اوضاع سیاسی در ارمنستان بحرانی است و برخی سیاستمداران و رسانه‌های این کشور در مورد خطرات وقوع جنگی داخلی هشدار می‌دهند.
مخالفان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، که نتوانسته‌اند از طریق پارلمان او را کنار بزنند، به نظر می‌رسد متوسل به اعتراضات خیابانی و حتی فشار نظامیان شده‌اند.
گرچه هنوز کودتایی در ارمنستان رخ نداده، اما برخی تحلیلگران از اتحاد مخالفان دولت و ارتش نگران‌اند. جامعهٔ جهانی به‌ویژه آمریکا نیز خواستار حل و فصل اختلافات از طریق گفت‌وگو و راه‌حل‌های سیاسی شده‌اند.
تصمیم دوپهلوی رئیس‌جمهور
خودداری دوبارهٔ آرمن سارگسیان، رئیس‌جمهوری ارمنستان، در روز سه‌شنبه از امضای حکم برکناری اونیک گاسپاریان، فرمانده ارتش این کشور، که نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان آن را صادر کرده بود، بار دیگر نزاع میان دولت و ارتش ارمنستان را تقویت کرده است.
نخست‌وزیر ارمنستان پیشتر با متهم کردن ارتش به تلاش برای کودتا حکم برکناری گاسپاریان را صادر کرده بود، اما بر اساس قانون اساسی ارمنستان، این حکم نخست‌وزیر باید در یک فرصت سه‌روزه به‌تأیید رئیس‌جمهوری نیز برسد. با این حال، در صورت عدم تأیید رئیس‌جمهور، این حکم به‌صورت خودکار به اجرا گذاشته می‌شود.
در واقع، بر اساس قانون اساسی ارمنستان، رئیس‌جمهور باید در این مهلت سه‌روزه یا حکم برکناری فرمانده ارتش را امضا کند یا اگر مخالف برکناری اوست، حکم را به دادگاه قانون اساسی ارجاع دهد.
اما رئیس‌جمهوری ۶۷ ساله ارمنستان که پیشتر نیز در روز شنبه از امضای این حکم امتناع کرده بود، از ارجاع حکم به دادگاه قانون اساسی خودداری کرد. به این ترتیب، حکم برکناری فرمانده ارتش لازم‌الاجراست و به‌عقیدهٔ کارشناسان مسائل ارمنستان، فرمانده ارتش از طریق روال قانونی کنار گذاشته خواهد شد.
این تصمیم رئیس‌جمهوری موجب نارضایتی احزاب مخالف دولت شده است و مخالفان خواستار دیدار با رئیس‌جمهور هستند. مخالفان بر این عقیده‌اند که در وضعیت اضطراری کنونی، برکناری فرمانده ارتش مغایر قانون اساسی است.
سارگسیان که از سال ۲۰۱۸ مقام ریاست‌جمهوری ارمنستان را برعهده دارد، در آن زمان با حمایت حزب حاکم به این مقام رسیده بود، اما حزبی که از سارگسیان حمایت می‌کرد، بعداً در جریان یک انقلاب مسالمت‌آمیز مغلوب حزب نیکول پاشینیان شد.
مقام ریاست‌جمهوری ارمنستان یک مقام تشریفاتی است، اما از زمان پایان یافتن جنگ قره باغ، سارگسیان به‌طور مرتب علیه پاشینیان موضع‌گیری کرده و خواستار خروج او از قدرت شده است.
با این حال، رئیس‌جمهور ارمنستان در بیانیه‌ای که روز سه‌شنبه برای اعلام نظر خود منتشر کرد، بر جایگاه ریاست‌جمهوری برای حل سیاسی اختلافات و ایجاد یکپارچگی و وحدت در کشور تأکید کرد.
عزادارانی که در مرحلهٔ «انکار» باقی مانده‌اند
ارمنستان از زمان شکست در جنگِ حدوداً شش‌هفته‌ای با آذربایجان در پاییز گذشته بر سر کنترل منطقهٔ کوهستانی قره‌باغ، تقریباً روزگار خوشی نداشته و ایروان همواره دستخوش اعتراضات مردمی به نوع مدیریت و رهبری این جنگ و پیامدهای آن بوده است.
به نظر می‌رسد این خشم مردم ارمنستان که موجب درگیری و افزایش تنش میان ارتش و دولت نیز شده، نشان‌دهندهٔ انکار یک شکست است. برای ارمنی‌ها که سال‌ها به پیروزی‌های خود در دههٔ ۱۹۹۰ می‌بالیدند، هنوز دشوار و غیرقابل پذیرش است که شکست اخیر را باور کنند.
این رفتار روانی مردم درست شبیه رفتار کسی است که عزیزی را تازه از دست داده و از شوک فقدان این عزیز هنوز در مرحلهٔ «انکار» باقی مانده است.
در روز دهم نوامبر سال گذشته میلادی، ارمنستان تن به توافقی داد که کنترل بخش‌های مهمی از سرزمین قره‌باغ را به آذربایجان باز پس می‌داد.
در حالی که طی سه دهه گذشته این سرزمین همواره میان آذربایجان و ارمنستان مورد مناقشه بوده، اما این بار بخشی از ارمنی‌ها مقصر شکست ارمنستان در این جنگ را نخست‌وزیر این کشور می‌دانند.
در واقع، پاشینیان در سه سال گذشته از جایگاه یک قهرمان انقلابی به مسئول یک شکست نظامی در برابر دشمن تاریخی کشور تبدیل شده است.
در سه ماه اخیر، اعتراضات و حتی اعتصاباتی علیه دولت برگزار شد، اما هفته گذشته این اعتراضات با درخواست استعفای پاشینیان از سوی فرمانده ارتش اوج گرفت. مخالفان سیاسی دولت نیز از این فرصت برای تدارک تظاهرات با هدف خروج پاشینیان از قدرت استفاده کردند.
نزدیک به دو هفته پیش، شنبه ۲۰ فوریه، هزارن نفر در ارمنستان به اصلی‌ترین میدان شهر ایروان آمدند و با وجود حضور پرشمار نیروهای پلیس، شعارهایی علیه پاشینیان سردادند: «نیکول یک خائن است» و «ارمنستان بدون نیکول».
ایشخان ساغاتلیان، رهبر حزب مخالف داشناکسوتیون، در جمع مردم معترض گفت: «رؤیای ما داشتن سرزمینی قدرتمند است و تنها مانعی که سر راه این هدف قرار دارد، نیکول پاشینیان است.» او ادامه داد: «ما متوقف نخواهیم شد و خودمان را از شر پاشینیان خلاص خواهیم کرد.»
چند روز بعد، پاشینیان که یک مقام بلندپایهٔ نظامی را برکنار کرده بود، فرمانده ارتش را نیز به‌اتهام تلاش برای کودتا برکنار کرد و هواداران خود را فراخواند تا به صف‌آرایی مقابل مخالفان در خیابان‌ها بپردازند. اما مخالفان میدان را ترک نکردند. حزب ارمنستان شکوفا، اصلی‌ترین حزب مخالف دولت، اعلام کرد: «ما از نیکول پاشینیان می‌خواهیم کشور را به سمت جنگ داخلی و خون‌ریزی نکشاند. پاشینیان آخرین بخت را برای کناره‌گیری دارد.»
پاشینیان «اصلاح‌طلب» یا «خائن»؟
در شش‌هفته‌ای که جنگ میان نیروهای ارمنستان و نیروهای ارمنی منطقهٔ قره‌باغ از یک سو و نیروهای آذربایجان از سوی دیگر درگرفت، بیش از شش هزار نفر کشته شدند.
این جنگ برنامه‌ها و شعارهای اصلاح‌طلبانهٔ پاشینیان را دربارهٔ احیای اقتصادی و مبارزه با فساد بر هم زد و از یک «اصلاح‌طلب» به یک «خائن» تبدیل شد.
پاشینیان در جریان درگیری‌های مرگبار میان پلیس و معترضان در سال ۲۰۰۸ به زندان افتاده بود و از آن پس چهره‌ای مردمی به شمار رفت. او سال ۲۰۱۱ مورد عفو قرار گرفت و آزاد شد و به مجلس راه یافت. سپس با ایجاد حزب «پیمان مدنی» و سپس رهبری یک ائتلاف سیاسی، با شعار مبارزه با فساد به جنگ حزب حاکم رفت.
در بهار سال ۲۰۱۸، پاشینیان کسی بود که با سابقهٔ روزنامه‌نگاری و زندان در جریان اعتراضاتی علیه فساد دستگاه حاکم توانسته بود نظر مثبت بسیاری از هموطنان خود را جلب کند.
در راهپیمایی‌هایی که او در آن سال، روستا به روستا، برای مبارزه علیه قدرت حاکم برگزار می‌کرد، روستاییان با استقبال از پاشینیان به او نان و میوه می‌دادند.
پاشینیان بالاخره در سال ۲۰۱۸ به نخست‌وزیری رسید و اکنون معترضان به توافقِ پایان خصومت‌ها در قره‌باغ را همان کسانی می‌داند که در این مدت در چارچوب مبارزه با فساد اقتصادی به جنگ با آنان رفته است.
بر اساس نظر برخی کارشناسان، اقدامات اصلاحی نیکول پاشینیان به افزایش رشد اقتصادی در این کشور فقیر قفقاز تا پیش از شیوع ویروس کرونا کمک کرده بود، اما همه‌گیری کرونا و سپس جنگی خانمان‌سوز مسیر حرکت کشور را تغییر داد. اولی مثل همه‌جای دنیا منجر به بحرانی بهداشتی شد و دومی بحرانی سیاسی را به بار آورده است.
گرچه این بحران سیاسی تقریباً برای آذربایجانی‌ها نیز آشناست و در سال‌های آغازین دههٔ ۱۹۹۰ در کل بیش از ۳۰ هزار نفر جان خود را بر سر حاکمیت منطقهٔ قره‌باغ از دست دادند، اما آذربایجان در این سال‌ها به لطف دلارهای نفتی و حمایت ترکیه توانسته قدرتمندتر در مقابل ارمنستان ظاهر شود و ارتش خود را به تجهیزات مدرن نظامی مسلح کند.
نخست‌وزیر ارمنستان بر این عقیده است که اگر توافق سه‌جانبه با روسیه و آذربایجان را به امضا نمی‌رساند، خطر تداوم جنگ به‌حدی بود که ممکن بود کل منطقهٔ قره‌باغ از کنترل ارمنستان خارج شود؛ همان طور که کنترل شهر مهم و استراتژیک شوشا از دست نیروهای ارمنی خارج شد.
دست بالای پاشینیان در انتخابات
نیکول پاشینیان برای خروج از بحران اکنون اعلام آمادگی کرده که انتخابات زودهنگام پارلمانی برگزار شود، اما همهٔ احزاب سیاسی با او هم‌نظر نیستند.
او شامگاه دوشنبه در مقابل هوادارانش گفت اگر مخالفانش بخواهند، با برگزاری یک انتخابات زودهنگام موافق است. پاشینیان با وجود اعتراف به اشتباهات خود و عذرخواهی از مردم گفت: «بیایید در انتخابات شرکت کنیم تا ببینیم مردم خواهان استعفای چه کسی هستند.»
ریچارد گیراگوسیان، رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای در ایروان، گفته است که در صورت برگزاری یک انتخابات آزاد و عادلانه، حزب پاشینیان بدون تردید اکثریت محدود پارلمان را که موجب نخست‌وزیری دوبارهٔ او خواهد شد، به دست خواهد آورد.
این تحلیلگر سیاسی معتقد است که نخست‌وزیر کنونی ارمنستان از «فقدان یک رقیب معتبر» بهره می‌برد و مخالفان او «بسیار نامحبوب و بی‌اعتبار» هستند.
حامیان پاشینیان معتقدند که مخالفانش از وضعیت بحرانی کنونی بهره‌برداری می‌کنند تا بار دیگر به قدرت برسند. حامیان نخست‌وزیر ارمنستان تأکید می‌کنند که احزاب رقیب که پیشتر قدرت را در دست داشتند، به فکر توسعه و تقویت ارتش نبوده‌اند.
اما پیامدهای جنگ قره‌باغ به‌حدی است که حتی حامیان پاشینیان نیز دچار نگرانی‌ها و افسردگی پس از جنگ شده‌اند. الکساندر ایشکانداریان، رئیس مؤسسهٔ قفقاز در ایروان، می‌گوید: «بسیاری از مردم در هر دو جناح احساس دل‌مردگی، خستگی، فروخفتگی و عدم اعتماد‌به‌نفس می‌کنند.»
او همچنین تأکید می‌کند که «مهم نیست چه آینده‌ای در انتظار ارمنستان باشد، کینه‌ها و اختلافات می‌تواند مدت‌ها به درازا بکشد. شکی در این نیست».
