ورزش ایران در سال ۱۴۰۲ هم ناکامی‌های بسیار داشت و هم موفقیت‌ها و حاشیه‌هایی که بخش مهمی از آن به زنان ورزشکار مربوط می‌شد. این گزارش مروری است مختصر بر مهم‌ترین رویدادهای ورزشی و برخی حواشی آنها در سالی که گذشت.
بحران دوپینگ
برخلاف وعده‌های همیشگی مقامات ورزشی و انتظامی ایران در «مبارزه جدی» با مروجین دوپینگ و توزیع‌کنندگان داروهای غیر مجاز، کاهشی در آمار بالای محرومیت‌های دوپینگ رقم نخورد.
تهیه داروهای ممنوع در ایران کماکان آسان است. فروشندگان و خریداران این داروها در ایران، برخلاف عرف رایج در دنیا، با تعقیب قضایی و بازداشت و زندان مواجه نمی‌شوند. حتی پس از مثبت شدن آزمایش دوپینگ، با متهم نمودن سایرین، از پذیرش مسئولیت خودداری و استفاده از مواد ممنوع را انکار می‌کنند.
سهولت دسترسی و توزیع داروهای ممنوع، همچنین دست داشتن برخی مسئولین ورزشی و مربیان باشگاه‌ها در تجارت پرسود داروها و شبکهٔ فروش مکمل‌های غیرمجاز بارها در رسانه‌های ایران مطرح شده است.
در سال ۱۴۰۲ افزون بر ۳۰ ورزشکار ملی، از جمله سارا عبدالملکی در بازی‌های پاراآسیایی هانگژو، با محرومیت مواجه شدند. بین محروم‌شدگان، دو ورزشکار در جودو نابینایان هم حضور دارند که سیدامید جعفری با محرومیت هشت‌ساله رکورددار مدت زمان محرومیت است.
سعید اسماعیلی در کشتی فرنگی با چهار ماه محرومیت که خبرش هم پس از پایان محرومیت منتشر شد، رکورد کوتاه‌ترین دوره را به خود اختصاص داده است.
مهدی احمدکهنی در ژیمناستیک به دلیل امتناع از پر کردن فرم آدرس‌ها برای نمونه‌گیری ناگهانی محروم شد.
فدراسیون جهانی پرورش اندام هم اعلام کرد آزمایش دوپینگ پنج نفر از قهرمانان اعزامی ایران به مسابقات جهانی ۲۰۲۳ در اسپانیا مثبت شده است. چنین اخباری موجب غافلگیری فدراسیون‌های ورزشی ایران از جمله فدراسیون پرورش اندام نمی‌شود.
مهر ۱۴۰۲ وقتی دوپینگ مهدی جابری (قهرمان قهرمانان آسیا) مثبت اعلام شد، به ایرنا گفت: «اصلاً تست ندادم. مصرف داروی ما بسیار بالاست و نمی‌توانیم تست بدهیم. یکی از رفقای صمیمی عبدالمهدی نصیرزاده (رئیس فدراسیون پرورش اندام) به جای من تست داد.»
وزارت ورزش و مسئولین ارشد ورزش کشور واکنشی به این افشاگری نشان ندادند.
بازی‌های آسیایی هانگژو
۲۰ طلای ایران در دوره قبلی به میزبانی جاکارتا، در این دوره از بازی‌های آسیایی به ۱۳ طلا تنزل یافت.
در مهم‌ترین رویداد ورزشی آسیا، باز هم کشتی‌گیران بهترین نتایج کاروان اعزامی را کسب کردند. کشتی تنها رشته‌ای بود که تعداد مدال‌هایش دو رقمی شد.
پینگ‌پنگ با دو برنز، شطرنج با طلای تیمی و سنگنوردی با طلای علیپور درخشیدند اما دست وزنه‌برداری و تکواندو با نزولی فاحش نسبت به ادوار قبلی از مدال طلا کوتاه ماند.
تیم‌های ملی زنان و مردان کبدی ایران که در دوره قبلی دو طلا کسب کردند، این بار به یک نقره و یک برنز رضایت دادند.
جام ملت‌های آسیا
پرحاشیه‌ترین رویداد ورزشی برای ایران در سال ۱۴۰۲ جام ملت‌های آسیا بود.
نقطه اوج عملکرد ایران با پیروزی بر ژاپن رقم خورد. اما در نهایت، ایران با ناکامی دور از انتظار مقابل قطر، باز هم مانند تمام ادوار پس از پیروزی انقلاب اسلامی، موفق نشد به فینال برسد.
برخلاف ایران که پیشرفتی نسبت به گذشته بروز نداد، تیم‌هایی نظیر اردن، ازبکستان، عراق، تاجیکستان، قطر و حتی مالزی کیفیتی بروز دادند که حاکی از روند روبه‌رشد فوتبال‌شان بود و رضایت هواداران‌شان را در پی داشت.
شاگردان امیر قلعه‌نویی در برابر سوریه نیز به زحمت و در ضیافت پنالتی‌ها پیروز شدند که می‌تواند هشدار جدی به این تیم در مرحله مقدماتی جام جهانی ۲۰۲۶ باشد.
خط دفاعی و دروازه‌بان نقطه ضعف اصلی ایران بودند؛ تیمی که فقط مقابل هنگ‌کنگ توانست دروازه‌اش را بسته نگه دارد. حتی در این بازی نیز ایران در دقایق پایانی به خاطر فشار هنگ‌کنگی‌ها ناگزیر شد به اتلاف وقت و بازی تأخیری رو بیاورد.
اعزام گردان‌های بسیج برای پر کردن سکوهای ورزشگاه‌ها مانند جام جهانی ۲۰۲۲ در دستور کار مقامات امنیتی قرار گرفت. در این بین، فیلم و تصاویر یکی از مسئولین بسیج بومهن که خودش را به وسط زمین رساند و توسط مأموران قطری بازداشت شد، انعکاس وسیعی در شبکه‌های اجتماعی یافت.
پایه‌های لرزان فوتبال
در سالی که گذشت، ضرورت جوانگرایی از داغ‌ترین مباحث فنی فوتبال بود. کارشناسان فوتبال می‌گویند پرورش استعدادها و توسعه فوتبال در ایران، تناسبی با سطح اول فوتبال جهان و حتی آسیا ندارد.
حضور بازیکنان زیر ۲۰ سال در ترکیب اصلی باشگاه‌های سرشناس دنیا امری رایج است، در ایران اما اتفاقی نادر محسوب می‌شود.
به دلیل سرعت بالای اخراج مدیران و سرمربیان لیگ، آنها رغبتی به سازندگی نشان نمی‌دهند و نتیجه‌گرایی به هر قیمت و تحت هر شرایطی، حرف اول فوتبال ایران را می‌زند.
هیچکدام از نوجوانانی که در جام جهانی مقابل برزیل به برتری رسیدند، در لیگ برتر ایران بازی نمی‌کنند. وقفه‌ای که روند پیشرفت‌شان را متوفف می‌کند. مانند فهرست نوجوانان ایران در جام جهانی ۲۰۱۷ که توانست به مرحله یک‌چهارم نهایی صعود کند.
از آن تیم که آلمان و مکزیک را هم شکست داد، اینک فقط الهیار صیادمنش در اروپا بازی می‌کند. چند بازیکن آن تیم مدت‌هاست از صحنهٔ فوتبال ایران حتی در دستجات پایین‌تر، بیرون رفته‌اند.
در سال ۱۴۰۲ زنگ خطر برای آینده فوتبال ایران در بازی‌های آسیایی هانگژو به صدا درآمد؛ جایی که تیم ملی امید نومیدانه ظاهر شد و با وجود بهره بردن از حسین حسینی دروازه‌بان ۳۱ ساله تیم ملی ایران در جام جهانی، طعم شکست را مقابل جوانان هنگ‌کنگ چشید و از گردونه مسابقات حذف شد.
مسابقات جهانی بلگراد
در رقابت‌های جهانی کشتی، امیرحسین زارع و امین میرزازاده سنگین وزن‌های آزاد و فرنگی به طور همزمان قهرمان دنیا شدند. اتفاقی که پیش‌تر برای ایران فقط یک بار در سال ۲۰۲۱ رخ داده بود.
اما خبرسازترین اتفاق شکست ضربه‌فنی حسن یزدانی مقابل دیوید تیلور بود. یزدانی پس از نقرهٔ بلگراد، در هانگژو روی سکوی نخست ایستاد و سپس کتف مصدوم خود را جراحی کرد.
علیرضا دبیر، رئیس فدراسیون کشتی، از این‌که یزدانی مجدداً به سطح سابقش برگردد ابراز ناامیدی کرد، اما دکتر کیهانی، جراح یزدانی که خود عضو هیات رئیسه فدراسیون کشتی است، گفت: «یزدانی فرد عادی از نظر ذهنی، بدنی و آناتومی نیست و به المپیک می‌رسد.»
در این بین کسی که به المپیک نرسید، پژمان درستکار سرمربی تیم ملی بود. او جای خود را به محسن کاوه داد. گرچه درستکار از ابتدا منتقدان پرتعدادی داشت، اما جایگزینی کاوه هم انتقادات بسیاری را برانگیخت.
مشکلات شخصی و استعفا، دو دلیلی بود که برای این جابجایی ذکر شد اما درستکار که سه سال تیم ملی را در مسابقات جهانی هدایت کرد، حاضر به تایید هیچکدام از ادعاهای کاوه و دبیر نشد.
موفقیت مهاجران و پناهندگان
بسیاری از ورزشکاران مهاجر و پناهندهٔ ایرانی، سالی درخشان را سپری کردند.
سارا خادم در اسپانیا و میترا حجازی‌پور در فرانسه علاوه بر موفقیت‌های متعدد در شطرنج، با تجلیل عالیرتبه‌ترین مقامات سیاسی روبه‌رو شدند.
کیمیا علیزاده در تکواندو برای سومین بار به المپیک رسید؛ یک بار با ایران و دو بار هم با تیم پناهندگان کمیته بین‌المللی المپیک.
غیر از کیمیا، ورزشکاران ایرانی دیگری هم تحت حمایت کمیته بین‌المللی المپیک قرار دارند و برای تصاحب سهمیه پاریس تلاش می‌کنند.
در آمار ورزشکاران بورسیه آی‌اوسی برای تیم پناهندگان در المپیک ۲۰۲۴، ایران رتبه اول را در اختیار دارد که از آن جمله می‌توان به این قهرمانان زن و مرد اشاره کرد:
امید احمدی‌صفا در بوکس، درسا یاوری‌وفا (بدمینتون)، هادی تیران‌ولی‌پور، کسری مهدی‌پور، دینا پوریونس، محمد امامی و احسان نقیب‌زاده (تکواندو)، جمال ولی‌زاده و ایمان مهدوی (کشتی)، محبوبه ژرفی، کاوان مجیدی، محمد رشنو و جواد محجوب (جودو)، مهدی احمدیان (پینگ‌پنگ) سمن سلطانی و سعید فضل اولی (قایقرانی) و یکتا جمالی در وزنه‌برداری.
هادی چوپان
ستاره پرورش اندام در مسترالمپیا به نایب‌قهرمانی رسید، که موفقیتی بزرگ در جمع غول‌های غربی این رشته به شمار می‌رود. اما بازماندنش از تکرار قهرمانی پارسال خشم هواداران پرتعداد او را برانگیخت، به نحوی که درک لانسفورد، رقیب آمریکایی‌اش، از شدت حملات ناگزیر شد برای مدتی اینستاگرامش را ببندد.
او در این باره نوشت: «از خطوط قرمز گذشتند. یعنی زمانی که خودم و خانواده‌ام را تهدید می‌کنند، زیاده‌روی است. ایرانی‌ها را دوست دارم اما ممنون می‌شوم کمی بیشتر به یکدیگر احترام بگذاریم.»
نظرات موافق و مخالف درباره رأی داوران تا چند روز با شدت و حرارت ادامه داشت.
چوپان که ملقب به گرگ ایرانی است، در بازگشت مجدد به آمریکا توانست با برتری مقابل سامسون دائودا از انگلیس مقام اول آرنولد کلاسیک را کسب کند. حضور خود آرنولد شوارتزنگر ستاره سینما و برنده هفت دوره از مستر المپیا، همچنین تمجید او از قهرمان ۳۶ ساله ایرانی، بازتاب خبری چشمگیری در ایران داشت.
زنان قهرمان
درحالی‌که دوچرخه‌سواری برای زنان ایرانی عمچنان در معابر عمومی با موانع بسیار روبه‌روست، فرانک پرتوآذر توانست مدال برنز بازی‌های آسیایی در این رشته ورزشی را به گردن بیاویزد.
مردان رکابزن ایرانی پیش از او پنج طلا، ۱۰ نقره و ۱۴ برنز از بازی‌های آسیایی به دست آورده بودند و سی‌امین نشان اولین مدالی است که توسط ورزشکار زن نصیب دوچرخه‌سواری ایران شده است.
در سال ناکامیِ کم سابقهٔ تکواندوی مردان، ناهید کیانی به قهرمانی جهان رسید. او برای دومین المپیک، با کیمیا علیزاده در یک وزن قرار دارد. جدال آنها در المپیک توکیو با برتری کیمیا به پایان رسید.
فرزانه فصیحی باز هم قهرمان دوومیدانی آسیا شد و عنوان برترین ورزشکار زن در تاریخ دوومیدانی ایران را نصیب خود کرد. اما پاداش این تاریخ‌سازی جا ماندن از مسابقات جهانی در گلاسکو بود.
فدراسیون دوومیدانی مسئول روابط بین‌الملل خود را در عدم نامه‌نگاری و اطلاع‌رسانی مقصر دانست و او را برکنار کرد. با این حال کیومرث هاشمی، وزیر ورزش، قانع نشد و دستور تحقیق و بررسی موضوع را صادر کرد. در ادامه، مهدی مبینی سرپرست فدراسیون دوومیدانی هم از سمت خود کناره‌گیری کرد.
در سال ۱۴۰۲ مانند سالیان گذشته، چه در رشته‌های تیمی و چه در ورزش‌های انفرادی، بسیاری از زنان قویتر از موانع و محدودیت‌های حکومتی ظاهر شدند.
تاکنون علاوه بر ناهید کیانی و فرزانه فصیحی، در تیراندازی هم شرمینه چهل امیرانی، هانیه رستمیان و فاطمه امینی موفق به کسب سهمیه المپیک شده‌اند.
فوتبال ساحلی
ساحلی‌بازان ایران توانستند روی سکوی سوم جام جهانی ۲۰۲۴ امارات بایستند. این تیم در ورزش‌های زیرمجموعهٔ فدراسیون فوتبال موفق‌ترین رشته محسوب می‌شود.
ایران با برد آسان مقابل بلاروس، مثل جام جهانی ۲۰۱۷، سکوی سوم را به خود اختصاص داد. شاگردان علی نادری با شکست ۳-۲ مقابل برزیل و در شرایطی که با دو گل پیش افتاده بودند، از راهیابی به فینال جام جهانی بازماندند.
ایران در این رقابت‌ها مقابل اسپانیا، آرژانتین، تاهیتی، امارات و بلاروس پیروز شد. تاهیتی در دو دوره ایران را حذف کرده بود اما این بار مقابل ملی‌پوشان ایران تسلیم شد.
تنها شکست شاگردان علی نادری را زردپوشان برزیل که پرافتخارترین تیم تاریخ این رقابت‌ها محسوب می‌شوند، در واپسین ثانیه‌ها رقم زدند.
سه گل حمید بهزادپور و دو گل از مهدی میرجلیلی دروازه‌بانان یزدی ایران که هر پنج گل به زیبایی و از فاصله دور به ثمر نشست، توجه و تحسین فیفا را برانگیخت.
برخلاف واکنش سرد کاربران در شبکه‌های اجتماعی به تیم ملی فوتبال ایران در جام ملت‌ها، ساحلی‌بازان با تشویق و تحسین چشمگیری روبرو شدند.
برکناری مدیران
در طول سال ۱۴۰۲ از وزیر ورزش تا رئیس فدراسیون ناشنوایان و سرپرست فدراسیون دوومیدانی، تعدادی از مسئولین ورزشی به دلایل مرتبط با مسئله حجاب اجباری در رشته‌هایشان برکنار شدند.
هاشم صیامی، سرپرست فدراسیون دوومیدانی، به دلیل دویدن همزمان مردان و زنان در دوِ استقامت شیراز و نوع پوشش برخی شرکت کنندگان از سمتش کناره‌گیری کرد. با این حال مجدداََ برای انتخابات سال ۱۴۰۳ ثبت‌نام کرده است.
حمید سجادی وزیر ورزش که پس از رقابت بدون حجاب الناز رکابی در سال ۱۴۰۱ تحت انتقادات شدید حامیان حکومت بود، به دلیل مشابه (عدم رعایت حجاب و رقصیدن برخی شرکت‌کنندگان در مراسم دورهمی خودروهای کلاسیک) استعفا داد.
مدیرکل ورزش و جوانان خراسان جنوبی به خاطر حرکات ورزشی دختران خردسال برکنار شد.
مسابقات دوومیدانی ناشنوایان آسیا به میزبانی تهران و اعمال پوشش آزاد برای زنان خارجی و پوشش اجباری برای ورزشکاران ایرانی، پس از انتشار ویدئو در رادیوفردا، منجر به برکناری رئیس فدراسیون ناشنوایان و سرپرست فدراسیون دوومیدانی شد.
این عزل و نصب‌های مکرر گرچه پشت‌میزنشین‌ها را در سازمان‌های ورزشی تغییر می‌دهد اما تأثیر محسوسی در خواست و ایستادگی ورزشکاران و مربیان زن در برابر فشارها برای پوشاندن موهای سرشان نداشته است.
