اهدای جایزه اول جشنواره فیلم لوکارنو به فیلمی از جریان غیررسمی و زیرزمینی ایران از تحولات مهم یک سال اخیر سینمای ایران محسوب میشود. «منطقه بحرانی» ساخته علی احمدزاده نخستین فیلمی محسوب میشود که بدون رعایت قوانین سانسوری حکومت جمهوری اسلامی از جمله الزام رعایت حجاب اجباری برای بازیگران زن ساخته شده و جایزه مهمی چون یوزپلنگ طلایی بهترین فیلم جشنواره لوکارنو را میگیرد.
جشنواره لوکارنو از نظر اعتبار و اهمیت پس از جشنوارههای کن، ونیز و برلین قرار دارد و آن را میتوان در فهرست ده جشنواره مهم سینمایی دنیا قرار داد. تعدادی از سینماگران شناخته شده تاریخ سینما از جمله استنلی کوبریک، جیم جارموش، میلوش فورمن و میکلآنجلو آنتونیونی برندگان جایزه یوزپلنگ طلایی این جشنواره در آغاز مسیر حرفهای خود با نخستین فیلمهایشان بودهاند.
فیلم «منطقه بحرانی» سومین فیلم ایرانی محسوب میشود که در تاریخ جشنواره لوکارنو برنده جایزه اصلی آن شده است. پیش از آن فیلم «خمره» ساخته ابراهیم فروزش در سال ۱۳۷۳ و فیلم «آینه» ساخته جعفر پناهی در سال ۱۳۷۶ برنده این جایزه شده بودند با این همه «منطقه بحرانی» نخستین فیلم بدون مجوز ایرانی است که به این جایزه میرسد.
روند ساخت فیلمهای بدون مجوز در ماههای اخیر و بهویژه پس از اعتراضهای معروف به «زن، زندگی، آزادی» در ایران افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در اغلب این فیلمها زنان بازیگر در صحنههای مختلف حجاب ندارند و مواردی از تماس بدنی میان بازیگران زن و مرد دیده میشود.
تا پیش از سال ۱۴۰۱ تعداد فیلمهایی که چنین صحنههایی در آنها دیده میشد بسیار اندک بود. «منطقه بحرانی» علاوه بر عدم رعایت موازین سانسوری سینمای جمهوری اسلامی، در پرداخت و بیان داستانش هم بسیار اثر جسورانهای است که آن را به کمتر فیلمی از سینمای ایران شبیه میکند.
شخصیت اصلی فیلم «منطقه بحرانی» مرد جوان تنهایی است که شبانه با اتومبیلش مواد مخدر در خیابانهای شهر توزیع میکند. او که دچار ناتوانی جنسی است، رابطه خاصی با اطرافیانش از جمله چند زن جوانی دارد که با آنها در فصول مختلف فیلم دیدار میکند و همراه میشود. شیوه گفتوگو و مراوده شحصیتهای مختلف فیلم با یکدیگر بسیار شبیه به روند زندگی عادی و بدون چشمپوشی از بیان و نمایش صحبتها و رفتار مرسوم شخصیتهاست. پرداخت فیلم به گونهای است که گویی بخش زیادی از اتفاقات در ذهن شخصیت اصلی رخ میدهد و واقعیت و خیال در تمام فیلم در هم میآمیزد.
فیلم «منطقه بحرانی» چند فصل دیدنی دارد از جمله فصلی که در آن دختر جوانی پس از یک تعقیب و گریز نفسگیر سرش را از پنجره بیرون میآورد و دشنامی را از عمق وجود در دل شب و خیابانها فریاد میزند. فریادی که آشکارا جنبه نمادین دارد و میتواند نمونه مشابهی از فریاد اعتراض ماههای اخیر زنان جوان در اماکن مختلف ایران باشد. وجوه نمادین فیلم «منطقه بحرانی» در ارائه تصویری از اعتراضهای اخیر بادرنظر گرفتن زمان فیلمبرداری آن پیش از آغاز اعتراضهای اخیر، جالب میشود.
فصل دیدنی دیگر فیلم «منطقه بحرانی» در یک خانه سالمندان میگذرد که در آن نوعی تقابل نسلی میان ساکنان کهنسال این خانه و مراقبان روی میدهد.
علاوه بر بیان و پرداخت بسیار صریح فیلم، اروتیسم جاری در آن که در تقابل دیدنی با ناتوانی جنسی شخصیت اصلی است، کمتر نمونهای در تاریخ سینمای ایران دارد.
موفقیت بینالمللی فیلم «منطقه بحرانی» در دورانی رخ میدهد که مسئولان سینمایی حکومت جمهوری اسلامی به شدت نسبت به ساخت فیلمهای بدون مجوز حساس هستند و بارها به سینماگران نسبت به مشارکت در تولید چنین فیلمهایی هشدار دادهاند. همین رویکرد و حساسیتها باعث ممنوعالخروجی سازنده فیلم «منطقه بحرانی» و عدم حضور او در جشنواره لوکارنو برای دریافت جایزهاش شد.
پایان دوران تصویر جعلی از ایران
در ماههای اخیر بهرغم هشدار و برخوردهای امنیتی، روند ساخت فیلمهای بدون مجوز در ایران ادامه پیدا کرده است و در چند جشنواره مختلف از جمله جشنواره کن و کارلوویواری فیلمهایی نمایش داده شدند که بازیگران زن در برخی صحنههای آنها حجاب ندارند.
سینا عطاییاندنا که همراه علی احمدزاده تهیهکننده فیلم «منطقه بحرانی» است، در گفتوگو با مجله هفتگی صحنۀ رادیو فردا با بیان جزئیاتی درباره روند و چگونگی تولید این فیلم در داخل ایران و بازداشت سال گذشتۀ کارگردان فیلم گفت نهادهای امنیتی همچنان به صورت روزانه بر علی احمدزاده فشار وارد میکنند.
آقای عطاییاندنا که خود تجربه فیلمسازی دارد و یکی از آثارش با نام «ما در بهشت» سال ۱۳۹۴ در جشنواره لوکارنو به نمایش درآمد میگوید دوران حضور سینمای حکومتی ایران در جشنوارههای جهانی به پایان رسیده است و فعالان فرهنگی در کشورهای مختلف دنیا به درک تازهای از خواستههای مردم ایران رسیدهاند. او می گوید بخشی از انقلاب مردم ایران علیه تصویر جعلی ارائه شده از ایران در جهان بود و حالا پذیرش این تصویر جعلی ممکن نیست.
او جایزه فیلم «منطقه بحرانی» را پیامی به نسلی از سینماگران جوان ایرانی میداند که به سانسور اعتقاد ندارند. او میگوید این جایزه نشان میدهد اگر این نسل، فیلمی بر مبنای صداقتشان بسازد، حتما چشمهایی در جهان هست که آن را ببیند.