در روزهای نخست آغاز کودتا در نیجر علیه محمد بازوم، رئیس‌جمهور این کشور، که از چهارم مرداد آغاز شد، ارتباط مشخصی میان کودتاچیان و کشورهای خارجی نمایان نبود.
اما شعارهای تظاهرکنندگان هوادار کودتا در پایتخت نیجر در تأیید سیاست‌های روسیه نشانه‌هایی از احتمال قرار گرفتن رهبران کودتا در کنار مسکو را پدیدار کرد؛ به‌ویژه اینکه یوگنی پریگوژین، فرمانده و مالک شرکت «واگنر»، نیز از کودتا در نیجر اعلام حمایت کرد.
از سویی اقدامات رهبران کودتا، ازجمله ممنوع کردن صادرات اورانیوم به فرانسه، نشان از تأثیر این کودتا بر معادلات جهانی یا حتی تأثیر رقابت‌های بین‌المللی بر تحولات داخلی نیجر دارد.
کودتا در نیجر
چهارشنبه ۴ مرداد نیروهای گارد ریاست‌جمهوری به رهبری ژنرال عبدالرحمن چیانی با بازداشت محمد بازوم، رئیس‌جمهور نیجر، در کاخ ریاست‌جمهوری کودتا را آغاز کردند. این کودتا نخستین انتقال صلح‌آمیز و دموکراتیک قدرت در نیجر از زمان استقلال در سال ۱۹۶۰ میلادی را به بن‌بست کشاند.
دو روز پس از آغاز کودتا عبدالرحمن چیانی که به عمر چیانی هم شهرت دارد، خود را رهبر جدید نیجر اعلام کرد.
این کودتا مورد حمایت ارتش نیجر هم قرار گرفت. در بیانیه‌ای که به امضای عبد صدیق عیسی، رئيس ستاد مشترک ارتش نیجر، رسیده است، اعلام شده که ارتش برای حفاظت از امنیت و همبستگی کشور در کنار نیروهای «دفاع و امنیت» که مجریان کودتا هستند، می‌ایستد. این بیانیه همچنین نسبت به هرگونه دخالت نظامی خارجی هشدار داد و تأکید کرد «چنین دخالتی دارای پیامدهای وخیمی است که نمی‌توان آن را کنترل کرد».
این کودتا را هیئت‌های بین‌المللی محکوم کرده‌اند، ازجمله اتحادیه آفریقا، اتحادیه غرب آفریقا (ایکواس)، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد.
اورانیوم نیجر؛ ثروت بزرگ
با وجود شیوع فقر در نیجر،بنا بر آمار «انجمن جهانی (انرژی) هسته‌ای»، این کشور هفتمین تولیدکنندۀ اورانیوم در جهان و یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان این مادۀ کاربردی در تولید برق از انرژی هسته‌ای به فرانسه و اروپا به شما می‌آید.
تولید اورانیوم در نیجر که صاحب یکی از باکیفیت‌ترین سنگ‌های معدن اورانیوم در آفریقا است، در سال ۲۰۲۲ به ۲۰۲۰ تن رسید که ۵ درصد از تولید جهانی را تشکیل می‌دهد.
مناطق استخراج معدن در نیجر
در نیجر معادن اورانیوم متعددی وجود دارد. معدن اصلی که استخراج اورانیوم از آن جریان دارد «اکوتا» است که در نزدیکی شهر ارلیت در شمال غرب کشور واقع است. از سال ۱۹۸۹ تا مارس سال ۲۰۲۱، ۷۵ هزار تن اورانیوم از معدن اکوتا استخراج شده است.
معدن اکوتا را را شرکت «سومیر» اداره می‌کند که ۵۹ درصد سهام آن متعلق به شرکت فرانسوی «اورانو» است، ۳۱ درصد متعلق به شرکت دولتی نیجری «سوپامین» و ۱۰ درصد متعلق به شرکت اسپانیایی «اینوسا».
اما معدن «ایمورارین» واقع در ۵۰ مایلی جنوب شهر ارلیت، آن‌گونه که خبرگزاری رویترز گزارش کرده، یکی از بزرگ‌ترین ذخایر اورانیوم جهان را دارد. مجوز استخراج اورانیوم از این معدن سال ۲۰۰۸ صادر شد، اما سال ۲۰۱۴ اعلام شد که علمیات استخراج اورانیوم از این معدن تا زمان افزایش قیمت اورانیوم و امکان به دست آوردن سود بیشتر تعلیق می‌شود.
تنش‌های سیاسی در نیجر
رهبران نظامی کودتای نیجر روز جمعه ۶ مرداد تعلیق اجرای قانون اساسی و انحلال تمام سازمان‌های دولتی را اعلام کردند.
آن‌ها همچنین در مورد هرگونه احتمال دخالت فرانسه در کشور به پاریس هشدار دادند. هنوز سرنوشت ۱۵۰۰ نظامی فرانسوی مستقر در نیجر مشخص نیست، به‌خصوص که پس از بیرون راندن نیروهای فرانسوی از مالی در سال ۲۰۲۲، اکنون نیجر یکی از مهم‌ترین شرکای پاریس در غرب آفریقا به شمار می‌آید.
در میان تصمیم‌های اروپایی-آفریقایی-آمریکایی برای توقف کمک‌های مالی به نیجر و تعیین ضرب‌الاجل ۱۵ روزه به غیرنظامیان برای عقب‌نشینی از اقدامات‌شان، نشانه‌هایی از حمایت روسیه از کودتا دیده می‌شود.
پس از آن‌که در روزهای نخست پس از کودتا برخی مردم در حمایت از محمد بازوم، رئيس‌جمهور مخلوع، دست به راهپیمایی زدند، چند تظاهرات در حمایت از کودتا برگزار شد. حامیان کودتا سفارت فرانسه را محاصره کردند و شعار «مرگ بر فرانسه» و «زنده باد روسیه» سر دادند.
جلسه امنیتی‌ای که مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، در ارتباط با اوضاع نیجر برگزار کرد، نگرانی پاریس برای منافع خود در آفریقا را نشان می‌دهد، چون این امکان وجود دارد که نفوذش را به سود رقبای دیگر از دست بدهد؛ تحولی که بر روی نقشۀ ژئو سیاسی منطقه تأثیرگذار است.
در جلسه شورای امنیت و دفاع فرانسه دربارۀ نیجر تصمیمات متعددی اعلام شد، ازجمله تعلیق تمام کمک‌های فرانسه برای توسعۀ نیجر، تعلیق کمک به بودجۀ نیجر و تأکید بر ضرورت بازگشت فوری نهادهای قانونی به قدرت.
کشورهای خارجی هم‌پیمان نیجر تا کنون ریاست عبدالرحمن چیانی، رهبر کودتا، بر کشور را به رسمیت نشناخته‌اند.
حمایت واگنر از کودتای نیجر
از سویی خبرگزاری فرانسه از انتشار پیامی منتسب به یوگنی پریگوژین، فرمانده و مالک شرکت «واگنر»، خبر داد که در آن از کودتا در نیجر اعلام حمایت کرد. واگنر شرکت نظامی خصوصی با وابستگی غیرمستقیم به ارتش روسیه است.
در این پیام آمده است که «حوادث در نیجر بخشی از جنگ ملت علیه استعمارگران است. استعمارگران پیشین در تلاش‌اند تا افسار مردم کشورهای آفریقایی را در دست بگیرند و این کشورها را گرفتار تروریست‌ها و باندهای متفاوت کنند؛ مسئله‌ای که بحران امنیتی بزرگی می‌آفریند».
روزنامۀ «لس‌آنجلس تایمز» به‌نقل از یک کارشناس امور آفریقا نوشت که در صورت قطعی شدن کنار گذاشته شدن محمد بازوم از ریاست‌جمهوری، احتمال دارد نیجر به فهرست کشورهایی افزوده شود که گروه واگنر برای حضور در آن تلاش می‌کند؛ چرا که بنا بر این گزارش، این گروه به نیجر چشم دوخته و در اختیار داشتن ذخایر بزرگ اورانیوم که روسیه به دنبال آن است، از دلایل این جهت‌گیری است.
این در حالی است که محمد بازوم، به دلیل مواضعش در هم‌پیمانی فرانسه و آمریکا و انتقادات علنی از واگنر، در برابر اهداف توسعه‌طلبانۀ این گروه مانع ایجاد می‌کرد.
توقف صادرات اورانیوم به فرانسه
توقف صادرات اورانیوم و طلا به نیجر از نخستین کارهایی بود که فرماندهان نظامی کودتا علیه فرانسه انجام دادند. دوشنبه ۹ مرداد رهبران کودتا در نیجر، ممنوعیت صادرات اورانیوم به فرانسه را اعلام کردند.
نیجر که یکی از مهم‌ترین متحدان فرانسه در کشورهای ساحل و صحرای آفریقا است، گنجی گرانبها برای پاریس به شمار می‌آید؛ به‌ويژه با توجه به اینکه نیجر از صادرکنندگان اصلی اورانیوم برای تولید برق میلیون‌ها خانواده در فرانسه و اروپا است.
در سال ۲۰۲۱ نیجر حدود ۲۵ درصد از نیازهای اورانیوم اروپا را که معادل ۲۹۰۵ تُن بود، تأمین کرد.
با وجود ثروت‌های انبوهی که در نیجر انباشته است، از این ثروت ازجمله ذخایر بزرگ اورانیوم استفادۀ مناسبی نشده است. به‌طور مثال درآمد حاصل از اورانیوم در سال ۲۰۲۰ تنها ۲.۱ درصد بودجه این کشور را تشکیل داد. صادرات اورانیوم، پس از طلا، دومین منبع مهم درآمد نیجر به شمار می‌آید.
در فهرست ۱۷۷ کشور جهان در موضوع فقر، نیجر در ردیف ۱۷۴ ایستاده است و تا کنون مردمش نتوانسته‌اند از معضل فقر رهایی یابند.
در سال‌های اخیر ذخایر اورانیوم نیجر را به محلی برای رقابت‌های بین‌المللی تبدیل کرده که برای دست‌یابی به این ثروت با فرانسه رقابت کرده‌اند، به‌گونه‌ای که شرکت‌هایی از چین، استرالیا، آمریکا، بریتانیا، ایتالیا، کانادا، هند و روسیه مجوز حفاری و جست‌وجو به دنبال اورانیوم را به دست آوردند.
