جنگ روسیه علیه اوکراین به پایان دومین سال نزدیک می‌شود و دو طرف هنوز نتوانسته‌‌اند پیشرفت قابل‌توجهی به دست بیاورند. همزمان با این جنگ فرسایشی، سرکوب مخالفان کرملین در روسیه شدت یافته و در اوکراین نیز اختلاف‌های داخلی رو به افزایش گذاشته است.
مهم‌ترین موضوع صحنۀ سیاسی امروز اوکراین علنی شدن رقابت سیاسی و اختلاف ولودیمیر زلنسکی با والری زالوژنی، فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین است؛ به‌خصوص که درپی قوت گرفتن احتمال برکناری زالوژنی، رئیس‌جمهور این کشور نیز گفته است جایگزینی چند مقام ارشد را مدنظر دارد.
ولودیمیر زلنسکی و والری زالوژنی، هر دو قدرتمند و محبوب
ولودیمیر زلنسکی ۴۶ ساله بازیگر و کمدین در انتخابات سال ۲۰۱۹ پترو پوروشنکو را که در پی «انقلاب میدان» اوکراین به قدرت رسیده بود، شکست داد و با کسب بیش از ۷۳ درصد آرا ششمین رئيس‌جمهور این کشور شد.
دورهٔ پنج‌سالهٔ ریاست‌جمهوری ولودیمیر زلنسکی قرار بود در سال ۲۰۲۴ به پایان برسد، اما مطابق قوانین اوکراین، برگزاری انتخابات در وضعیت جنگ ممنوع است و با آخرین تمدید این وضعیت تا اواخر بهار مشخص شد که انتخابات ریاست‌جمهوری در موعد معمول برگزار نخواهد شد.
والری زالوژنی ۵۰ ساله پس از فارغ‌التحصیلی از آکادمی نیروهای زمینی شهر اودسا تمام مراتب نظامی را پشت سر گذاشت و پس از مداخلهٔ نظامی روسیه در شرق اوکراین، فرمانده نیروهای متحد در شرق اوکراین و سپس فرمانده ستاد نیروهای نظامی در شمال اوکراین بود.
در تابستان ۲۰۲۱، هفت ماه پیش از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه علیه اوکراین، او به دستور ولودیمیر زلنسکی به سمت فرمانده کل نیروهای نظامی اوکراین منصوب شد و اکنون از یکی محبوب‌ترین چهره‌های اوکراین است.
مطابق نظرسنجی‌هایی که در انستیتوی بین‌المللی جامعه‌شناختی کی‌یف انجام شده، ۸۸ درصد اوکراینی‌ها به والری زالوژنی اعتماد دارند. ولودیمیر زلنسکی در پایان سال ۲۰۲۲ از حمایت ۸۴ درصد شهروندان اوکراین برخوردار بود و در پایان سال ۲۰۲۳، همزمان با افت شدید اعتماد اوکراینی‌ها به نهادهای سیاسی کشور، محبوبیت وی همچنان بالاست: ۶۲ درصد از ولودیمیر زلنسکی حمایت می‌کنند و ۱۸ درصد به او اعتماد ندارند.
۵۹ درصد هم به رئيس‌جمهور و هم به فرمانده کل نیروهای مسلح اوکراین اعتماد دارند و از بروز اختلاف‌ها میان این دو به شدت دلخورند.
ریشهٔ اختلاف‌ها چیست؟
همزمان با آغاز تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه، مهم‌ترین جناح‌های سیاسی اوکراین تعهد دادند که اختلاف‌ها و رقابت‌ها را در مقابل دشمن کنار بگذارند. ولودیمیر زلنسکی که پیش از جنگ هدف انتقادهای فراوانی بود، به‌عنوان رهبری ظاهر شد که جامعه را متحد کرد.
اما دست‌کم از پایان تابستان و به‌ویژه در پی شکست طرح کی‌یف برای آزادسازی مناطق اشغال‌شده در جنوب اوکراین و تشدید فساد مالی میان مسئولین، نارضایتی‌های داخلی شدت یافت و زمزمه‌ها دربارهٔ تشدید اختلاف‌ها میان رئیس‌جمهور اوکراین و فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور آغاز شد.
ویتالی پورتنیکوف، تحلیلگر سیاسی بخش روسی و اوکراینی رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد، معتقد است که ریشهٔ نارضایتی رئیس‌جمهور اوکراین از فرمانده ارشد نیروهای نظامی این کشور سیاسی است و ربطی به وضعیت جبهۀ جنگ ندارد.
به‌عقیدهٔ او، «دفتر رئیس‌جمهور اوکراین متوجه محبوبیت بسیار زیاد فرمانده کل نیروهای اوکراینی شده و به او به‌عنوان رقیب ولودیمیر زلنسکی می‌نگرند، غافل از این‌که حمایت گستردهٔ مردمی از این نظامی ارشد یکی از عوامل بسیار مثبت برای کشوری است که موجودیت و آیندهٔ آن در معرض خطر است».
والری زالوژنی تاکنون حتی یک بار هم از علاقهٔ خود برای مشارکت در امور سیاسی کشور حرفی نزده، اما به‌تازگی نتایج یک نظرسنجی نشان داده که اگر زالوژنی همراه با یک حزب فرضی در انتخابات شرکت کند، ۳۶ درصد آرا را کسب خواهد کرد و در مقابل، زلنسکی و حزبش طبق این نظرسنجی ۲۶ درصد آرا را به دست می‌آورد.
چرا اختلاف‌ها در روزهای اخیر شدت یافت؟
مقالهٔ والری زالوژنی در نشریهٔ اکونومیست در ابتدای پاییز گذشته که به عوامل بن‌بست در جبهه و فرسایشی شدن جنگ پرداخته بود، اختلاف‌های مقامات سیاسی و نظامی اوکراین را علنی کرد. یکی از مقامات دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین علناً این مقاله را مضر و «سردرگم‌کننده برای متحدان اوکراین» توصیف کرد.
کناره‌گیری فرمانده نیروهای ویژه که به درخواست وزیر دفاع اما بدون هماهنگی با ستاد کل نیروهای مسلح انجام شد، نشانی دیگر از تنش‌های موجود بود که بر سر قانون جنجالی سربازگیری اجباری به اوج رسید.
پارلمان اوکراین (ورخونا رادا) لایحهٔ اولیه را خلاف قانون اساسی خواند و اکنون مشغول بررسی لایحهٔ جدید است. از آن‌جا که ارتش روسیه از برتری چشمگیر عددی نیروهای انسانی برخوردار است، تصویب این قانون ضروری به نظر می‌رسد اما جامعهٔ اوکراین مقررات مشابه آن‌چه در روسیه وضع شده را برنمی‌تابد.
مقامات ارشد نظامی و سیاسی اوکراین پیشاپیش مسئولیت اجرای این قانون را برعهدۀ یکدیگر می‌اندازند.
دوراهی به کجا ختم می‌شود؟
برکناری فرمانده کل نیروهای مسلح نیازمند دستور رئيس‌جمهور اوکراین است. اخیراً ولودیمیر زلنسکی در مصاحبه با شبکهٔ ایتالیایی «رای» برای نخستین بار تأیید کرد که در فکر جایگزینی چند مقام ارشد نظامی است.
برکنار نشدن والری زالوژنی که گفته می‌شود به درخواست رئيس‌جمهور برای کناره‌گیری پاسخ رد داده بود، موقعیت ولودیمیر زلنسکی را تضعیف می‌کند. از سوی دیگر، برکناری او ممکن است تأثیر منفی بر نظامیان بگذارد و بدبینی جامعه نسبت به «خنثی کردن رقیب سیاسی بالقوه» را افزایش بدهد.
بدیهی است که کرملین از این روایت‌ها برای تحریک نارضایتی‌ها در داخل اوکراین و در میان مخالفان ادامهٔ حمایت از اوکراین در غرب استفاده خواهد کرد.
از رسانه‌های غربی چنین برمی‌آید که قصد ولودیمیر زلنسکی از برکناری والری زالوژنی نگرانی‌های متحدان اوکراین از توانایی ارتش این کشور برای غلبه بر نیروهای مهاجم روس را دوچندان کرده است.
همچنین مشخص نیست چه کسی جای والری زالوژنی به‌عنوان فرمانده کل نظامیان اوکراین منصوب می‌شود. گزارش شده است که کریلو بودانوف، رئیس کنونی ادارهٔ اطلاعات وزارت دفاع، و آلکساندر سیرسکی، فرمانده نیروهای زمینی، این سمت را نپذیرفته‌اند.
به‌عقیدهٔ والری پورتنیکوف، تحلیلگر سیاسی، «هر کس جایگزین زالوژنی شود، گروگان محبوبیت او می‌شود و اگر در دورهٔ خود نتواند پیشرفتی در جبهه به وجود بیاورد، هدف انتقادهای شدید قرار خواهد گرفت و حتی اگر پیشرفتی حاصل شود نیز جامعه خواهد گفت با زالوژنی می‌توانستیم بیشتر و سریع‌تر موفق شویم». به‌عقیدهٔ این تحلیلگر، «جایگزین شایسته‌ای برای زالوژنی پیدا نخواهد شد که این هم یک مسئلهٔ بسیار جدی است.»
