این روزها بازداشت رامان پراتاسویچ، روزنامه‌نگار مخالف دولت بلاروس تنش تازه‌ای در روابط این کشور و همچنین روسیه، به عنوان اصلی‌ترین متحدش با جهان غرب به وجود آورده است.
بازداشت این روزنامه‌نگار یک بازداشت «عادی» همانند هزاران موردی که پیشتر در این کشور صورت گرفته، نبوده است.
یکشنبه گذشته، هواپیمای مسافربری شرکت رایان‌ایر حامل پراتاسویچ که قرار بود از آتن به پایتخت لیتوانی برود، با یک اخطار دروغین مجبور به فرود اضطراری در مینسک، پایتخت بلاروس، شد و نیروهای امنیتی این کشور او را بازداشت کردند.
آنچه موجب نگرانی فزاینده کشورهای غربی در این زمینه شده، شیوه‌ای توطئه‌گرانه‌ای است که دولت الکساندر لوکاشنکو، دیکتاتور بلاروس برای این بازداشت به کار برده است.
همچنین این اقدام بلاروس از سوی بسیاری، یک «آدم‌ربایی» توصیف شده است.
اما بازداشت رامان پراتاسویچ برای ایرانی‌ها نیز قابل توجه بوده است، زیرا اتفاقی که برای رامان پراتاسویچ افتاد و شرایطی که او در آن قرار دارد، تقریباً شبیه اتفاقی است که برای روح‌الله زم، روزنامه‌نگار ایرانی است که در سال گذشته در ایران اعدام شد.
هر دو در مخالفت با حکومت‌های کشورشان، از طریق شبکه‌های اجتماعی، در شکل‌گیری اعتراضات مردمی نقش داشتند. همچنین هر دو با خطر مرگ مواجه شدند که یکی به کام آن افتاد و دیگری هنوز سرنوشتنش مشخص نیست.
نوجوانی که به کابوس لوکاشنکو تبدیل شد
رامان پراتاسویچ ۲۶ ساله که عمرش از دوران دیکتاتوری الکساندر لوکاشنکو در بلاروس کمتر است، اکنون همچون آینه‌ای تمام قد مقابل لوکاشنکو ایستاده و موجودیت او را زیر سؤال می‌برد.
به گفته مقام‌های بلاروس، او متولد پنجم ماه مه ۱۹۹۵ است. یعنی یک سال پس از آنکه لوکاشنکو به مقام ریاست جمهوری این جمهوری پیشین اتحاد جماهیر شوروی برسد.
در سپتامبر سال ۲۰۱۲، وقتی ۱۷ ساله بود توسط پلیس لباس شخصی بلاروس در یک موج سرکوب مخالفان، دستگیر شد و مورد ضرب و شتم قرار گرفت.
او بعداً درباره این دستگیری خود به خبرگزاری فرانسه گفت: «پلیس به کلیه‌ها و کبد من ضربه می‌زد و به مدت سه روز در ادرار من خون وجود داشت. آنها مرا تهدید کردند که به صورت نامشخصی خواهند کشت.»
در زمان بازجویی، مأموران سرویس‌های امنیتی بلاروس که هنوز هم مانند زمان اتحاد جماهیر شوروی، «کاگ‌ب» (KGB) نامیده می‌شوند، از او رمز حساب‌هایش در شبکه‌های اجتماعی را خواسته بودند.
با این حال پراتاسویچ از آنجا که زیر سن قانونی بود، آزاد شد و به عنوان عکاس در رسانه‌های بلاروسی به کار مشغول شد. او در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ از بورس واسلاو هاول برای روزنامه‌نگاران مستقل بهره‌مند شد.
اما او فعالیت سیاسی را به طور جدی‌تری ادامه داد. او یک دو صفحه را در شبکه اجتماعی «وی‌کی» که در میان کاربران روس‌زبان محبوب است، به راه انداخت و در یکی از آنها با عنوان «ما از لوکاشنکو خسته شده‌ایم»، خواستار تحریم انتخابات پارلمانی بلاروس شد.
لوکاشنکو که پیشتر مدیر یک مزرعه دولتی بوده، طی ۲۷ سال گذشته با مشتی آهنین بر بلاروس با جمعیتی ۹ و نیم میلیون نفری حکومت کرده است.
پراتاسویچ، در سال ۲۰۱۹ بلاروس را ترک کرد و از آن زمان به بعد، زندگی‌اش میان لیتوانی و لهستان، دو پایگاه مخالفان بلاروسی تبعیدی تقسیم شد.
در تبعید، در ابتدا برای یک کانال تگرامی مخالف رژیم بلاروس با عنوان «Nexta» (به معنی «فردی») کار کرد و سپس سردبیر آن شد. این کانال اکنون بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار دنبال‌کننده دارد که برای کشور نسبتاً کم‌جمعیت بلاروس، رقم بسیار قابل توجهی محسوب می‌شود.
در حالی که پس از انتخاب دوباره لوکاشنکو در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته بلاروس، موجی از اعتراضات در این کشور به راه افتاد، پراتاسویچ با این کانال تلگرامی نقش مهمی در سازماندهی اعتراضات و زمان و مکان دقیق تجمع‌ها برعهده داشت.
او اکنون سردبیر کانال بی‌جی‌ام (BGM) است که حدود ۲۶۰ هزار دنبال‌کننده دارد. همسر او سوفیا ساپگا، که روز یکشنبه همراه او بازداشت شد، دانشجوی حقوق دانشگاه اروپایی علوم انسانی در ویلنیوس، پایتخت لیتوانی است.
در ماه نوامبر سال گذشته، دستگاه قضایی بلاروس حکم بازداشت پراتاسویچ را به دلیل کار در کانال Nexta صادر و اعلام کرد که او «در فعالیت‌های تروریستی نقش داشته است».
خود پراتاسویچ در پروفایل توئیتر خود نوشت به طعنه نوشت که «اولین روزنامه‌نگار تروریست در تاریخ» است.
نگرانی خود پراتاسویچ و درخواست کمک از سوی پدر و مادرش
متهم کردن پراتاسویچ به تروریسم در حالی است که این اتهام در بلاروس با مجازات اعدام روبه‌روست. از آنجا که هنوز این مجازات در این کشور به اجرا گذاشته می‌شود، خطر اعدام برای این روزنامه‌نگار بسیار جدی است.
مسافران هواپیمای رایان‌ایر نیز که مجبور به فرود در پایتخت بلاروس شد، شنیدند که او می‌گفت با چنین خطری روبه‌رو خواهد شد.
همچنین بنا بر شهادت مسافران این هواپیما، پراتاسویچ وقتی دید هواپیما با چند ساعت تأخیر پرواز کرد وحشت‌زده شد و گفت که این تأخیر به خاطر حضور اوست.
یکی از مسافران به خبرگزاری فرانسه گفت: «او در ابتدا عصبی بود، اما بعد که فهمید هیچ کاری از عهده‌اش برنمی‌آید، آرام شد و آن را پذیرفت.»
گرچه در ویدئویی که پس از بازداشت این روزنامه‌نگار از او در رسانه‌های بلاروس منتشر شد، او اعلام می‌کرد که حالش خوب است، اما رهبر مخالفان لوکاشنکو اعلام کرد که این روزنامه‌نگار زندانی، تحت فشار و شکنجه بوده است.
آخرین توئیت او مربوط به روز ۱۶ ماه مه، یعنی یک هفته پیش از بازداشتش است که به پوشش خبری او از دیدار سوتلانا تیخانوفسکایا، رهبر مخالفان بلاروس از آتن مربوط می‌شود؛ شهری که هواپیمایش یک هفته بعد از این شهر برخاست ولی در مقصد ننشست.
پدر و مادر رامان پراتاسویچ که در لهستان به سر می‌برند، روز پنج‌شنبه خواستار کمک جامعه جهانی برای آزادی فرزندشان شدند.
نتالیا پراتاسویچ، مادر رامان در یک کنفرانس خبری در ورشو گفت: «من می‌خواهم به عنوان مادر رامان با شما صحبت کنم. می‌خواهم که صدای فریادم را بشنوید، فریاد روحم، تا متوجه شوید که چه قدر شرایط کنونی دشوار است و چگونه این وضعیت پوچ را می‌گذرانیم.»
او ادامه داد: «من می‌خواهم شما خواسته‌های ما را در سراسر جهان، به مقام‌های دولتی، در کشورهای اتحادیه اروپا، به رهبران اتحادیه اروپا، به رهبران آمریکا منتقل کنید. به من کمک کنید تا پسرم آزاد شود.»
دمیتری پراتاسویچ، پدر رامان نیز تأکید کرد که پسرش «مردی قوی» و یک «قهرمان» است. او گفت: «در تمام زندگی‌اش، او برای حقیقت جنگید و آن را به مردم منتقل کرد. به همین دلیل است که لوکاشنکو چنین عمل حقیری را مرتکب شد.»
پدر و مادر رامان از هشت ماه پیش به دلیل سرکوب اعتراضات بی‌سابقه بلاروس، ساکن لهستان شده‌اند.
سرکوب روزنامه‌نگاران در بلاروس
بلاروس نیز همانند جمهوری اسلامی ایران سابقه‌ای طولانی در سرکوب روزنامه‌نگاران منتقدش دارد.
در آخرین رده‌بندی جهانی درباره آزادی رسانه‌ها از سوی سازمان گزارشگران بدون مرز که در سال ۲۰۲۱ منتشر شده، رتبه بلاروس در میان دیگر کشورهای جهان ۱۵۸ است.
گزارشگران بدون مرز تأکید کرده که در بلاروس، روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان منتقد، مورد «تهدید و بازداشت» قرار می‌گیرند، سایت‌های خبری منتقد «مسدود» می‌شوند و دسترسی به اطلاعات «محدود شده» و تنوع رسانه‌ها «وجود ندارد».
بر اساس گزارش این سازمان غیردولتی که مقر آن در پاریس است، دولت مینسک کنترل کامل همه کانال‌های تلویزیونی در بلاروس را در دست دارد.
بسیاری از رسانه‌های مستقل بلاروس مجبورند برای ادامه حیات مقر خود را به خارج از کشور منتقل کنند و با این حال مقامات بلاروس به آزاد و اذیت کارکنان آن ادامه می‌دهند.
کریستف دلوآر، رئیس سازمان گزارشگران بدون مرز، روز پنج‌شنبه در جریان سفرش به لیتوانی، همسایه بلاروس، وضعیت روزنامه‌نگاران این کشور را «وخیم» خواند.
او این سفرش را «به نشانه حمایت از روزنامه‌نگاران بلاروسی» توصیف کرد و گفت دادستان‌های لیتوانی قرار است که درباره منحرف کردن هواپیمای شرکت رایان‌ایر در آسمان بلاروس تحقیق کنند.
لیتوانی در رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها جایگاه ۲۸ و روسیه که متحد اصلی لوکاشنکو است، جایگاه ۱۵۰ را دارد.
شکایت علیه لوکاشنکو
رئیس گزارشگران بدون مرز همچنین گفت که شکایتی از طرف این سازمان غیردولتی علیه لوکاشنکو در لیتوانی مطرح کرده که این هدف این شکایت، دفاع از آزادی رسانه‌ها در سراسر جهان است.
بر اساس اعلام رسانه‌های لهستان، دستگاه قضایی این کشور نیز پرونده‌ای قضایی در این زمینه گشوده است.
لوکاشنکو ۶۶ ساله که دستور رهگیری هواپیمای حامل رامان پراتاسویچ را با یک جنگنده میگ-۲۹ صادر کرد، با وجود اعتراض‌های جهانی، از شیوه بازداشت این روزنامه‌نگار دفاع کرده است.
او در پاییز سال گذشته، خود اسلحه به دست گرفت و به نزدیکی معترضان رفت و قدرتش را به رخ مخالفانش کشید و حتی آنان را «موش» خطاب کرد.
کارشناسان معتقدند که لوکاشنکو برای سال‌ها با مهارت خاص خود میان روسیه و اتحادیه اروپا نقش بازی می‌کرد و در میانه رقابت‌های ژئوپولیتیک این دو، از هر دو طرف نفع خود را می‌برد.
اما این بار، دیکتاتور بلاروس به تمامی خود را به دامان روسیه انداخته است.
