مشکلات اقتصادی و اجتماعی در سطح کلان و در زندگی روزمرهٔ مردم روسیه رو به افزایش است و همزمان کمپین تبلیغاتی ولادیمیر پوتین ادامه دارد. رئيس‌جمهور و دستگاه تبلیغاتی روسیه در تلاش‌اند مشکلات موجود کشور ازجمله معضلات نوپدید بهداشت و درمان را کم‌اهمیت جلوه دهند و «دشمنان بیرونی و داخلی» را عامل تمام گرفتاری‌های کشور معرفی کنند.
«مزاحمت»ها برای کمپین تبلیغاتی ولادیمیر پوتین
هیچ‌کس تردید ندارد که ولادیمیر پوتین مجدداً رئيس‌جمهور روسیه اعلام خواهد شد، اما ایدهٔ کرملین برای این دوره از رقابت‌های ریاست‌جمهوری روسیه، تبلیغ دستاوردهای بیش از دو دههٔ حکومت او است تا میزان مشارکت و شمار آرای طرفداران پوتین بیشتر شود. به همین خاطر، نمایشگاهی در ابعادی بی‌سابقه برپا شده که قرار است شهر به شهر سفر کند و برای افتتاح آن رئيس‌جمهور روسیه به دورترین نقطهٔ شرق دور پرواز کرد.
با این حال تحولات اخیر بر کمپین تبلیغاتی ولادیمیر پوتین سایه انداخته است.
طی هفتهٔ گذشته زیرساخت فرسودهٔ آب گرم و گرمایش شهری در ۴۳ استان روسیه از کار افتاد (که باعث شده دو برابر بیشتر از سال گذشته خانه‌های مسکونی بدون گرمایش باقی بمانند)، بهای ذغال‌سنگ صادراتی در اوج فصل سرما افت کرد، مشخص شده بازار خودرو در روسیه کاملاً تحت سلطهٔ چین درآمده، بانک‌های چین و ترکیه از ترس تحریم‌های غرب از همکاری با بانک‌های روسی انصراف می‌دهند و بنیاد رفاه ملی که «نماد ثبات در دورهٔ پوتین» به شمار می‌رفت، ظرف یک سال گذشته دست‌کم یک‌سوم دارایی خود را از دست داده و با سرعت بسیار زیاد خالی می‌شود.
کرملین طی دو سال جنگ نیمی از ذخایر ارزی روسیه را که در سال‌های پیشین به کمک نفت و گاز گران‌قیمت انباشته شده بود، خالی کرده است.
تحولات اجتماعی نیز بی‌مشکل نیست. برای مثال، بررسی فضای رسانه‌ای در سال گذشتهٔ میلادی نشان داد شهروندان روسیه از پروپاگاندا و تبلیغات سیاسی خسته شده‌اند و برنامه‌های تفریحی را به اخبار و تحلیل‌های سیاسی ترجیح می‌دهند.
در روزهای اخیر بزرگ‌ترین تظاهرات از ابتدای جنگ در باشقیرستان برگزار شد و شرکت‌کنندگان آن با سرکوب شدید نیروهای امنیتی مواجه شدند. در شهر بایماک در جمهوری خودمختار باشقیرستان صدها نفر که در اعتراض به محکومیت یک فعال مدنی تجمع کرده بودند، با پلیس ضدشورش درگیر شدند. همزمان با این تجمعات دسترسی به شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام و واتس‌اپ محدود شد.
فریدا روستموا، خبرنگار سرشناس، نوشت: «این‌که چرا قبل از انتخابات، زمانی که رسم است مردم را عصبانی نکنند، چنین واکنش خشنی به اعتراض‌های باشقیرستان انتخاب شد، مشخص نیست. احتمالاً باید این برخورد را به‌عنوان شاهدی از شرایط نوین روسیه تعبیر کنیم؛ شرایطی که هرچه بیشتر تصمیم‌گیری بر عهدهٔ نیروهای امنیتی گذاشته می‌شود.»
گفته می‌شود فائیل آلسینوف، فعال مدنی، تاکنون بارها به‌دلیل سازماندهی و شرکت در اعتراض‌ها برای دفاع از محیط زیست، حقوق مردم باشقیرستان و مخالفت با جنگ اوکراین بازداشت و جریمه شده بود. فرماندار این منطقه او را «دشمن اصلی» خود می‌داند و شکایت همین مقام محلی باعث شد این فعال مدنی به اتهام تحریک نفرت میان‌قومی به چهار سال زندان محکوم شود. به‌طور بی‌سابقه حکم قاضی حتی شدیدتر از درخواست دادستانی بود.
سرکوب معترضان در باشقیرستان
تأثیر جنگ بر سیستم پزشکی روسیه: از کمبود دارو تا افزایش اعتیاد به الکل
اواخر هفتهٔ گذشته ادارهٔ اطلاعات وزارت دفاع بریتانیا که روزانه تحلیلی از مهم‌ترین تحولات جنگ روسیه علیه اوکراین منتشر می‌کند، به تأثیر این جنگ بر سیستم بهداشت و پزشکی در روسیه پرداخت و به استناد اخبار رسانه‌ها، مسائلی نظیر طولانی‌تر شدن زمان انتظار معاینهٔ پزشکی و یا کمبود دارو از جمله آنتی‌بیوتیک برای شهروندان روس را از نتایج افزایش فشار بر سیستم پزشکی و مرتبط با نیاز معالجهٔ مجروحان جنگ دانست.
این‌که سیستم پزشکی در روسیه تحت فشار است، از سوی منابع رسمی در این کشور نیز تأیید شده و مانند بسیاری از موارد دیگر دستگاه قضایی نیز در این موضوع دخالت کرده. برای مثال دادستانی نیژنی نووگورود، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای روسیه، از شورای محلی خواست قانونی ویژه تصویب کند تا مشارکت‌کنندگان در جنگ و خانواده‌هایشان بدون انتظارهای طولانی به خدمات پزشکی دسترسی داشته باشند.
در گزارش‌های اخیر دربارهٔ دلایل فشار بر سیستم پزشکی در روسیه توضیح داده نشده، اما پیشتر گزارش شده بود در موج مهاجرت و فرار مغزها پس از آغاز جنگ و به‌ویژه اعزام اجباری به جبهه، پرسنل پزشکی گروه اصلی بود.
تحریم‌های غرب و خروج بزرگ‌ترین شرکت‌های داروسازی مهم‌ترین دلیل کمبود دارو در بازار روسیه است: مثلاً خروج شرکت فنلاندی اوریون فارما از بازار روسیه «دست‌کم یک‌سوم مبتلایان به بیماری‌های روماتیسمی را بدون دارو باقی گذاشته است».
این انتظار که داروسازان چین و هند بتوانند داروی تولید کشورهای غربی را در بازار روسیه جایگزین کنند، «فعلاً برآورده نشده است». همچنین براساس این گزارش، «تلاش ایران برای ارائهٔ دارو به روسیه به جایی نرسیده. ایران عمدتاً تولیدکنندهٔ داروهای ژنریک است و در این زمینه از پس رقابت با تولیدکنندگان روسی برنمی‌آید».
مطابق آمار رسمی سال گذشته کمترین شمار کودکان در ۳۰ سال اخیر در روسیه متولد شده‌اند. جمعیت روسیه در سال ۲۰۲۳ نزدیک به ۴۰۰ هزار نفر کاهش یافت. درحالی‌که دولت روسیه کوشیده بود با محدود کردن امکانات سقط جنین رشد جمعیت را تحریک کند، داده‌های ادارهٔ آمار روسیه حاکی است توبکتومی (وازکتومی در زنان) به‌طور قابل‌توجه رشد داشته و حالا قانونگذاران روسیه در پی آن‌اند که این عمل را نیز ممنوع کنند.
همزمان داده‌های تازهٔ ادارهٔ آمار از رشد اعتیاد به الکل حکایت دارد. گفته می‌شود طی ۱۰ سال، بین ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۱، شمار روس‌های گرفتار اعتیاد به الکل و اختلالات روانی مرتبط با الکلیسم تقریباً نصف شده بود اما در سال‌های شیوع کرونا دوباره رو به افزایش نهاد و از آغاز جنگ این رشد شیب تندتری گرفته و به‌ویژه روان‌پریشی‌های مرتبط با الکلیسم «به‌طور چشمگیر افزایش یافته است».
سه‌سالگی زندانی شدن آلکسی ناوالنی
آلکسی ناوالنی، مهم‌ترین چهرهٔ اپوزیسیون روسیه، سه سال پیش پس از معالجهٔ علائم مسمومیت با عامل اعصاب در آلمان به روسیه بازگشت و در فرودگاه بازداشت شد. او مجموعاً به حدود ۲۰ سال زندان محکوم شده، به‌دفعات متعدد به سلول انفرادی فرستاده شده و به‌تازگی به زندانی در شهر حارپ، حدود دو هزار کیلومتری شمال شرق مسکو و بالاتر از مدار قطب شمال، منتقل شده است. او طی نامه‌ای به مناسبت سومین سالگرد زندانی شدنش به این سؤال که چرا اصلاً به روسیه بازگشت، چنین پاسخ داده است: «از زندانی شدن لذت نمی‌برم، اما از میهن و اعتقاداتم چشم‌پوشی نخواهم کرد.»
او همچنین با اشاره به این‌که حکومت روسیه «بنیاد مبارزه با فساد مالی» را «سازمانی افراط‌گرایانه» اعلام کرده، نوشته است: «اعتقاداتم عجیب یا افراطی نیست و انتظارهایم عبارت‌اند از انتخابات دموکراتیک، دادگاه منصفانه، دولتی عاری از فساد مالی و آزادی مطبوعات».
به‌عقیدهٔ او، «اکنون حکومت در دست کسانی است که به هیچ چیز اعتقاد ندارند و تنها پول و قدرت را می‌پرستند» و رژیمی ایجاد کرده‌اند که «هیچ‌چیز غیر از دروغ» پایه و اساس آن نیست.
تاکنون سه وکیل آلکسی ناوالنی به اتهام «همکاری با سازمان‌های افراطی» بازداشت شده‌اند. هفتهٔ گذشته یک وکیل دیگر که بیش از ۱۶ سال مدافع ناوالنی بوده و اکنون خارج از کشور است، به‌طور غیابی محاکمه شد. سازمان مدافع حقوق بشر مموریال وکلای ناوالنی را «زندانی سیاسی» می‌داند.
اکثر اعضای بنیاد آلکسی ناوالنی در خارج از روسیه و عده‌ای مخفیانه از داخل روسیه به جمع‌آوری اطلاعات دربارهٔ فساد مالی مسئولین روس ادامه می‌دهند. تازه‌ترین گزارش آن‌ها به دختر ارشد ولادیمیر پوتین اختصاص یافته است.
از این گزارش چنین برمی‌آید که ماریا وارونتزووا که یک پزشک متخصص غدد است، در سه سال گذشته نزدیک به یک میلیارد روبل (معادل حدود ۱۰ میلیون دلار) از شرکت خدمات پزشکی نومه‌کو حقوق دریافت کرده است.
او صاحب پنت‌هاوس در گران‌ترین برج مسکونی مسکو و یک ملک ییلاقی در حومهٔ پایتخت است. بنیاد ناوالنی برآورد کرده که با در نظر گرفتن حقوق متوسط یک پزشک غدد در روسیه، برای خرید چنین خانه‌هایی باید چند هزار سال کار کرد.
دختر بزرگ ولادیمیر پوتین طی مصاحبه‌ای نادر ادعا کرد سیاست‌های کرملین «انسان‌محور» است. این مصاحبه در شبکهٔ اجتماعی داخلی روسیه صدها هزار بازدید داشت، اما حتی یک کامنت هم از شهروندان روسیه دریافت نکرد.
توجه جنجالی به «توالت‌های عمومی»
«توالت» در ادبیات ولادیمیر پوتین جایگاه ویژه‌ای دارد. او در سخنرانی تازه ابراز اطمینان کرد یکی از دلایل بازگشت مهاجران روس از کشورهای غربی «توالت عمومی مشترک» است. رئیس‌جمهور روسیه به‌تازگی به دولت دستور داده تدابیری برای تسهیل بازگشت مهاجران روس اتخاذ کند.
فوریت این گام به این دلیل است که دولت لتونی برای اخراج بیش از یک هزار شهروند روسیه که پیشتر به این کشور مهاجرت کرده بودند اما قوانین اقامت دائم یا تابعیت را اجرا نمی‌کنند، آماده می‌شود. اما ولادیمیر پوتین ادعا کرد این افراد به این دلیل خواهان بازگشت به روسیه هستند که به «ارزش‌های اخلاقی سنتی احترام می‌گذارند و زندگی در شرایطی که در غرب ایجاد شده را غیرقابل تحمل می‌دانند» .
اظهارات دیگر پیرامون «توالت عمومی» نیز موجی از واکنش‌ها را در شبکه‌های اجتماعی برانگیخته است. فرماندار سن‌پترزبورگ طی عیادت از سربازان مجروح روس گفته بود «زمانی که در مدارس اوکراین دستشویی برای دختران، پسران و افراد بدون جنسیت مشخص می‌بینید، می‌فهمید برای چه می‌جنگیم».
در واکنش، عده‌ای توضیح داده‌اند که در ساختمان‌های قدیمی مدارس، چه در اوکراین چه در روسیه، دستشویی سوم ویژهٔ معلمان است و معلم زن و مرد از روی ناچاری مشترکاً از آن استفاده می‌کنند. عده‌ای یادآوری کرده‌اند در یک‌پنجم خانه‌های روسیه حتی فاضلاب مرکزی وجود ندارد و توالت «سوراخی خارج از خانه است که در سرما و گرما مشترکاً از آن استفاده می‌کنند».
حتی عده‌ای از طرفداران جنگ به این توضیح که روسیه «علیه توالت‌های سوم می‌جنگد»، اعتراض کرده‌اند.
