در هفته‌ای که گذشت، یک پرستار دیگر به زندگی خود پایان داد؛ ۳۲ ساله بود و اهل کرمانشاه. هفته اول فروردین هم یک متخصص قلب و عروق خودکشی کرد. این دو خبر تلخ پروندۀ خودکشی‌ها در کادر درمان را قطورتر کرد. فشارهای کاری و روانی بر کادر درمان از مهم‌ترین دلایل خودکشی‌ها عنوان می‌شود.
این در حالی است که به‌رغم کمبود شدید پرستار در بیمارستان‌ها، قراردادهای کاری کوتاه‌مدتِ ۸۹ روزه با آن‌ها منعقد می‌شود. این نوع قرارداد پرستاران را از بسیاری از حقوق خود و ادعاهای بعدی در صورت بیکار شدن محروم می‌کند و خود آن‌ها از آن با عنوان قرارداد «کارگران فصلی» یاد می‌کنند.
با وجود هشدارهای انجمن علمی روانپزشکان ایران به وزارت بهداشت و دولت ابراهیم رئیسی در مورد وضعیت وخیم روحی کادر درمان به‌خصوص پس از همه‌گیری کووید- ۱۹ و آمار خودکشی‌ها، هنوز اقدام خاصی برای اصلاح و بهبود شرایط صورت نگرفته و خبرهای مربوط به مهاجرت یا درگذشت کادر بهداشت و درمان به ترجیع‌بند اخبار رسانه‌ها تبدیل شده است.
در سال جاری، موضوع خودکشی کادر بهداشت و درمان ایران با مرگ یک متخصص جوان قلب در هفته اول فروردین و یک پرستار در کرمانشاه دوباره مطرح شد. تعداد دقیق خودکشی‌های پرستاران به‌طور رسمی مشخص نیست، اما تعداد آن نگران‌‌کننده است.
وضعیت وخیم پرستاران
۲۱ فروردین خودکشی ساسان، پرستار ۳۲ سالۀ بیمارستان «امام خمینی» کرمانشاه، خبرساز شد. او در بخش مسمومیت که مرتبط با «خودکشی» است، کار می‌کرد و در همان بخش هم جان سپرد. گزارش شد که پس از تمدید نشدن قراردادش، به‌دلیل فشارهای روحی، به زندگی‌اش پایان داد.
مرداد سال گذشته نیز یک پرستار مرد در همین بیمارستان با خوردن قرص برنج خودکشی کرد و به فاصلۀ دو روز یک پرستار زن در بیمارستانی دیگر در کرمانشاه جان خود را گرفت.
محمد شریفی مقدم، دبیرکل خانۀ پرستار، تعداد فوتی‌های پرستاران جوان در سال ۱۴۰۲ را بالا توصیف کرده، اما آماری برای آن ارائه نکرده است. او معتقد است که عرصه بر پرستاران تنگ است و همۀ مسئولان در ایجاد چنین فضایی مسئول‌اند.
با این حال دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه در توضیح خودکشی ساسان چنین اعلام کرد: «طبق قانون وزارت بهداشت، مدت زمان طرح نیروی پرستاری ۲۴ ماه است و با شرایط خاص و نیاز سیستم تا ۵۳ ماه قابلیت تمدید دارد. پرستار فوت‌شده حداکثر زمان طرح را براساس قانون به مدت ۵۳ ماه طی کرده بود. فوت این پرستار هیچ گونه ارتباطی به مسائل کاری و طرح ایشان نداشته است.»
امیر، یک فارغ‌التحصیل رشتۀ پرستاری، به رادیوفردا می‌گوید در دورۀ همه‌گیری کرونا در بخش‌های مربوط به بیماران کرونایی بوده، اما با پایان گرفتن همه‌گیری، بیشتر از دو ماه در بیمارستان نیمه‌دولتی دوام نیاورده است. حقوق پایین و یا به‌تعبیر خودش «حقوق افتضاح» با مسئولیت‌های خیلی زیاد مهم‌ترین دلایلی بود که او استعفا دهد. امیر در آن زمان مجبور بود در دو بیمارستان کار کند تا بتواند هزینه‌هایش را تأمین کند.
فریبرز درتاج، رئیس انجمن روانشناسی تربیتی ایران، وضعیت پرستاران را به‌دلیل ماهیت شغل‌شان خاص و استرس‌زا توصیف کرده و با استناد به پژوهشی که سال ۱۴۰۰ میان پرستاران شهر ملایر انجام شد، گفته است: «۱۵.۳۸ درصد پرستاران افسردگی متوسط تا شدید و ۴۶.۴۷ درصد اضطراب متوسط تا شدید داشتند. ۲۷.۵۶ درصد افکار خودکشی و ۹.۹۴ درصد آمادگی برای خودکشی داشتند.»
از زمان انتشار این نتایج، گزارشی در مورد اصلاح و بهبود وضعیت پرستاران منتشر نشده است، اما در تبلیغات رسمی حکومت در رسانه‌ها همچنان از پرستاران با عنوان «فرشتگان زمینی» یاد می‌شود.
بیمارستان‌های خالی از پرستار
طبق اعلام بانک جهانی، در ایران به ازای هر هزار نفر دو پرستار فعال است. این اطلاعات از آمار نیروی کار بهداشت جهانی سازمان بهداشت جهانی و سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی (OECD) به دست آمده است. آخرین اطلاعات در مورد ایران مربوط به سال ۲۰۱۸ است. یکی از نگرانی‌ها در بخش مراقبت‌های بهداشتی در بسیاری از نقاط جهان کمبود پرستار به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه است. بانک جهانی هشدار می‌دهد که کمبود پرستار یک خطر فزایندۀ مرتبط با سلامت در بسیاری از کشورها است.
طبق پژوهشی جهانی که سال ۲۰۲۲ انجام شد، در مناطقی که یشترین کمبود را دارند، محیط کاری امن، تعادل زندگی کاری، مراقبت و اعتماد به هم‌تیمی‌ها، انجام کار معنادار و برنامۀ کاری انعطاف‌پذیر از عوامل مؤثر بر حفظ پرستاران معرفی شده است.
پرستار یک بیمارستان دولتی به رادیوفردا می‌گوید ساعت کاری پرستاران ۴۴ ساعت در هفته یا ۱۷۵ ساعت در ماه است که به دلیل کمبود نیرو در اکثر مراکز، پرستاران مجبورند حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ ساعت کار کنند. اضافه‌کار این پرستاران در بیمارستان‌های دولتی ساعتی ۲۰ هزار تومان و برای پرستارانِ طرحی ساعتی ۱۴ هزار و ۸۰۰ تومان محاسبه می‌شود.
پرستاران ایرانی در مورد کمبود نیرو، فقدان امنیت شغلی و حقوق پایین که تعادل زندگی را بر هم می‌زند، معترض هستند.
آبان سال گذشته دبیرکل خانه پرستار اعلام کرد «بیماران به دلیل کمبود پرستار جان‌شان را از دست می‌دهند. سالانه بیش از سه‌هزار پرستار از کشور مهاجرت می‌کنند اما وزارت بهداشت حتی اندازۀ همین آمار به کادر درمان اضافه نمی‌کند». رادیوفردا مستقلاً نمی‌تواند آمار اعلام‌شده از مهاجرت پرستاران را تأیید کند، اما شرایط نامناسب کاری و وضعیت بد مالی از جمله دلایلی است که پرستاران را مجبور به ترک کشور می‌کند.
تابستان ۱۴۰۲ رئیس کل سازمان نظام پرستاری گفته بود: «با وجود ۲۰ تا ۳۰ هزار پرستار بیکار در کشور، با کمبود بیش از ۱۰۰ هزار نفر پرستار مواجه هستیم.»
سیدمحمد علوی، پرستار و فعال صنفی، در این باره می‌گوید: «با وجود این تعداد پرستار بیکار، وزارت بهداشت حاضر به استخدام آن‌ها نیست و دانشگاه‌های علوم پزشکی قراردادهای ۸۹ روزه یا شرکتی با آن‌ها منعقد می‌کنند. با توجه به نرخ تورم ۶۰ درصدی، پرستاران نیز برای پایه‌حقوق ۸-۹ میلیون تومانی حاضر به کار نیستند.»
قراردادهای ۸۹ روزه که پرستاران از آن با عنوان «کارگران فصلی» هم نام می‌برند، از زمان کووید-۱۹ و زمانی که بیمارستان‌ها به شدت دچار کمبود نیرو بود، باب شد.
به‌گفتۀ آقای علوی، دولت و مجلس و مقامات وزارت بهداشت طی فراخوان‌هایی وعدۀ عقد قرارداد و استخدام دادند، اما با پایان بحران کرونا نه تنها قرارداد نبستند بلکه مانند کارگر فصلی با پرستاران برخورد شد.
قرارداد ۸۹ روزه یعنی کمترین حقوق و مزایا و قرار گرفتن در شرایطی شکننده و ناایمن. در صورتی که این قرارداد ۹۰ روزه یا بیشتر باشد، پرستار می‌تواند مدعی حقوق و مزایای مطابق قانون کار شود، اما قرارداد ۸۹ روزه می‌تواند چندین و چند بار تکرار شود، اما هر بار همان ۸۹ روز و به این ترتیب پرستار هیچ پشتوانۀ قانونی برای امینیت شغلی‌اش ندارد.
در بخش پرستاری می‌توان پرستارهایی با انواع قراردادهای رسمی، رسمی آزمایشی، شرکتی، قراردادی، ۸۹ روزه و پیمانی را دید که حقوق و مزایای متفاوتی دارند. با این حال وضعیت همۀ آن‌ها نامناسب است و با شرایط حداقلی مناسب برای تأمین معاش فاصلۀ زیادی دارند. پایه‌حقوق یک پرستار رسمی با پنج سال سابقه ۱۳ میلیون تومان است که با احتساب کارانه به حدود ۱۵ تا ۱۶ میلیون تومان می‌رسد.
یکی دیگر از بدعت‌ها در حوزۀ پرستاری، برون‌سپاری است. به‌گفتۀ آقای علوی، در این شیوه افراد وابسته به وزارتخانه، با ایجاد شرکت‌هایی، نیروی پرستاری بیمارستان‌ها را تأمین می‌کنند. قرارداد و پرداخت حقوق و مزایای پرستاران بر عهدۀ این شرکت‌ها است.
تهدید و حذف پرستاران معترض
پرستاران به وضعیت خود معترض‌اند. در تازه‌ترین رویداد اعتراضی، تعدادی از پرستاران شیرازی ۲۰ فروردین در اعتراض به رئیس دانشگاه علوم پزشکی شیراز که مدعی بود «از ۱۱ هزار پرستار استان فارس فقط ۸۰ نفر معترض هستند»، تجمع کردند. این چندمین اعتراض آن‌ها در ماه‌های اخیر بود.
خبرگزاری ایلنا از قول یکی از پرستاران نوشت: «آقای رئیس دانشگاه، مگر جمعیت سنگین معترضان را ندیدید؟ همۀ پرستاران شیراز به بی‌عدالتی، کارانه‌های ناچیز، تعرفه‌گذاری قلابی و اضافه‌کار اجباری معترض‌اند و تا اوضاع تغییر نکند، معترض و مطالبه‌گر می‌مانند.»
در مقابل، وزارت بهداشت برای کنترل بیشتر اعتراضات راه‌حل تازه‌ای در پیش گرفته است.
به‌گفتۀ پرستار یک بیمارستان دولتی که خواسته نامش محفوظ بماند، وزارتخانه برای کنترل و تضعیف سازمان نظام پرستاری، به‌عنوان بازوی صنفی و سندیکا، از مدیران پرستاری استان‌ها خواست در انتخابات ۱۴۰۲ برای کسب ۲۵ صندلی شورای عالی سازمان نظام پرستاری شرکت کنند. آن‌ها نیز با فشار بر مترون‌ها و سوپروایزرها (مدیران خدمات پرستاری و سرپرستاران)، پرستاران را وادار به رأی دادن به خود کردند.
این پرستار همچنین به رادیوفردا می‌گوید در نتیجۀ مهندسی انتخاباتِ سازمان نظام پرستاری، فضایی هم‌سو با سیاست‌های معاونت پرستاری وزارتخانه شکل گرفت که مشکلات و معضلات پرستاران دغدغه‌اش نیست.
شریفی مقدم، دبیرکل خانۀ پرستار، می‌گوید وضعیت تعیین تعرفه‌ها، تبدیل وضعیت و جذب پرستاران، کمبود دریافتی، اضافه‌کار اجباری با حقوق بسیار پایین و معوقات مزدی در برخی بیمارستان‌ها از مشکلات عمدۀ پرستاران است و پرستاران در صورت اعتراض به چنین وضعیتی معمولاً بازخواست و تهدید به اخراج می‌شوند.
به‌گفته دبیرکل خانۀ پرستار، جامعۀ پرستاری در ایران دچار بحران شدید شده و هیچ مسئولی هم به این وضعیت توجه نمی‌کند.
