آمارهای رسمی بین‌المللی حکایت از آن دارد که ایران در سال ۲۰۲۲ به‌عنوان هشتمین کشور جهان با بالاترین رکورد شاخص فلاکت ثبت شده است. از طرفی ظرف کمتر از دو دهه، شاخص فلاکت در کشور به بیش از دو برابر رسیده است.

تحقیقات گروه داده‌کاوی رادیوفردا نشان می‌دهد این رقم در سال گذشتۀ میلادی برای ایران به ۵۷ رسید که بالاترین میزان ثبت‌شدۀ فلاکت در تاریخ سه دهه گذشتۀ کشور به‌شمار می‌رود. این شاخص در سال ۲۰۲۲ تنها در کشورهای زیمباوه، ونزوئلا، لبنان، سودان، ترکیه، آرژانتین و سورینام بیشتر از ایران است.

اما این اولین بار نیست که ایران در ردیف‌های بالایی جدول رده‌بندی فلاکت در جهان جا می‌گیرد. بررسی داده‌های صندوق بین‌المللی و سازمان جهانی کار نشان می‌دهد که در بیست سال گذشته، ایران ۱۴ سال جزو دوازده کشور نخست جهان با بالاترین نماگر فلاکت رده‌بندی شده‌است.

«فلاکت‌بارترین» وضعیت ممکن

شاخص فلاکت حاصل جمع جبری نرخ تورم و بیکاری است که از میانۀ دهۀ ۱۹۷۰ میلادی در ادبیات اقتصاد سیاسی به‌عنوان ابزاری برای سنجش بحران اقتصادی در کشورها به‌کار می‌رود.

چنان‌که در نمودار پایین پیدا است، طی دو دهۀ گذشته نرخ بیکاری تغییر چندانی نکرده و نسبتاً ثابت باقی مانده است، با این حال نوسان‌های شدید تورمی سبب شده تا ایران حدود ۱۵ سال گذشته را در «فلاکت‌بارترین» وضعیت ممکن سپری کند.

شاخص فلاکت (Misery Index) همچنین، یکی از رایج‌ترین نشانگرهای اقتصاد سیاسی برای سنجش بحران معیشت است. این شاخص را اولین بار، آرتور ملوین اکون، اقتصاددان آمریکایی، معرفی کرد که به‌سرعت مورد توجه سیاستمداران قرار گرفت، از جمله جیمی کارتر که در کارزار انتخاباتی سال ۱۹۷۶ آمریکا بارها به این شاخص استناد کرد و در نهایت، به ریاست کاخ سفید رسید.

در ایران نیز در جریان کارزار انتخاباتی ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸، اشارۀ محسن رضایی به شاخص فلاکت در مناظرۀ تلویزیونی با رقیب انتخاباتی‌اش و رئیس‌جمهور وقت، محمود احمدی‌نژاد، باعث مطرح شدن این نماگر اقتصادی در فضای عمومی شد.

در حال حاضر، شاخص فلاکت در کشور به بیش از دو برابرِ سال ۱۳۸۸ رسیده‌است.

گروه داده‌کاوی رادیوفردا برای تهیه نمودارهای بالا به داده‌های صندوق بین‌المللی پول برای نرخ تورم و برآوردهای سازمان جهانی کار برای نرخ بیکاری استناد کرده است.

روش‌شناسی: روش‌های متنوعی برای محاسبۀ شاخص فلاکت وجود دارد. متداول‌ترین آن‌ها، محاسبۀ جمع جبری نرخ بیکاری و تورم است. هرچند برخی اقتصاددانان، شاخص‌های دیگری مانند تفاضل رشد اقتصادی یا جمع جبری نرخ سود بانکی را هم وارد محاسبات کرده‌اند. گروه داده‌کاوی رادیوفردا در این گزارش، به دلایلی از رایج‌ترین روش محاسبه استفاده کرده‌است؛ نخست این‌که در اقتصاد کشوری مثل ایران که زندگی و سرمایۀ مردم به وام وابسته نیست، شاخص‌هایی مثل نرخ سود بانکی قابل اتکا نیستند. همچنین محاسبۀ نرخ سود بانکی پایه در ایران می‌تواند گمراه‌کننده باشد، زیرا بخش عمده‌ای از وام‌ها عملاً تسهیلات دستوری‌اند که با نرخ‌های متفاوت پرداخت می‌شوند. فقدان دسترسی به داده‌های سالانۀ همه کشورها نیز از جمله دلایل محدودکننده است، چنان‌که در نقشۀ «شاخص فلاکت جهان در سال ۲۰۲۲» شماری از کشورها مثل افغانستان، سوریه، روسیه و اوکراین به‌دلیل نبود داده‌های کافی حذف شده‌‌اند.