با گذشت یک سال از آغاز تهاجم نظامی روسیه علیه اوکراین، «گرایش روسیه به شرق جدی و با چشم‌انداز طولانی‌مدت است». از این رو، تجربه‌های جمهوری اسلامی که چهل سال را تحت تحریم و در شرایط دشمنی با آمریکا گذرانده، همچنان در کانون توجه رسانه‌های روسی است.
با این حال، نتیجه‌گیری‌های اولیه چندان امیدبخش نیست؛ از صنعت هواپیماسازی گرفته تا فوتبال، تکرار مسیر ایران برای روسیه «در بهترین شرایط، بازگشت به دست‌کم ۲۰ سال قبل» است.
نقطهٔ پایانی بر روابط روسیه و غرب و «اتحاد» با چین و ایران
تحلیلگران متفق‌القول‌اند «چرخش به شرق» به‌عنوان یکی از ویژگی‌های اصلی سیاست خارجهٔ روسیه طی سال گذشته، در سخنرانی ولادیمیر پوتین در مقابل مجلسین قطعی و نهایی شد.
تاتیانا ستانووایا، تحلیلگر سرشناس، می‌نویسد در این سخنرانی پوتین تأکید کرد روسیه و غرب کاملاً از همدیگر رو گردانده‌اند و از دید پوتین که «یک سال پیش انتظار داشت غرب حمایت چندانی از اوکراین نکند، جنگ علیه اوکراین به عرصهٔ کوچکی از جنگ جهانی غرب علیه روسیه تبدیل شده؛ جنگ بین تمدن‌ها که گویا طی آن وجود روسیه با تهدید نابودی روبه‌رو شده و از این رو، به‌عقیدهٔ پوتین، غرب به رهبری آمریکا دشمن مطلق شده و مسیرهایی که برای روسیه در نظر گرفته شده عبارت‌اند از یکی به سوی چین و دیگری به سمت ایران و هند. پوتین غرب را برای کشورهایی که به تحریم‌ها علیه روسیه نپیوسته‌اند نیز تهدید می‌داند و به طرفداران گفت‌وگوی سازنده با غرب در این کشور هشدار می‌دهد هرکس که علیه روسیه باشد، بهای سنگینی می‌پردازد.»
با چرخش روسیه از غرب به سوی شرق، تحلیلگران روس دورنمای اتحاد احتمالی مسکو با پکن و تهران را بررسی می‌کنند و از مشکلات بالقوهٔ آن آگاه‌اند: «در حالی‌که نفوذ چین بر روسیه به‌طور قابل‌توجه افزایش یافته و در روابط با ایران نیز روسیه دیگر نمی‌تواند از موضع بالا عمل و تشکلی مانند ناتو و یا آسه‌آن ایجاد کند، به احتمال زیاد، روابط سه کشور همچون گذشته ادامه می‌یابد: هرجا به نفع آن‌ها باشد همسو می‌شوند اما در عرصه‌های دیگر رقیب می‌مانند.»
سال گذشته هفت تحول اساسی در رویکرد بین‌المللی کرملین رخ داده: پشت کردن به غرب، تبدیل‌شدن به «برادر کوچک» چین، ازدست‌دادن اهرم فشار بر قدرت‌های منطقه‌ای، مشکلات در «حیات خلوت»، به حاشیه رانده‌شدن دیپلمات‌های وزارت خارجه، تکیه‌زدن به ارتش خصوصی واگنر و پایان دوره‌ای که طی آن روسیه می‌توانست بی‌توجه به اختلاف‌ها در برخی زمینه‌ها در زمینه‌های دیگر که به سودش بود، مشارکت کند.
زندگی تحت تحریم
سال گذشته تحولات در روسیه فراوان بود و هرچند تحریم‌ها علیه روسیه به هیچ عنوان شدتِ تحریم‌های ایران را ندارد، اما شمار این تحریم‌ها چهار برابر ایران است. سؤالی که بارها در رسانه‌های روسی مطرح شده این است که «آيا زندگی مرفه تحت تحریم امکان‌پذیر است یا روسیه به سطح ایران سقوط می‌کند؟».
هفتهٔ گذشته یک رسانهٔ تخصصی اقتصاد و سرمایه‌گذاری فهرستی از مشکلات ایران را برشمرد: تحریم مهم‌ترین صنایع و سقوط صادرات و درآمد ناخالص ملی، محدودیت‌ها برای واردات که باعث قاچاق و قیمت‌های هنگفت برای بسیاری از اقلام مورد نیاز شده، قطع روابط رایج مالی با جهان، ضبط دارایی‌های خارج از کشور، تورم، رشد بیکاری، کاهش شدید سطح رفاه جامعه، فرار مغزها، سرکوب، سانسور و محدودیت‌های اجتماعی. اما این مقاله به این نتیجه می‌رسد که برخلاف ایران، منابع و موقعیت روسیه اجازه نمی‌دهد تحریم‌ها تأثیری همان‌قدر مخرب بر این کشور بگذارد.
این در حالی است که از گزارش‌ها برمی‌آید میلیون‌ها شهروند روس به دلیل رشد بیکاری و کاهش درآمد، بدهی‌های سنگینی دارند و از ابتدای سال ۱۷ میلیون نفر یعنی ۲۳ درصد نیروی کار روسیه، که مجموعاً حدود ۷۵ میلیون نفر برآورد می‌شود، ناچار بوده‌اند از مؤسسه‌های مالی وام کوتاه‌مدت بگیرند که سود باز‌پرداخت آن روزی یک درصد است.
روسیه به جای این‌که بودجهٔ خود را برای بهبود زندگی مالیات‌پردازان در کشور خود هزینه کند، در سال گذشته بیش از ۸۲ میلیارد دلار یعنی حدود یک‌چهارمِ بودجهٔ خود را برای جنگ علیه اوکراین هزینه کرد.
وضعیت فجیع نیروی هوایی
به‌دلیل تولید تجهیزات نظامی موردنیاز در جنگ علیه اوکراین و همچنین تحریم‌های غرب علیه روسیه، به صنعت هواپیماسازی روسیه «شوک وارد شده» و برنامهٔ دولت برای ساخت هواپیماهای مسافربری به طور کامل اجرا نخواهد شد. برای نمونه، از ۱۹ هواپیمای سوپرجت-۱۰۰ که برای سال گذشته برنامه‌ریزی شده بود، تنها ۷ فروند تولید شده است.
هفتهٔ گذشته در پی این‌که نهاد نظارتی در روسیه پذیرفت فاصلۀ زمانی بین معاینه‌های فنی هواپیماهای وارداتی افزایش یابد، بسیاری رسانه‌های روسی به مسائل حمل‌ونقل هوایی پرداختند؛ حوزه‌ای که در کنار خودروسازی بیش از همه از تحریم‌های غرب متضرر شده است.
حتی رسانه‌های مورد حمایت کرملین صراحتاً نوشته‌اند که تصمیم اخیر نتیجهٔ کمبود تجهیزات و قطعات مورد نیاز است. یکی از این گزارش‌ها گله‌مند است «حتی کمک ایران در چارچوب توافقنامه‌ای که تابستان گذشته امضا شد، کمک نکرده تا کمبودها جبران شود».
گزارش‌های دیگر نیز هشدار می‌دهند که روسیه سرانجام با «سناریوی ایرانی» مواجه خواهد شد: «این سناریو، قاچاق قطعات اغلب بدون تأیید کیفیت است؛ مطابق توافقنامه بین دو کشور، تهران برای مسکو کانال‌هایی را که طی سال‌ها برای دورزدن تحریم‌ها ایجاد کرده، در اختیار روسیه می‌گذارد.»
جالب‌توجه است که در این گزارش، وضعیت روسیه بسیار بدتر از وضعیت صنعت هوایی ایران توصیف شده: «از مقایسهٔ شمار هواپیماهای در اختیار ایران و روسیه و آمار حوادث هوایی می‌بینیم روسیه باید از ایران یاد بگیرد و هوشیار باشد تا در پی وابستگی به غرب، به ایران وابسته نشود!»
همکاری ورزشی روسیه و ایران و اولین تجربهٔ فوتبال دو کشور در سال جدید
هم‌زمان با سفر وزیر ورزش روسیه به ایران، توافقنامهٔ دو کشور دربارهٔ همکاری در ۲۰ زمینهٔ ورزشی امضا شد. هم‌زمان نخستین دیدار دوستانهٔ زنیت سن‌پترزبورگ که در روز تولد مدیرعامل گازپروم، حامی مالی تیم، با نتیجهٔ دو بر صفر مغلوب سپاهان اصفهان شد، تعجب رسانه‌ها را برانگیخت و این سؤال را مطرح کرد که آیا انتقال به مسابقات آسیا به سود ورزشکاران روس هست یا نه.
از دید برخی گزارشگران ورزشی، کیفیت زیرساخت و حتی تصاویر تلویزیونی از مسابقات در ایران، «روسیه را به ۲۰ سال پیش بازمی‌گرداند، اما همسو با نیت دولت برای چرخش به آسیاست؛ زمان آن رسیده که استانداردهای غرب و اروپا را فراموش کنیم».
یکی از مهم‌ترین سؤالات کاربران روس در شبکه‌های اجتماعی این است که آیا ورزشکاران زن روس باید با حجاب در مسابقات ایران شرکت کنند.
