جان باختن مهسا امینی (ژینا) در ۲۵ شهریور در بازداشت گشت ارشاد، پیامدهای بسیاری برای جمهوری اسلامی به همراه داشت که بسیاری از آن هنوز از نظرها پنهان است.
اگرچه جمهوری اسلامی قتل او را به گردن نگرفت، اما این جنایت و سرکوب پس از آن از دید مجامع بین‌المللی نادیده نماند، و تغییر فاحشی که در رفتار بسیاری از کشورهای جهان نسبت به جمهوری اسلامی پدیدار شده، بر کسی پوشیده نیست.
برای مثال، آلمان اعلام کرده که برای مقامات جمهوری اسلامی، مگر بر حسب ضرورت، روادید صادر نمی‌کند. رئیس جمهور آلمان با علی کریمی دیدار کرد. نخست‌وزیر کانادا در راهپیمایی ایرانیانی که خواستار سرنگونی جمهوری اسلامی بودند، شرکت و در آن سخنرانی کرد. مکرون گفت که در ایران یک انقلاب در جریان است. سه پارلمان هلند، بریتانیا و اتحادیه اروپا سپاه پاسداران را نهادی تروریستی خواندند. سفیر جمهوری اسلامی در فنلاند برای اولین بار به روز ملی این کشور (۶ دسامبر) دعوت نشد. موزیک ویدئوی «برای..»، اثر پربیننده شروین حاجی‌پور و نماد جنبش مهسا، برنده جایزه گرمی شد و ده‌ها خوانده خارجی ترجمه یا متن فارسی این ترانه را بازخوانی کردند. راهپیمایی‌های بسیاری با جمعیت‌های چند ده هزار نفری در گوشه و کنار جهان از تورنتو تا برلین، پاریس، لندن، ...توسط انبوه ایرانیان برگزار شد و در یک کلام نام مهسا جهانی شد.
در این میان، صرف‌نظر از واکنش‌هایی که شخصیت‌های برجسته جهانی یا کشورهای جهان از خود نشان دادند که پاره‌ای از آن اشاره شد، واکنش «نهادهای بین‌المللی» به‌ویژه سازمان ملل به جنایات جمهوری اسلامی در پاییز ۱۴۰۱ پرتعداد، بی‌سابقه و در عین حال پرشتاب بود. در اینجا تنها به «پاره‌ای» از مهم‌ترین واکنش‌ها از سوی نهادها و سازمان‌های بین‌المللی می‌پردازیم که بازتابی از نفرت جهانی نسبت به رفتار شنیع دولت جمهوری اسلامی با مردم ایران باشد. شاید بهترین سخن را صدر اعظم آلمان بر زبان آورده باشد که گفت «شما چه حکومتی هستید که مردمان خود را می‌کشید؟»
با نگاه به این رویدادها، در می‌یابیم که حجم، تعداد و شتاب این گونه واکنش‌ها علیه یک کشور در دنیا کم‌نظیر و در ایران قطعاً بی‌سابقه است.
- ۲۸ سپتامبر: سخنگوی دبیرکل سازمان ملل در بیانیه‌ای درباره برخوردهای خشن با معترضان به جان باختن مهسا امینی، نوشت که «دبیرکل به دقت اعتراضات را در ایران دنبال می‌کند... و ما بر ضرورت انجام تحقیقاتی فوری، بی‌طرفانه و مؤثر درباره مرگ مهسا امینی از سوی نهادی مستقل و دارای صلاحیت تأکید داریم.»
- ۲۰ اکتبر: دعوت نکردن از جمهوری اسلامی برای شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت و در مقابل برپایی نشستی با عنوان «ایران به کدام سو؟» در حاشیه این رویداد. (جمهوری اسلامی مدعی شد از حضور در نمایشگاه انصراف داده است.)
- ۲۷ اکتبر: بنیاد نوبل دعوت از سفیر جمهوری اسلامی را برای حضور در مراسم اهدای جایزه صلح نوبل پس گرفت.
- دوم نوامبر: نشست فوق‌العاده شورای امنیت سازمان ملل با دعوت از شیرین عبادی و نازنین بنیادی برای بررسی جنایات در حال انجام در ایران. سعید ایروانی، سفير جمهوری اسلامی، از ۱۵ عضو شورا درخواست کرده بود که در این نشست شرکت نکنند. درخواست او اجابت نشد و هر ۱۵ عضو حضور یافتند. او همچنین در روز نشست در محل سازمان ملل، سخنرانی تهوع‌آوری با انگلیسی پر از اغلاط ایراد کرد و حتی حاضر نشد به یک پرسش پاسخ دهد. در عوض، شیرین عبادی و نازنین بنیادی حضور مؤثری از خود نشان دادند و خواستار تعلیق عضویت جمهوری اسلامی در «کمیسیون مقام زن سازمان ملل» و تشکیل «کمیته حقیقت‌یاب» شدند. سخن کلیدی نازنین بنیادی در شورای امنیت خطاب به جامعه جهانی آن بود که «جمهوری اسلامی اصلاح‌ناپذیر است».
- ۲۱ نوامبر: در پی درخواست ۲۲۷ نماینده مجلس شورای اسلامی از قوه قضائیه برای اعدام معترضانی که آنان را «محارب» نامیدند، رئيس پارلمان اروپا اعلام کرد تا اطلاع ثانوی ارتباطات و گفت‌وگوهای مستقیم میان این نهاد اروپایی و جمهوری اسلامی ایران قطع می‌شود. خانم متسولا همچنین با اشاره به سرکوب خشونت‌آمیز معترضان در ایران تأکید کرد که «اروپا چشمان خود را روی معترضانی که چشم امید به ما دارند، نخواهند بست».
- ۲۴ نوامبر: تنها به فاصله ۲۲ روز از درخواست خانم‌ها عبادی و بنیادی، شورای حقوق بشر طی جلسه اضطراری قطعنامه‌ای را از تصویب گذراند که طی آن برای «اولین» بار «کمیته حقیقت‌یاب» از سوی سازمان ملل برای جنایات جمهوری اسلامی تعیین شد. قطعنامه با ۲۵ رأی مثبت و شش رأی منفی از مجموع ۴۷ رأی به تصویب رسید.
- ۱۴ دسامبر: شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل (اکوسوک)، درخواست دوم خانم‌ها عبادی و بنیادی را مبنی بر اخراج جمهوری اسلامی از کمیسیون مقام زن از تصویب گذراند. این قطعنامه با ۲۹ رأی مثبت و ۸ رأی مخالف تصویب شد. این برای اولین بار در تاریخ سازمان ملل است که کشوری از جایگاه خود در یک سازمان بین‌المللی اخراج (و نه تعلیق) شده است.
- ۱۶ دسامبر: مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با محکوم کردن نقض حقوق بشر، طی تصویب قطعنامه‌ای با ۸۰ رأی موافق، ۲۹ رأی مخالف، از جمهوری اسلامی خواست تا فوراً تمامی احکام اعدام را متوقف و اعمال هرگونه خشونت علیه معترضان مسالمت‌جو را متوقف کند.
- پنجم ژانویه: مجله طنز شارلی ابدو نخستین نسخه خود را در سال ۲۰۲۳ به کاریکاتورهایی از رهبر جمهوری اسلامی با موضوع نقش او در سرکوب اعتراضات سراسری در ایران اختصاص داد.
- ۲۷ ژانویه: دعوت نکردن از جمهوری اسلامی در مجمع اقتصادی داووس در سوئیس.
- ۱۷ فوریه: دعوت نشدن جمهوری اسلامی به کنفرانس امنیتی مونیخ و در عوض دعوت از شاهزاده رضا پهلوی، مسیح علی‌نژاد و نازنین بنیادی، برای حضور در نشستی در حاشیه این رویداد.
حضور چهار ارگان سازمان ملل در تحولات ایران
آنچه گفته شد تنها بخشی از نظارت فعال سازمان‌های بین‌المللی در تحولات اخیر ایران بود. اما، در این میان، آنچه از اهمیت بیشتر برخوردار می‌باشد، نقشی است که چهار ارگان از شش ارگان اصلی سازمان ملل ایفا کرده‌اند. سازمان ملل از شش ارگان اصلی تشکیل می‌شود که عبارتند از: دبیرخانه، شورای امنیت، مجمع عمومی، اکوسوک، دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه و شورای قیمومیت.
بسیار درخور توجه است که در جنبش مهسا، چهار ارگان از شش ارگان سازمان ملل به سهم خود نقش آفریده‌اند. اقدامات این ارگان‌ها عبارت بودند از: بیانیه دبیرکل، تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت، قطعنامه مجمع عمومی، و دو اقدام اکوسوک شامل تشکیل کمیته حقیقت‌یاب و اخراج جمهوری اسلامی از کمیته مقام زن. مهم‌تر اینکه این اقدامات در مدت زمان اندکی یعنی در شش ماه رخ داد.
حال اگر به اقدامات سازمان ملل، اقدامات اتحادیه اروپا و سازمان‌هایی مانند مجمع اقتصادی داووس، کنفرانس امنیتی مونیخ و نمایشگاه کتاب فرانکفورت افزوده شود و در کنار آن‌ها اقداماتی که راساً توسط کشورهای جهان مانند کانادا، استرالیا، بریتانیا و... اتخاذ شده، افزوده شود، آنگاه حجم فشار زیادی که بر جمهوری اسلامی در مدت زمان کوتاه به علت قتل مهسا و سرکوب مردم وارد آمده، پدیدار می‌شود.
با این توضیح، جمهوری اسلامی از زمان جان باختن مهسا در بازداشت گشت ارشاد و واکنش‌های جهانی به سرکوب معترضان، در چنان انزوایی در عرصه جهانی قرار دارد که در طول چهار دهه گذشته بی‌سابقه بوده است. ضمن اینکه آنچه گفته شد پایان انزوا و فشار بر جمهوری اسلامی نیست.
