرا آنان این «تروریست» را «شهید» خطاب می‌کنند، جوانان در پاسخ گفتند: «ما متأسفیم، اما ببینید کجا زندگی می‌کنیم؛ فرانسه ما را فراموش کرده است.»
مادر عماد که اکنون معقد است اولین جرقه‌های افراط‌گرایی در همین حرف‌ها و احساس‌ها زده می‌شود، آن موقع پیش خود گفت باید کاری کرد که این احساسات از بین برود: «به آن جوانان گفتم که شما عامل درد و رنج من هستید، اما من به شما کمک می‌کنم. رهایتان نمی‌کنم. هر کاری که بتوانم انجام می‌دهم. نمی‌دانم چگونه، اما برای شما تلاش می‌کنم.»
البته اعتمادسازی در این زمینه دشوار است، چون جوانان آن منطقهٔ حاشیه‌نشین فرانسه به این زن گفته بودند که از این حرف‌ها بسیار شنیده‌اند.
همین بی‌اعتمادی و ناامیدی در جوانان برای لطیفه ابن زیاتن بسیار نگران‌کننده است: «گاهی که به مدارس می‌روم و از بچه‌ها می‌پرسم که آیا امید دارید، فقط دو یا سه نفر پاسخ مثبت می‌دهند. وقتی یک نوجوان ۱۴ ساله به شما می‌گوید "چه امیدی خانم؟ چگونه می‌توان امید داشت؟" این نگران‌کننده است.»
باید ذهن جوان را خواند
اما راه‌حل چیست؟ لطفیه ابن زیاتن پیشنهاد می‌کند که «باید ذهن یک جوان را خواند»؛ این‌که او چه پرسش‌هایی در سر دارد و چه راه‌حل‌هایی می‌توان مقابل او گذاشت.
همچنین او فقط بر آموزش در مدارس تأکید نمی‌کند، بلکه ارتقاء آموزش در مراکز بازپروری نیز از نظر این فعال مدنی اهمیت دارد. در حالی که زندان‌های فرانسه، در سال‌های اخیر، خود تبدیل به مراکز پرورش افراط‌گرایی شده، او بر کمک به زندانیان تازه آزادشده و احیای زندگی متوقف‌شدهٔ آنان تأکید فراوان دارد.
دولت فرانسه به‌ویژه پس از قتل یک معلم فرانسوی توسط یک اسلام‌گرا اقداماتی را برای مبارزه با افراط‌گرایی انجام داده است، از جمله بستن چندین مسجد در فرانسه که پاتوق اصلی افراط‌گرایان بود. همچنین در این مدت، درباره تصویب قوانین جدید در این زمینه در پارلمان فرانسه بحث و گفت‌وگو شده است.
لطیفه بن زیاتن از این اقدامات دولت و پارلمان استقبال می‌کند، اما نقش نهادهای مدنی و به‌ویژه خانواده‌ها را نیز برجسته می‌داند. او می‌گوید: «تا زمانی که یک کودک در مشقت است، نباید او را رها کرد.»
از نظر این مادر داغدیده، نقش مردم عادی در این زمینه فقط به زندگی خصوصی و فرزندان خود محدود نمی‌شود، بلکه هر کسی باید بخشی از فعالیت‌های خود را به ترویج مهارت «زندگی جمعی» اختصاص دهد. این چنین است که می‌توان از حوادثی شبیه «حملهٔ تروریستی» محمد مراح در آینده جلوگیری کرد.
