الکسی ناوالنی، منتقد سرسخت حکومت روسیه، حدود یک ماه پس از قرار گرفتن در فهرست «زندانیان عقیدتی» عفو بین‌الملل، پنجم اسفندماه از این فهرست حذف شد، هرچند این نهاد حقوق بشری همچنان بر تلاش برای آزادی او تأکید دارد.
عفو بین‌الملل اعلام کرد دلیل حذف الکسی ناوالنی از این فهرست اظهارات تبعیض‌آمیز و نژادپرستانهٔ سال‌های گذشته او در دفاع از روس‌های سفیدپوست و حمله به سایر اقلیت‌های قومی و نژادی بوده که از نظر این نهاد «در مرز تبلیغ نفرت» است.
بر اساس معیارهای فعلی عفو بین‌الملل، افرادی در فهرست زندانیان عقیدتی قرار می‌گیرند «که خشونت را تبلیغ نکرده و به کار نبرده‌اند ولی به دلیل آن‌چه هستند (ملیت، قومیت، خاستگاه اجتماعی، محل تولد، زبان، تعلق جنسیتی و یا موقعیت اقتصادی) و یا به دلیل باورهای خود (اعتقادات دینی، سیاسی و یا سایر مبانی عقیدتی) به زندان افتاده‌اند.
فهرست «زندانیان عقیدتی» یک شیوهٔ مهم برای راه‌اندازی کارزارهای حمایتی و اِعمال فشار به دولت‌ها برای آزادی زندانیان است. ادامهٔ این گزارش مروری است بر پروندهٔ تعدادی از سرشناس‌ترین «زندانیان عقیدتی» که نام‌شان در فهرست سازمان عفو بین‌الملل قرار دارد.
ایران
نسرین ستوده، وکیل‌مدافع حقوق بشر ایرانی، یکی از سرشناس‌ترین افراد در این فهرست است. او در سال ۲۰۱۸ به اتهام توهین به رهبر ایران، جاسوسی و تبلیغ علیه نظام بازداشت و به ۳۸ سال زندان و ۱۴۸ ضربه شلاق محکوم شد.
نسرین ستوده در آذرماه امسال پس از مدت کوتاهی آزادی موقت دوباره به زندان منتقل شد. عفو بین‌الملل پروندهٔ نسرین ستوده را «شوکه‌کننده» توصیف کرده و در اطلاعیه‌های متعدد و کارزارهای تبلیغاتی خواستار آزادی بی‌درنگ او شده است.
روسیه
تعداد زیادی از فعالان مدنی، روزنامه‌نگاران، مدافعان حقوق بشر و مدافعان حقوق همجنس‌گرایان و دگرباشان جنسی روسیه در فهرست «زندانیان عقیدتی» عفو بین‌الملل قرار دارند.
شاخص‌ترین آنها بوریس نمتسوف از چهره‌های مخالف حکومت بود که سال ۲۰۱۵ به ضرب گلوله کشته شد. ایلیا یاشین و ادوارد لیمونف نیز که به اتهام دفاع از حق تجمع آزادانه در مسکو بازداشت شدهاند، در این فهرست هستند.
میخائیل خودوروکوفسکی و پلاتون لبدف، مالکان سابق شرکت «یوکوس»، نیز از سال ۲۰۱۵ در این فهرست قرار گرفته‌اند.
در سال ۲۰۲۰ نیز عفو بین‌الملل هفت مرد تبعهٔ روسیه را که به اتهام «تشکیل یک گروه تروریستی» محاکمه و زندانی شدند، به این فهرست افزود. دولت روسیه مدعی است که این افراد قصد داشتند همزمان با جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۱۸ حملات تروریستی انجام دهند، ولی عفو بین‌الملل این اتهامات را «واهی و بی‌اساس» توصیف کرده و می‌گوید چنین گروه تروریستی‌ای وجود خارجی ندارد.
یکی دیگر از اتباع روسیه که در این فهرست قرار دارد، الکساندر گابیشف، شمنِ مردمان بومی ساکن سیبری است که بارها به قصد «برکناری پوتین» از ناحیه یاکوتسک (در یاقوتستان) به سمت مسکو راهپیمایی کرده و هر بار پس از بازداشت توسط نیروهای امنیتی در آسایشگاه‌های روانی بستری شده است.
اوکراین
اوله سنتسوف، فیلمسازی که در ماه مه ۲۰۱۴ و پس از الحاق غیرقانونی کریمه به خاک روسیه در این ناحیه بازداشت شد، یکی از اتباع اوکراینی است که نامش در فهرست «زندانیان عقیدتی» عفو بین‌الملل قرار دارد.
او به اتهام «تروریسم» توسط دادگاهی در مسکو به ۲۰ سال زندان محکوم شد و در سال ۲۰۱۹، پس از تحمل ۵ سال زندان، در جریان مبادلهٔ زندانیان بین روسیه و اوکراین آزاد شد.
بلاروس
در بلاروس تعدادی از چهره‌های سرشناس مخالف حکومت استبدادی الکساندر لوکاشنکو در فهرست «زندانیان عقیدتی» عفو بین‌الملل قرار دارند، از جمله ویکتار باباریکا، بانکدار سابق که به دلیل به چالش کشیدن حکومت لوکاشنکو به زندان افتاده، و پاول سویارینتس، یکی دیگر از رهبران مخالف حکومت که از ماه ژوئن بازداشت شده و سیارهی تسیخانوسکی، وبلاگ‌نویس و نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری که قبل از برگزاری انتخابات زندانی شد.
تسیخانوسکی شوهر سویاتلانا تسیخانوسکایا، یکی از رهبران مخالفان حکومت بلاروس، است که تصمیم گرفت به جای همسرش در انتخابات شرکت کند. او با متهم کردن دولت به تقلب در نتایج آرا خود را پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری بلاروس می‌داند.
قزاقستان
آیگول اوتپووا، وبلاگ‌نویس و روزنامه‌نگار اهل قزاقستان که به اتهام عضویت در گروه‌های غیرقانونی بازداشت و در ماه نوامبر به دستور دادگاه در آسایشگاه روانی بستری شد، یکی دیگر از افرادی است که نامش در فهرست «زندانیان عقیدتی» قرار گرفت.
عفو بین‌الملل اعلام کرد که خانم اوتپووا فقط به دلیل ابراز عقایدش بازداشت شده است. او در ماه دسامبر از آسایشگاه روانی آزاد شد.
قرقیزستان
عزیز جان عسکرف، مدافع حقوق بشر در قرقیزستان که در سال ۲۰۱۹ به حبس ابد محکوم شده، یکی دیگر از افرادی است که نامش در فهرست «زندانیان عقیدتی» عفو بین‌الملل ثبت شده است. این نهاد نتیجهٔ دادگاه او را «پیروزی بی‌عدالتی» توصیف کرده است.
آقای عسکرف که ازبک‌تبار است، اعلام کرده که محاکمهٔ او انگیزه‌های سیاسی داشته و کمیتهٔ حقوق بشر سازمان ملل نیز می‌گوید محاکمهٔ او ناعادلانه بوده است.
پاکستان
جنید حافظ، استاد دانشگاه پاکستانی که به اتهام انتشار «مطالب کفرآمیز» در فیسبوک محاکمه و زندانی شد، از سال ۲۰۱۴ در زندان انفرادی است.
عفو بین‌الملل با قرار دادن نام او در فهرست «زندانیان عقیدتی» از دولت پاکستان خواسته است حکم زندان او را لغو کند.
این نهاد محاکمه و حبس جنید حافظ را نمونه‌‌ای از اجرای قوانین «مبهم و سرکوبگرانه» توصیف کرده که برای سرکوب اقلیت‌های قومی و مذهبی و یا انتقام‌های خصوصی و قتل‌های خودسرانه به کار گرفته می‌شود.
جمهوری آذربایجان
در جمهوری آذربایجان دو فعال حقوق بشر به نام‌های لیلا یونس و عارف یونس (همسرش) که در سال ۲۰۱۵ محاکمه و به ترتیب به هشت سال و نیم و هفت سال زندان محکوم شدهاند، در فهرست «زندانیان عقیدتی» هستند.
عفو بین‌الملل صدور حکم زندان برای آنها را «تداوم سرکوب مدافعان حقوق بشر» در جمهوری آذربایجان توصیف کرده است. آنها پس از چند ماه به دلایل پزشکی از زندان آزاد شدند و محکومیت آنها به حبس تعلیقی تعدیل شد. این زوج در آوریل ۲۰۱۶ از جمهوری آذربایجان خارج شدند و به هلند رفتند.
ازبکستان
در ازبکستان نیز دو تن از مدافعان حقوق کشاورزان به نام‌های اعظم فرمانف و عالیشر کاراماتف که در سال ۲۰۰۶ بازداشت و به حبس‌های طولانی محکوم شدند، در فهرست «زندانیان عقیدتی» قرار گرفتند. عفو بین‌الملل اعلام کرد که هر دو در دوران زندان به‌شدت شکنجه شدهاند.
آقای کاراماتف پس از تحمل حدود ۶ سال زندان در سال ۲۰۱۲ و آقای فرمانف نیز پس از تحمل ۱۰ سال زندان در سال ۲۰۱۷ آزاد شدند.
