آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا دو روز را در عربستان سعودی سپری کرد که طی آن علاوه بر دیدار با مقام‌های سعودی، در نشست وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس و همچنین نشست ائتلاف بین‌المملی برای مبارزه با داعش حضور یافت.
آقای بلینکن در حالی شامگاه سه‌شنبه ۱۶ خرداد وارد شهر جده در عربستان سعودی شد که فضای حاکم بر روابط دو کشور، شاهد اختلافات زیادی است.
از اهداف این سفر، تلاش برای نزدیک کردن روابط دوجانبه است به ویژه این‌که اختلافات دو جانبه طی سال‌های اخیر عمیق‌تر شده است به ویژه در پرونده‌هایی همچون روابط با ایران، قیمت نفت و مقابله با نفوذ چین و روسیه در منطقه.
گفت‌وگوی بلینکن و بن‌سلمان
بامداد چهارشنبه ۱۷ خرداد، آنتونی بلینکن و محمد بن‌سلمان ولیعهد عربستان سعودی به مدت یک ساعت و چهل دقیقه با یکدیگر گفت‌وگو کردند. یک مقام مسئول آمریکایی به خبرگزاری رویترز گفت که گفت‌وگوهای دو جانبه «صریح» بود.
این مقام مسئول افزود که بلینکن و بن سلمان، مجموعه‌ای از مسائل را با یکدیگر به بحث گذشتند که احتمال برقراری روباط میان عربستان سعودی و اسرائیل، یمن، سودان و حقوق بشر بخشی از آن‌ها است.
شرط‌های عربستان برای برقراری روابط با اسرائیل
عربستان سعودی توافق‌های «صلح ابراهیمی» را که بر اساس آن شماری از کشورهای مسلمان و عرب با اسرائیل «روابط عادی» برقرار کردند را تأیید کرد. امارات و بحرین دو کشور همسایه سعودی هستند که در مقدمه برقرار کنندگان رابطه با اسرائیل هستند؛ روندی که سال ۲۰۲۰ با میانجی‌گری آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ آغاز شد.
با وجود تلاش‌های مقام‌های آمریکایی از جمله مقام‌های دولت کنونی آمریکا، هنوز عربستان سعودی نپذیرفته که به جرگه کشورهای «صلح ابراهیمی» بپیوندد و چنین اقدامی را مشروط کرده است؛
نخستین شرط اعلام شده عربستان سعودی این است که باید پیش از هر اقدام، منقاقشه فلسطینی-اسرائیلی حل و فصل شود. چندی پیش روزنامه نیویورک‌تایمز گزارش داد که عربستان سعودی شرط دیگری هم دارد که مجهز شدنش به تکنولوژی صلح‌آمیز هسته‌ای است؛ خواسته‌ای که خبرگزاری رویترز هم به نقل از منابع آگاه خود تأیید کرده است.
بنا بر این گزارش‌ها، آمریکا با این خواسته مخالفت کرده مگر این‌که برپایه توافق‌ها عربستان از غنی‌سازی اورانیوم و باز فراری پلوتونیم منع شود؛ دو فناروی که می‌تواند به ساخت اسلحه اتمی منتهی شود. البته مقام‌های آمریکا و عربستان سعودی از اظهار نظر رسمی درباره این گزارش‌ها خودداری کرده‌اند.
روابط با ایران
روز سه‌شنبه ساعاتی پیش از سفر آنتونی بلینکن به جده، سفارت جمهوری اسلامی ایران در ریاض پایتخت عربستان سعودی بازگشایی شد. ۱۹ اسفند ۱۴۰۱ پس از هفت سال و دو ماه قطع رابطه، ایران و عربستان سعودی از پکن پایتخت چین، توافق برای ازسرگیری روابط را اعلام کردند؛ روابطی که در پی حمله شماری از هواداران حکومت ایران به نمایندگی‌های دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد قطع شده بود و سال‌های پس از آن آکنده از تنش شدید میان دو کشور بود.
جنگ در یمن از پیامدهای تنش میان دو کشور است. جمهوری اسلامی ایران از شورشیان مسلح حوثی حمایت می‌کند و عربستان سعودی از دولت یمن. اکنون با آشتی میان تهران و ریاض، نبردها در یمن هم آرام گرفته و احتمال آغاز گفت‌وگوهای گسترده میان دو طرف درگیر مطرح شده است.
این در حالی است که این روزها آمریکا باز هم اقدام به اعمال تحریم‌هایی علیه ایران به ویژه در ارتباط با برنامه موشکی‌اش کرده است. بازگشایی سفارت ایران در عربستان سعودی، ساعاتی پس از آن بود که سپاه پاسداران از موشک بالستیک هایپر سونیک که فتاح نام نهاده، رونمایی کرد؛ رویدای که واکنش آمریکا را برانگیخت.
ودانت پتل دستیار سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در این باره گفت: «نگرانی‌های ما درباره برنامه موشکی ایران همچنان پا برجا است. نظام حاکم بر ایران همچنان به بی ثبات سازی منطقه خاورمیانه ادامه می‌دهد از جمله از راه توسعه و نشر جنگ‌افزارهای خطرناک. ایالات متحده به همراه متحدانش از جمله در منطقه به اقدامات خود برای مقابله با رفتارهای بی ثبات‌کننده ایران ادامه می‌دهند. ما به استفاده از مجموعه‌ای از ابزارها و راهکارها برای تعامل با تلاش‌های ایران در توسعه برنامه موشکی‌اش پایبندیم».
استقبال از احیای روابط عربستان و ایران
آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا شامگاه چهارشنبه در نشست وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس هم شرکت کرد و در این نشست تلاش کرد نشان دهد ایالات متحده همچنان شش کشور این شورا را، متحدان نخست خود در منطقه می‌داند.
او در این باره گفت: «ایالات متحده در این منطقه است تا بگوید عمیقاً در شراکت راهبردی با شما سرمایه‌گذاری کرده است». وزیر خارجه آمریکا در ادامه، درباره شورای همکاری خلیج فارس گفت که این شورا «ستون استوار چشم‌انداز ما برای یک خاورمیانه باثبات‌تر، امن‌تر و مرفه‌تر است».
آقای بلینکن گفت که «ما با همدیگر برای دستیابی به راه حل نزاع یمن کار می‌کنیم» و «به مقابله با رفتار بی‌ثبات‌کننده» ایران از جمله «توقیف اخیر نفتکش‌ها در آب‌های بین‌المللی ادامه می‌دهیم».
یک روز پس از این نشست یعنی روز پنجشنبه بیانیه مشترکی صادر شد که در آن «از احیای روابط میان عربستان سعودی و ایران» استقبال شده است. این بیانیه همچنین از ایران خواسته تا با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کامل داشته باشد.
این بیانیه در حالی صادر شد که روزنامه اسرائیلی هاآرتص در گزارشی مدعی شده است که تهران و واشینگتن به امضای توافقی برای احیای برجام نزدیک شده‌اند. هنوز مقام‌های دو طرف درباره این گزارش اظهار نظر نکرده‌اند اما برپایه گزارش‌ها، اختلاف‌ها میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همچمان پا برجا است.
نفوذ چین در منطقه
در سال‌های اخیر حضور و نفوذ چین در منطقه خاورمیانه بیش از گذشته شده است؛ حضوری که طی ماه‌های اخیر روندی سریع به خود گرفت. این حضور از زمان مطرح شدن پروژه جاده ابریشم پکن برای رسیدن به بازرهای جهانی چند برابر شد.
دو روز پس از سفر آقای بلینکن به عربستان سعودی، قرار است ریاض میزبان کنفرانس بزرگ سرمایه‌گذاری چینی-عربی باشد و این احتمال چند برار کردن حضور چین در بازارهای منطقه را بیشتر کرده است.
از سویی با کاهش حضور آمریکا در منطه و به نوعی فروپاشی توافق تاریخی ریاض با واشینگتن که پایه‌اش انرژی در برابر امنیت است، رهبران سعودی به این نتیجه رسیدند که باید استراتژی امنیتی خود را تغییر دهند و در همین راستا تصمیم گرفتند به پیمان‌های نظامی و امنیتی خود تنوع بخشند. در این راه، از برجسته‌ترین رقبای واشینگتن آغاز کردند؛ یعنی روسیه و چین.
ریاض پیمان همکاری نظامی با مسکو و پیمان همکاری استراتژیک فراگیر با پکن امضا کرد. چین همکاری با عربستان سعودی در ساخت موشک‌های بالیستیک را آغاز کرد.
فیصل بن‌فرحان وزیر خارجه عربستان سعودی در مصاحبه با شبکه سی‌ان‌ان در این باره گفت: «ما سامانه دفاع موشکی یا هر سلاح دفاعی دیگر را از هرجای که نیازهای‌مان را تأمین کند خواهیم خرید. ما آمریکا را متحد اصل در خرید تسلیحات دفاعی می‌دانیم، اما به طور حتم اگر نتوانیم از آمریکا جنگ‌افزار به دست آوریم، از جای دیگر تأمین خواهیم کرد».
قیمت نفت
به ویژه از زمان آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین، ایالات متحده در پی کاهش قیمت انرژی در جهان است؛ چرا که روسیه از صادرکنندگان نفت و گاز است و به عقیده واشینگتن، قیمت بالای انرژی به روسیه در تداوم تهاجم که باعث آغاز دور تازه‌ای از تنش و رقابت میان مسکو و غرب شده است کمک می‌کند.
اما چند روز پیش از سفر آقای بلینکن به جده و به طور مشخص در نشست اوپک پلاس، عربستان سعودی که به دنبال تهیه سرمایه برای پروژه‌های بزرگ اقتصادی خود است، اعلام کرد که از ماه آینده تولید نفت خود را به میزان روزانه یک میلیون بشکه کاهش خواهد داد و از سیاست کاهش تولید نفت اوپک پلاس حمایت می‌کند؛ اقدامی که ناخرسندی واشینگتن را در پی داشت.
عربستان سعودی و گشودن در برای ونزوئلا
دو روز پیش از سفر آنتونی بلینکن به جده، مسئولان سعودی در همین شهر از نیکلاس مادورو رئیس‌جمهوری ونزوئلا استقبال گردند؛ یکی دیگر از رهبرانی که با آمریکا و بسیاری از کشورهای غربی روابط خصمانه دارد.
درباره برنامه آقای مادورو در عربستان سعودی اخبار زیادی منتشر نشد و تنها خبرگزاری رسمی گزارش داد که در دیدار با محمد بن سلمان، درباره روابط دو جانبه گفت‌وگو شد.
پیش از مادورو، عربستان سعودی میزبان بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه هم بود؛ دیگر شخصیتی که در پی سرکوب اعتراض‌ها در کشورش در حال حاضر منفور غرب است. روابط میان ریاض و دمشق هم پس از از سرگیری روابط میان تهران، از سرگرفته شد.
سعودی‌ها البته در ماه گذشته نشست سران اتحادیه عرب، از ولادیمیر زلنسکی رئیس‌جمهوری اوکراین که از سوی غرب و بسیاری از طرف‌های بین‌المللی حمایت می‌شود استقبال کردند. چند روز پس از آن اما میزبان ولادیمیر وزیر کشور روسیه شدند که تحت حریم‌های غرب قرار دارد.
مقام‌های سعودی می گویند در جهانی که به شکلی فزاینده رقابت میان قدرت‌های بزرگ مسیر جهان را مشخص می‌کند، به دنبال منافع ملی خود هستند.
