سفر اخیر ابراهیم رئیسی به الجزایر که با امضای یک بیانیه مشترک به پایان رسید، موج تازه‌ای از نگرانی‌ها را در مراکش، کشور همسایۀ الجزایر، برانگیخته است.
مراکش که سال‌هاست روابط دیپلماتیک خود با جمهوری اسلامی را قطع کرده، تهران را متهم می‌کند که از طریق الجزایر و گروه شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان، شبه‌نظامیان پولسیاریو را که یک گروه جدایی‌طلب است، در منطقۀ مورد مناقشه صحرای غربی تسلیح می‌کند.
اما چرا مراکش از سفر اخیر رئیسی به منطقه نگران است؟
۱. دهه‌ها تنش میان مراکش و پولیساریو در صحرای غربی
صحرای غربی در غرب قاره آفریقا و جنوب کشور مراکش قرار دارد. در سال ۱۹۷۵، بر اساس یک توافق، پایان استعمار اسپانیا در صحرای غربی اعلام شد و نیروهای اسپانیایی شمال و مرکز این منطقه را به مراکش و جنوب آن را به موریتانی واگذار کردند.
اما جبهه پولسیاریو قبل از آن در سال ۱۹۷۳ و پیش از خروج اسپانیا از صحرای غربی اعلام موجودیت کرد و یک‌سومِ این سرزمین را تحت سیطره خود گرفت. از آن پس، این شبه‌نظامیان بر سر حاکمیت کامل بر این منطقه با مراکش در تنش مداوم است.
پولیساریو که از نظر ایدئولوژیک مرامی چپ‌گرایانه دارد، از آغاز از سوی الجزایر و آفریقای جنوبی و همچنین کشور کمونیستی کوبا حمایت شد.
در سال ۱۹۷۶، با حمایت این کشورها این شبه‌نظامیان «جمهوری دموکراتیک عربی صحرا» را تشکیل دادند.
در سال ۱۹۷۹، موریتانی از جنوب صحرای غربی خارج شد و سپس مراکش دیواری را برای مقابله با نیروهای پولیساریو احداث کرد.
صحرای غربی حدود نیم میلیون نفر جمعیت دارد، اما حدود صد تا دویست هزار نفر از مردمان این منطقه در اردوگاه‌های پناهجویان در الجزایر به‌ویژه شهر تندوف اسکان داده شده‌اند؛ جمعیتی که سازمان ملل متحد نسبت به وضعیت زندگی آنان ابراز نگرانی کرده است.
از نظر پادشاهی مراکش، صحرای غربی بخشی از این کشور است.
رباط در حالی که سعی می‌کند وضعیت معیشتی زندگی مردم این منطقه را با سرمایه‌گذاری‌های جدید بهبود ببخشد، پیشنهاد داده که نوعی خودمختاری تحت حاکمیت مراکش در این منطقه برپا شود.
همچنین از نظر سازمان ملل متحد، این منطقه یک «سرزمین غیرخودمختار» تلقی شده است. اما جبهۀ پولیساریو بر موضع خود برای برگزاری یک همه‌پرسی برای تعیین آیندۀ منطقه تأکید دارد.
۲. دهه‌ها تنش میان ایران و مراکش
ایران در دوران حکومت پهلوی روابط نزدیکی با حکومت پادشاهی مراکش داشت. همچنین پادشاهی مراکش مخالف انقلابیون اسلامگرا در ایران بود و روح‌الله خمینی را «بدعت‌گذار» در دین اسلام می‌دانست. به همین دلیل در بهمن ۱۳۵۷، حسن دوم، پادشاه وقت مراکش، برای مدتی میزبان شاه ایران پس از خروجش از کشور شد.
حسن دوم دربارۀ انقلاب ایران معتقد بود که اگر حکومت تهران تغییر کند، روند بی‌ثبات‌سازی در سراسر جهان به‌ویژه منطقه خاورمیانه سرعت می‌یابد.
پس از استقرار جمهوری اسلامی در ایران، در دوران پایانی پادشاهی حسن دوم، مراکش ایران را به انجام اقدامات خصمانه علیه خود متهم می‌کرد.
جمهوری اسلامی به ویژه در سال‌های ابتدایی تأسیس شعار «صدور انقلاب» را سر داده بود و کشورهای عربی مسلمان هدف اول این سیاست تهاجمی تهران بودند.
این رابطۀ پرتنش در دوران پادشاهی پسر حسن دوم (محمد ششم) نیز ادامه داشت، به‌جز مدت کوتاهی در دورۀ ریاست‌جمهوری محمد خاتمی که رفت‌وآمد مقام‌های دو کشور میان تهران و رباط کمی بیشتر شد. در این مدت چندین بار روابط دو کشور قطع شده است.
در جبهه مقابل، جمهوری اسلامی نیز از همان آغاز تشکیل، برخلاف علاقه‌اش به الجزایر، علاقه‌ای به مراکش نداشت.
در سال ۱۹۸۵، زمانی که پاپ ژان پل دوم به مراکش رفت و با ملک حسن دوم پادشاه مراکش دیدار کرد، روح‌الله خمینی، رهبر جمهوری اسلامی، به این سفر واکنش منفی نشان داد و گفت که ملک حسن دوم را به عنوان «امیرالمؤمنین» جهان اسلام نمی‌شناسد.
مراکش در سال‌های اخیر به دلیل به دلیل تنش‌های موجود، بارها روابط دیپلماتیک خود با تهران را قطع کرده است.
پانزده سال پیش مراکش سفارت ايران در رباط را متهم به تلاش برای «تغییر بنیادهای مذهبی پادشاهی مراکش» کرد و روابط خود با ایران را قطع کرد. شش سال پیش نیز این روابط بار دیگر به دلیل حمایت‌های جمهوری اسلامی از پولیساریو قطع شد و اکنون همچنان این روابط قطع است.
در سال ۱۴۰۰، ناصر بوریطه، وزیر امور خارجه مراکش، گفت که ایران «در تلاش است تا وارد غرب آفریقا شود و مذهب خود را در آن‌جا گسترش دهد».
در تیرماه امسال، در ادامۀ تلاش جمهوری اسلامی برای عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرد که تهران از برقراری دوبارۀ رابطه با مراکش استقبال می‌کند.
اما مراکش تا زمانی که حمایت جمهوری اسلامی از پولیساریو متوقف نشود، همچنان مایل به برقراری روابط با تهران نیست.
۳. محور الجزایر-ایران-حزب‌الله علیه مراکش
مقام‌های مراکشی می‌گویند که جمهوری اسلامی در همکاری و اتحاد با الجزایر و گروه شبه‌نظامی حزب‌الله لبنان که از سوی آمریکا یک گروه تروریستی شناخته می‌شود، از پولیساریو حمایت و علیه ثبات و امنیت در مراکش تلاش می‌کنند.
ابراهیم رئیسی که برای شرکت در نشست «کشورهای صادرکننده گاز» به الجزیره سفر کرده بود، روز یکشنبه ۱۳ اسفند به‌طور جداگانه با عبدالمجید تبون، رئیس‌جمهور الجزایر، دیدار و دربارۀ موضوعات مختلف دوجانبه و منطقه‌ای گفت‌وگو کرد.
در بیانیۀ مشترکی که از سوی ایران و الجزایر در پایان سفر رئیسی به الجزیره منتشر شد، درباره صحرای غربی آمده است که دو طرف «بر حمایت خود از تلاش‌های فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور صحرای غربی و اهمیت از سرگیری مذاکرات مستقیم بین طرفین درگیری تحت نظارت سازمان ملل متحد و بر اساس قطعنامه‌های مربوطه بین‌المللی تأکید کردند».
اما آن‌چه عملاً الجزایر همزمان با سفر رئیسی در مورد مراکش انجام داد، چنین حسن‌نیتی را تایید نمی‌کند.
الجزایر در روز شنبه گذشته ۱۲ اسفند، همزمان با برگزاری نشست «مجمع سران کشورهای صادرکننده گاز» در همان شهر الجزیره میزبان هیئتی از یک گروه جدایی‌طلب از منطقۀ ریف واقع در شمال مراکش بود.
الجزایر به این گروه اجازه داده تا دفتر نمایندگی خود را در الجزیره افتتاح کند.
این اقدام از سوی رسانه‌های مراکش و همچنین برخی رسانه‌های اروپایی یک «اقدام تحریک‌آمیز» علیه رباط توصیف شده است.
هنوز انگیزه‌های الجزایر برای بال‌وپردادن به گروه جدایی‌طلب ریف که چندان برای جامعۀ بین‌المللی شناخته‌شده نیست، مشخص نیست؛ چون دولت الجزایر رسماً در این زمینه توضیحی ارائه نکرده است. اما برخی ناظران بین‌المللی چنین اقدامی را در جهت توسعۀ بیشتر نفوذ الجزایر در منطقۀ صحرا می‌دانند.
همچنین این اقدام برای حکومت الجزایر ممکن است مصارف داخلی داشته باشد، زیرا افزایش تنش با مراکش همواره توجیهی برای اعلام وضعیت فوق‌العاده در الجزایر بوده و در صورت تکرار چنین وضعیتی احتمالاً انتخابات ریاست‌جمهوری در الجزایر به تعویق خواهد افتاد.
۴. اتهام فروش پهپادهای ایرانی به پولیساریو
جمهوری اسلامی متهم است که گروه شبه‌نظامی پولیساریو را به ویژه با فروش پهپادهای ساخت ایران تسلیح می‌کند.
عمر هلاله، سفیر مراکش در سازمان ملل متحد، اواخر سال ۲۰۲۲ در یک کنفرانس مطبوعاتی در مقر این سازمان گفت: «ایران و حزب‌الله در حال نفوذ به تندوف، شهری در منطقه صحرایی غرب الجزایر، و شمال آفریقا هستند.»
او افزود: «آنها عملاً از مرحلۀ آموزش به مرحله تجهیز پلیساریو با پهپادها رسیده‌اند و این بسیار خطرناک است و هیچ دلیلی ندارد. امیدوارم جهان بداند که آنها پس از ناامن کردن یمن و سوریه در حال بی ثبات کردن منطقه ما هستند.»
نمایندۀ مراکش در سازمان ملل متحد تأکید کرد که «این اقدام نه تنها برای مراکش بلکه برای کل کشورهای منطقه یک اقدام بسیار جدی تلقی خواهد شد».
ناصر بوریطه، وزیر خارجه مراکش، نیز قبل از آن در سال ۱۴۰۰ در نشست مجازی ایپک گفته بود که ایران و حزب‌الله با «حمایت تسلیحاتی و آموزشی از جبهه جدایی‌طلب پولیساریو، امنیت ملی مراکش و ثبات شمال و غرب آفریقا را تهدید می‌کنند».
پیشتر وزارت خارجه ایران اتهام حمایت از جدایی‌طلبان مراکش را «واهی و بی‌اساس» خوانده است.
۵. نزدیکی مراکش به اسرائیل و خرید پهپاد از ترکیه
رباط برای مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی در منطقه شمال آفریقا، در سال‌های اخیر روابط خود با اسرائیل را تقویت کرده است.
فروردین سال گذشته مراکش یکی از شرکت‌کنندگان در نشست اسرائیل دربارۀ ایران بود که خشم مقامات جمهوری اسلامی را هم برانگیخت.
مقامات مراکشی از ایران به عنوان «تهدید مشترک» کشورهای عربی و اسرائيل نام می‌برند و خواستار جدیت و همکاری برای مقابله با آن هستند.
اما در مقابل، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، عادی‌سازی روابط برخی کشورهای عربی با اسرائیل را «تلاش مذبوحانه» خوانده و از «علمای اسلام» خواسته این موضوع را «حرام شرعی» اعلام کنند.
در سال ۱۴۰۰، وزیر دفاع وقت اسرائیل به مراکش سفر کرد و تقریباً همزمان سخنگوی نیروهای مسلح مراکش تأیید کرد که ارتش این کشور قرارداد خرید سامانه‌های دفاع هوایی ضد پهپاد ساخت اسرائیل به نام «اسکای‌لاک»، را در دوبی امضا کرده است.
اسرائیل یک قدرت پهپادی نظامی است، اما مراکش فقط به کمک اسرائیل بسنده نکرده است. در سپتامبر ۲۰۲۱، مراکش اولین سفارش خود از پهپادهای جنگی ساخت ترکیه موسوم به «بیرقدار» را تحویل گرفت.
مراکش از پهپادها به ویژه علیه شبه‌نظامیان پولیساریو استفاده کرده است. در همان سال ۲۰۲۱ اعلام شد که الداه البندير یکی از فرماندهان نظامی پولیساریو با پهپادهای پرتاب‌شده از سوی مراکش کشته شد.
